Νεκρώσιμα Ευλογητάρια: "Ο πάλαι μεν" ή "Ο παλάμη" και άλλα

Παιδιά δεν γνωρίζω αν έχει ξανασυζητηθεί το συγκεκριμένο θέμα, αν ναι τότε συντονιστές πιάστε δουλειά και σβήστε! Πείτε΄μου όμως ορώτα πού να βρω τις απαντήσεις!

Στα νεότερα βιβλία - μουσικά και εγκόλπια - επικρατεί το "Ο πάλαι μεν", όμως από το 1825 ο Πέτρος ο Βυζάντιος γράφει "Ο παλάμη εκ μη όντων πλασας με". Ποιο είναι το σωστό;

Επίσης, ο Πέτρος τοποθετεί μαρτυρίες (και επόμένως, σύμφωνα με τα θεωρητικά, σύντομη διακοπή του μέλους για αναπνοή) σε σημεία που κατά τη γνώμη μου αλλοιώνεται το νόημα του κειμένου.

Π.χ. (α) Των αγίων ο χορός εύρε πηγήν την ζωής και θύραν παραδείσου εύρω καγώ (μαρτυρία), την οδόν δια της μετανοίας...

(β) Εικών ειμί της αρρήτου δόξης σου ει και στίγματα φέρω πταισμάτων οικτείρησον (μαρτυρία), το σον πλάσμα δέσποτα....

(γ) Ανάπαυσον ο Θεός τους δούλους σου και κατάταξον αυτούς εν Παραδείσω όπου χοροί (μαρτυρία), των αγίων Κύριε...

Γνωρίζω ότι παλαιότερα δεν έδιναν και τόση σημασία σε τέτοια στοιχεία της μουσικής όπως ο σωστός τονισμός και η σωστή απόδοση των νοημάτων του κειμένου. Τι κάνουμε; Απλά δεν ψάλλουμε Πέτρο ή το ακολουθούμε επειδή πρόκειται για ένα κειμήλιο της ΒΜ που πρέπει να χρησιμοποιούμε για να ψάλλουμε όσο το δυνατό πιο "παραδοσιακές " γραμμές;

Μιχάλης Τζωρτζής said:

Στα νεότερα βιβλία - μουσικά και εγκόλπια - επικρατεί το "Ο πάλαι μεν", όμως από το 1825 ο Πέτρος ο Βυζάντιος γράφει "Ο παλάμη εκ μη όντων πλασας με". Ποιο είναι το σωστό;

Click to expand...

Ανέβασα δύο εκδόσεις ωρολογίων της Βενετίας. Του 1832 και του 1851.
View attachment Ωρολόγιον το Μέγα (Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού) Venice 1832.pdf
View attachment Ωρολόγιον το Μέγα (Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού) Venice 1851.pdf
Η πρώτη το έχει ως "Ο πάλαι μεν" και η δεύτερη ως "Ο παλάμη". Δεν μπορώ να ξέρω ποια είναι η αρχική μορφή, και νοηματικά μου στέκουν και οι δύο. Εγώ πάντως το ψάλλω με την μορφή "Ο παλάμη", γιατί έτσι το διδάχτηκα.

Επίσης, ο Πέτρος τοποθετεί μαρτυρίες (και επόμένως, σύμφωνα με τα θεωρητικά, σύντομη διακοπή του μέλους για αναπνοή) σε σημεία που κατά τη γνώμη μου αλλοιώνεται το νόημα του κειμένου.

Click to expand...

Όχι ο Πέτρος αλλά οι εξηγητές.

Τι κάνουμε; Απλά δεν ψάλλουμε Πέτρο ή το ακολουθούμε επειδή πρόκειται για ένα κειμήλιο της ΒΜ που πρέπει να χρησιμοποιούμε για να ψάλλουμε όσο το δυνατό πιο "παραδοσιακές " γραμμές;

Click to expand...

Η αναπνοή στην μαρτυρία είναι μεν ένας άτυπος κανόνας που τις πιο πολλές φορές ισχύει αλλά όχι και υποχρεωτικός. Άλλωστε πολλές φορές βλέπουμε στις εξηγήσεις που έχουμε από τον Γρηγόριο και τον Χουρμούζιο να βάζουν σε διαφορετικά μέρη μαρτυρίες. Αν δεν βγαίνει το νόημα μην κόβεις.:wink:

Ανάμεσα στις δυο εκδοχές προτιμούσα ανέκαθεν το "ο πάλαι μεν", βασισμένος στην λεκτική σύνδεση "ο πάλαι μεν.." - "παραβάσει εντολής δε πάλιν.." . Βέβαια όπως έχει αποδειχθεί πολλές φορές, η θέση μας μπορεί να είναι και πλάνη τόσα χρόνια. Όπως επίσης και το ότι η σύνδεση "μεν και δε" δεν είναι πάντα πλήρης ώστε η προτίμησή μου να είναι εδραιωμένη ακράδαντα
Πάντως οι εκδόσεις, παλαιότερες και νεότερες είναι όντως "μοιρασμένες", οι δε περισσότεροι συνάδελφοι που έχω ακούσει ψάλλουν στην συντριπτική τους πλειοψηφία "ο πάλαι μεν". Σε αναμονή και άλλων απόψεων...
Όσον αφορά στις μαρτυρίες θα συμφωνήσω με τον κ. Ζάχαρη.

''Ὁ πάλαι μὲν ...'' (ἀρχαία σλαβικὴ μετάφρασις).

Σχετικά με το θέμα που συζητάτε θα μου επιτρέψετε να παραθέσω ένα μικρό κομμάτι από παλαιότερη παρέμβασή μου σε σχέση με την προσπάθεια να αποκαταστήσουμε την παλαιά παράδοση, αγνοώντας τη ζώσα παράδοση (εκεί η συζήτηση ήταν για το αν θα πρέπει να διορθωθεί το τῇ ἀκηράτῳ παλάμη σε τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ):

"...η παράδοση της υμνογραφίας και γενικά της εκκλησίας είναι ζώσα, πράγμα που σημαίνει ότι ενσωματώνονται σ’ αυτήν στοιχεία τα οποία με τον καιρό αποκτούν βιωματικό χαρακτήρα και αποτελούν κι αυτά αναπόσπαστο μέρος της παράδοσης. Στην προκειμένη περίπτωση ο ειρμός ὁ καθήμενος ἐν δόξῃ, έχει κάπως αποκρυσταλλωθεί ποιητικά και βιωματικά και αντηχεί συνέχεια στα αυτιά των ορθοδόξων, για τον πρόσθετο λόγο ότι ψάλλεται στη δημοφιλή ακολουθία των χαιρετισμών, ψάλλεται σε καταβασίες, διαβάζεται σε ειρμούς κ.ο.κ.. Οι πιο πολλοί πιστοί τον γνωρίζουν πια από μνήμης. Χωρίς λοιπόν να αποτελεί μείωση της τιμής της Θεοτόκου αυτό που θα πω, η αλλαγή σε τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ, ακόμα κι αν αποδειχτεί ότι η φράση αυτή τελικά ανήκει στο πρωτότυπο κείμενο <βάσει κωδίκων>, ξενίζει το διαμορφωμένο από την παράδοση αίσθημα του πιστού. Ξενίζει ίσως με τον ίδιο τρόπο που το «ορθό» νοηματικά νίκας τοῖς εὐσεβέσι έρχεται να διορθώσει το νίκας τοῖς βασιλεῦσι στο απολυτίκιο Σῶσον Κύριε τόν λαόν Σου (τηρουμένων των αναλογιών). Επισημαίνω δηλαδή έναν κίνδυνο στην προσπάθειά μας να εκλογικεύουμε ή να διορθώσουμε κείμενα τα οποία έχουν ήδη αποκρυσταλλωθεί πια μέσα στην εκκλησιαστική εμπειρία".

Νομίζω ότι το ίδιο αποκρυσταλλωμένο βιωματικά και εμπειρικά είναι και το Ο πάλαι μεν, δεδομένου μάλιστα ότι η ακολουθία του μνημοσύνου, εκ της φύσεώς της, ακούγεται πολύ συχνά.

Χθες, στην Κηδεία του Γεωργιάδη, είδα πως έγραφε ο αείμνηστος στη φυλλάδα του, στο «Χαίρε σεμνή», αντί «δι ης γένος τον ανθρώπων», «το γαρ γένος των ανθρώπων». Δε θυμάμαι να το ψάλλουμε έτσι στο αναλόγιό του, εντούτοις μπορεί στη γραφή του να ανέσυρε μνήμες από την Πόλη. Το έχει δει κανείς άλλος έτσι;

ybulbu said:

Χθες, στην Κηδεία του Γεωργιάδη, είδα πως έγραφε ο αείμνηστος στη φυλλάδα του, στο «Χαίρε σεμνή», αντί «δι ης γένος τον ανθρώπων», «το γαρ γένος των ανθρώπων». Δε θυμάμαι να το ψάλλουμε έτσι στο αναλόγιό του, εντούτοις μπορεί στη γραφή του να ανέσυρε μνήμες από την Πόλη. Το έχει δει κανείς άλλος έτσι;

Click to expand...

Αιωνία αυτού η μνήμη!

Από το Απάνθισμα του Δ. Κυφιώτη (πρβλ. Ειρμολόγιον Πέτρου Βυζαντίου):

Η θεολογική διδασκαλία των νεκρώσιμων ευλογηταρίων.

Ο εν τη παλάμη είναι και για το σαρδάμ έγινε ο πάλαι με.

Ο Θεός ασχολήθηκε εν Τριάδι και έπλασε τον άνθρωπο κατά εικόνα και ομοίωση της Αγίας Τριάδος για να ζεί/ εργάζεται /διακονεί,το μυστήριο της αγάπης στη κοινωνία με το Θεό και τον συν άνθρωπο κατά το αυτό πρότυπο.

Βλ. Και θεραπεία του τυφλού.

Αν πάρουμε και τα οκτώ νεκρώσιμα ευλογητάρια, μείον τα δύο με το Δόξα... Και νυν..., δηλαδή τα έξι πρώτα, παρατηρώ ουσιαστικά ότι τα τρία πρώτα είναι Ευλογητάρια των αγίων και τα επόμενα τρία είναι νεκρώσιμα, άλλωστε το Σάββατο είναι αφιερωμένο εκτός απο τους Κεκοιμημένους και στους Αγίους και τις πρεσβείες τους. Τώρα, το γιατί το δεύτερο και το τρίτο μέλος ψάλλεται στις κηδείες των κληρικών, αυτό ειλικρινα δεν το ξέρω, λογικά θα είναι θέμα εθίμου και όχι κάτι το επισημο. Ας μας διαφωτίσουν οι γνωρίζοντες καλύτερα...

Πρβλ.

«Ὁ ἀπό γῆς, κατ' ἀρχὰς τόν ἄνθρωπον, τῇ χειρί σου πλάσας ἐλεῆμον, οὕς προσελάβου δούλους σου κατάταξον, καὶ ἀνάπαυσον οἰκτίρμον, πᾶσιν ἐκλεκτοῖς Λόγε συναρίθμησον, παρορῶν τὰ τούτων Σῶτερ ἐγκλήματα»

(χφ. Σινὰ 782 παρακλητικὴ ι’-ια’ αἰ. φ. 22r, πρβλ. χφ. Τ. Σταυροῦ 100 εὐχολόγιο ιβ’-ιγ’ αἰ. φ. 73r).

«Ὁ ἀπό γῆς, κατ' ἀρχὰς τόν ἄνθρωπον, τῇ χειρί σου πλάσας ἐλεῆμον, οὕς ἐξ ἡμῶν, προσελάβου δούλους σου ἐν πίστει, πᾶσιν ἐκλεκτοῖς Λόγε συναρίθμησον, παρορῶν αὐτῶν πάντα τά ἐγκλήματα.

Τοὺς ἐξ ἡμῶν, μεταστάντας δούλους σου, ἐν τῇ τρυφῇ τῆς ἀτελευτήτου βασιλείας, τῶν οὐρανῶν κατατάξας Κύριε, ἐν φωτὶ ἀνεσπέρῳ σου σκηνῶσαι, ἐν νεφέλαις ἀέρων ὑπαντῆσαί σε, καταξίωσον μόνε ὑπεράγαθε»

(χφφ. ὡρολόγια Paris. gr. 331 τέλη ια’ αἰ. φ. 166r καὶ Σινὰ 904 τοῦ ἔτους 1211 φ. 278r-v).

Τὸ «Ὁ ἀπὸ γῆς,...» μαρτυρεῖται καὶ στὰ χφφ. ΕΒΕ 47 ψαλτήριον τοῦ ἔτους 975 φ. 238r, Παντοκράτορος Ἄθω 43 τέλη ια’ αἰ. ἔκδ. Ψαλτήριον μετὰ τροπαρίων καὶ εὐχῶν 2004 σ. 256, Σινὰ 964 εὐχολόγιο ιγ’-ιδ’ αἰ. φ. 9v, 969 εὐχολόγιο ιδ' αἰ. φ. 5r, 985 εὐχολόγιο ιστ’ αἰ. φ. 75r.

«Ὁ ἀπό γῆς, κατ' ἀρχάς τόν ἄνθρωπον, τῇ χειρί σου πλάσας ἐλεῆμον, οὕς ἐξ ἡμῶν, προσελάβου δούλους σου ἐν χορῷ τῶν δικαίων καὶ ἐκλεκτῶν Λόγε συναρίθμησον»

(χφ. Vat. gr. 1546 ὡρολόγιο ιστ’ αἰ. φ. 85r).


Θεοτοκία

Χαῖρε δι’ ἧς ἡ χαρὰ ἐξέλαμψε καὶ ἐφώτισε τὴν οἰκουμένην, ὁ Κύριος τὸν Ἀδὰμ συνήγηρεν σὺν τοῖς κάτω νεκροῖς τοῖς ἀπ’ αἰῶνος. Διὰ τῆς θεόπαιδος ἐλυτρώθημεν, ἁμαρτίας καὶ κατακρίσεως»

(χφ. Vat. gr. 1966 ψαλτήριο ια’ αἰ. φφ. 182v-183r· πρβλ. χφφ. εὐχολόγια Uppsala University Library gr. 7 ια’-ιβ’ αἰ. φφ. 126v-107r, Messina S. Salvatore gr. 172 τοῦ ἔτους 1179 φφ. 109v-110r).


«Μήτηρ Θεοῦ παναγία δέσποινα, τῶν πιστῶν ἀντίληψις βεβαία, ῥῦσαι ἡμᾶς τοῦ πυρὸς τοῦ μέλλοντος εὐχαῖς σου, τοὺς εἰλικρινεῖ γνώμῃ σὲ δοξάζοντας, τὴν τιμιωτέραν πάσης τῆς κτίσεως»

(χφ. Σινὰ 782 παρακλητικὴ ι’-ια’ αἰ. φ. 22v).