Τό τρισάγιον στήν μεγάλη δοξολογία

D

Dionysios

Διονύσιος Ἀνατολικιώτης, «γηράσκω ἀεὶ διορθούμενο
῞Οταν ψάλλεται ἡ μεγάλη δοξολογία, μετὰ τὸν στίχον «Παράτεινον...» καταλήγει εἰς τὸν τρισάγιον ὕμνον, ὁ ὁποῖος ψάλλεται ὅπως ἀκριβῶς καὶ κατὰ τὴν λειτουργία. ὅταν ὅμως ἡ δοξολογία δὲν ψάλλεται ἀλλὰ ἀναγινώσκεται, δὲν καταλήγει εἰς τὸν τρισάγιον ὕμνον, ἀλλὰ εἰς τὸν στίχον «Σοὶ πρέπει αἶνος, σοὶ πρέπει ὕμνος». ἀνακύπτουν ὅθεν τὰ ἑξῆς ἐρωτήματα, τὰ ὁποῖα θὰ ἦτο, νομίζω, ἐνδιαφέρον νὰ συζητηθοῦν ἐδῶ·
1. ῾Ο τρισάγιος ὕμνος ἀνήκει εἰς τὸ κείμενον τῆς δοξολογίας ἢ ὄχι;
2. Ἂν δὲν ἀνήκῃ, τότε γιατί ψάλλεται στὸ τέλος τῆς μεγάλης δοξολογίας;
3. Ἂν ὁ τρισάγιος ὕμνος ἀνήκῃ εἰς τὴν δοξολογίαν, τότε διατί δὲν λέγεται, ὅταν αὐτὴ δὲν ψάλλεται, ἀλλὰ ἀναγινώσκεται;
4. ᾿Επίσης, ἂν ἀνήκῃ εἰς τὴν δοξολογίαν, πῶς συνδέεται ὁ τρισάγιος ὕμνος νοηματικῶς μὲ τοὺς ὑπολοίπους στίχους αὐτῆς; δηλαδὴ μετὰ τὸν στίχον «Παράτεινον...» εἶναι ὁμαλὴ ἡ μετάβασις εἰς τὸ «῞Αγιος ὁ Θεός»; ταιριάζει;
5. ᾿Αλλὰ καὶ ἀπὸ πλευρᾶς τυπικοῦ· γιατί ὁ τρισάγιος ὕμνος νὰ συνάπτεται ψαλλόμενος μὲ τὸν στίχο «Παράτεινον...»; ἀφοῦ φαίνεται ἀπὸ τὴν χῦμα δοξολογία ὅτι ὁ στίχος αὐτὸς κανονικῶς εἶναι αὐτόνομος καὶ χωρὶς τὸ «῞Αγιος ὁ Θεός». θὰ μποροῦσε νὰ ῥυθμισθοῦν ἀλλιῶς οἱ στίχοι, ὥστε τὸν τελευταῖον στίχον νὰ τὸν λέῃ ὁ β΄ χορός, καὶ ὁ α΄ νὰ λέῃ ἐν συνεχείᾳ τὸ «῞Αγιος ὁ Θεός». ἐπὶ παραδείγματι δὲν θὰ μποροῦσε νὰ λέῃ ὁ α΄ χορὸς τὸν στίχον «Παράτεινον... γινώσκουσί σε» καὶ νὰ ἔλεγε καὶ ὁ β΄ ὡς ἕναν ἀκόμη στίχον αὐτὸ ποὺ τώρα εἶναι ὁ τελευταῖος στίχψος τῆς «χῦμα» δοξολογίας; δηλαδὴ νὰ ἐψάλλετο ὑπὸ τοῦ β΄ χοροῦ «Σοὶ πρέπει αἶνος, σοὶ πρέπει ὕμνος, σοὶ δόξα πρέπει, Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν» (ἡ διασκευὴ τοῦ στίχου δική μου, ὡς παράδειγμα), ὁπότε θὰ ἦτο ἀπὸ πάσης ἀπόψεως ὁμαλώτερον νὰ συνεχίζῃ ὁ α΄ χορὸς μὲ τὸν τρισάγιον ὕμνον.
 
Προλεγόμενα​
Γιά τό θέμα αὐτό ἀναφέρθηκα ἀκροθιγῶς ἐδῶ, τό ὁποῖον βεβαίως ἔλαβεν ὑπ᾿ ὄψιν του ὁ Διονύσιος, ὅταν «συμμάζεψε» κάποια θέματα σχετικά ἐδῶ.
Δέν θά ἀναφερθῶ στήν διάρθωση τῶν στίχων τῆς μεγάλης δοξολογίας, πού εἰσάγεται μέ τό Δόξα σοι τῷ δείξαντι τὸ φῶς, καί τῆς ἄλλης τῶν καθημερινῶν ἀκολουθιῶν, τῆς «μικρᾶς» λεγομένης καί χῦμα ἐκφερομένης, πού εἰσάγεται μέ τό Σοὶ δόξα πρέπει Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν… (ἄλλο θέμα) καί πού βασικά εἶναι τό Καταξίωσον (ὅπως στόν ἑσπερινό) μέ προσθήκη στίχων δοξολογικῶν ἀπό πάνω (ἐπίσης ἄλλο θέμα).
Ἐδῶ θά γράψω ἐπί τοῦ συγκεκριμένου θέματος, ἄν τό τρισάγιον, τό ψαλλόμενον εἰς τό τέλος τῆς μεγάλης δοξολογίας, τό λεγόμενον ᾀσματικόν, ἀνήκει σ᾿ αὐτήν —εἶναι μέρος αὐτῆς—.
Τό θέμα​
Τό ᾀσματικόν τρισάγιον δέν ἀνήκει εἰς τό κείμενον τῆς μεγάλης δοξολογίας, ἡ ὁποία τελειώνει μέ τόν στίχον Παράτεινον τὸ ἔλεός σου τοῖς γινώσκουσί σε.
Ἡ μεγάλη δοξολογία κλείνει τήν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου. Οἱ ἀκολουθίες ἔκλειναν ἤ ἄρχιζαν μέ λιτανεία. Ἡ ψαλμῳδία του ἐδῶ ἔχει λιτανευτικό χαρακτῆρα.
Ψάλλεται ὅπως ἀκριβῶς στή λειτουργία, πού καί ἐκεῖ σέ κάποια χρονική στιγμή ἀποτελοῦσε εἰσοδικό ἀντίφωνο λιτανευτικῆς εἰσόδου.
Λιτανεῖες στό τέλος τοῦ ὄρθρου κατά τήν ψαλμῳδία τοῦ ᾀσματικοῦ τρισαγίου ἔχουν διασῳθεῖ σήμερα κατά τίς ἑορτές τοῦ τιμίου Σταυροῦ (Ὕψωσις καί Σταυροπροσκύνησις) μέ τήν λιτάνευση τοῦ Σταυροῦ καί κατά τήν Μεγάλη Παρασκευή (ὄρθρος Μ. Σαββάτου) μέ τήν λιτάνευση τοῦ Εὐαγγελίου μετά τοῦ Ἐπιταφίου.
Στή Ρουμάνικη Ἐκκλησία στό ᾀσματικό τρισάγιο τῆς δοξολογίας ἐπιστρέφουν λιτανευτικῶς τό Εὐαγγέλιο ἀπό τό προσκυνητάριον στήν ἁγία Τράπεζα. Αὐτό συνδέεται μέ τήν, εἰς τό σημεῖον τοῦτο, ἀνάγνωση ἀναγνωσμάτων καί εὐαγγελίου τοῦ ὄρθρου στόν ᾀσματικό ὄρθρο. Μήπως γι᾿ αὐτό λέγεται ᾀσματικόν; Αὐτές οἱ ἀναγνώσεις ἔχουν διασῳθεῖ καί σήμερα στόν ὄρθρο τοῦ Μ. Σαββάτου κατά τήν λιτανευτική ἐπιστροφή τοῦ Ἐπιταφίου (προφητεία, ἀπόστολος, εὐαγγέλιο).
Εἶναι ἐπίσης πιθανό στίς περιπτώσεις συνδέσεως ὄρθρου καί λειτουργίας, αὐτό τό τρισάγιον νά εἶναι τῆς λειτουργίας, ἤτοι τό εἰσοδικόν της, μετά τό ὁποῖο ἀκολουθοῦν τά ἀναγνώσματα κλπ. Αὐτό ἀκριβῶς γίνεται κατά τίς συνδεδεμένες μέ ἑσπερινό θ. λειτουργίες τοῦ Μ. Βασιλείου, ὅπου στή λειτουργία μπαίνουμε ἀπό τοῦ τρισαγίου, παραλειπομένων τῶν ἀντιφώνων καί λοιπῶν μεταγενεστέρων εἰσαγωγικῶν στοιχείων τῆς θ. λειτουργίας.

Ἐπιλεγόμενα​
Πηγή τῶν πληροφοριῶν μου εἶναι «᾿Ι. Μ. Φουντούλη, Λειτουργική (Σημειώσεις πρός χρῆσιν τῶν φοιτητῶν), Τεῦχος Ε΄. Ἀκολουθίαι τοῦ νυχθημέρου». Τό τεῦχος αὐτό δακτυλογραφημένο, εἶναι σπάνιο, εἶναι τό μόνο πού ἐκδόθηκε ἀπό 6 προαναγγελθέντα, δέν ἔχει σχέση μέ τά μετέπειτα ἐκδοθέντα ἔντυπα, εἴτε Λειτουργική Α΄, εἴτε τά ἄλλα. Εὐχαριστῶ θερμά ἐκλεκτό φίλο πού μοῦ τό ἔφερε φωτοτυπημένο ἀπό τή Βιβλιοθήκη τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης. Ὑπῆρχαν κάποιοι πού εἶχαν περάσει φοιτητές ἀπό Θεσσαλονίκη καί μοῦ ἔλεγαν ὅτι ὁ Φουντούλης τούς ἔλεγε ὅτι αὐτό τό ᾀσματικόν τρισάγιον εἶναι τῆς λειτουργίας. Δέν μποροῦσαν ὅμως νά μοῦ ἐξηγήσουν τίποτε παραπάνω. Αὐτή ἡ ἠμιμάθεια καί ἐλλιπής (ἐπιφανειακή) γνώση πολύ μέ ἐνοχλεῖ. Ἐπίσης μέ ἐνοχλεῖ τό γεγονός ὅτι δέν συμμετέχουν πλέον πολλά μέλη στίς συζητήσεις τυπικοῦ, ὅπως παλιά (ἀπ᾿ ὅ,τι βλέπω). Ἔχουμε μείνει, ἄν ὄχι στά δάκτυλα τῆς μιᾶς χειρός, πάντως δέν ξεπερνᾶμε τῶν δύο. Αὐτό μέ προβληματίζει. Ἴσως καί τά θέματα αὐτά εἶναι πολύ βαρειά καί ἴσως δέν ἔχουν θέση στόν παρόντα ἰστοχῶρο.

Πρόταση/ἀφορμή γιά συζήτηση​

Γιά νά μήν εἶμαι καί ἀπαισιόδοξος μπορεῖ κάλλιστα αὐτό τό θέμα νά γίνει καί συζήτηση Ψαλτολογική/Μουσικολογική (σύμφωνα μέ τόν κύριο χαρακτῆρα τοῦ Ψαλτολογίου) μέ τίς ἑξῆς ἐρωτήσεις:
α) Ὑπάρχει δυνατότης νά χρησιμοποιοῦνται οἱ μουσικές συνθέσεις τῶν ᾀσματικῶν τρισαγίων τῶν δοξολογιῶν καί στό τρισάγιον τῆς λειτουργίας;
β) Στή λειτουργία πρέπει νά ψάλλουμε μόνο τό κλασσικό σέ β΄ ἦχο;
γ) Σέ πόσους ἤχους (καί παραήχους) ἔχουν μελοποιηθεῖ (μεταγενέστερα) τρισάγια λειτουργίας;
δ) Σέ τί βαθμό καί κατά πόσον χρησιμοποιοῦνται αὐτές οἱ νεώτερες μελοποιήσεις καί κατά πόσον εἶναι δόκιμες;
ε) Τό «Δύναμις» ψάλλεται πάντα στίς ἀργές μελοποιήσεις του; Ὑπάρχουν περιπτώσεις πού καταλιμπάνεται;
 
π. Μάξιμος said:

Πρόταση/ἀφορμή γιά συζήτηση​


Γιά νά μήν εἶμαι καί ἀπαισιόδοξος μπορεῖ κάλλιστα αὐτό τό θέμα νά γίνει καί συζήτηση Ψαλτολογική/Μουσικολογική (σύμφωνα μέ τόν κύριο χαρακτῆρα τοῦ Ψαλτολογίου) μέ τίς ἑξῆς ἐρωτήσεις:
α) Ὑπάρχει δυνατότης νά χρησιμοποιοῦνται οἱ μουσικές συνθέσεις τῶν ᾀσματικῶν τρισαγίων τῶν δοξολογιῶν καί στό τρισάγιον τῆς λειτουργίας;
β) Στή λειτουργία πρέπει νά ψάλλουμε μόνο τό κλασσικό σέ β΄ ἦχο;
γ) Σέ πόσους ἤχους (καί παραήχους) ἔχουν μελοποιηθεῖ (μεταγενέστερα) τρισάγια λειτουργίας;
δ) Σέ τί βαθμό καί κατά πόσον χρησιμοποιοῦνται αὐτές οἱ νεώτερες μελοποιήσεις καί κατά πόσον εἶναι δόκιμες;
ε) Τό «Δύναμις» ψάλλεται πάντα στίς ἀργές μελοποιήσεις του; Ὑπάρχουν περιπτώσεις πού καταλιμπάνεται;
Click to expand...
Πατέρα Μάξιμε ευλογείτε.

Είναι όμως δόκιμο να ανοίξουμε εδώ αυτή την συζήτηση ή πρέπει να γίνει καινούργιο θέμα; Εμένα θα με ενδιέφερε να γράψω κάτι, οπότε ας μας πουν οι συντονιστές αν εδώ είναι ο κατάλληλος χώρος ή πρέπει να γίνει νέο θέμα.
 
V_Zacharis said:
Πατέρα Μάξιμε ευλογείτε.
Είναι όμως δόκιμο να ανοίξουμε εδώ αυτή την συζήτηση ή πρέπει να γίνει καινούργιο θέμα; Εμένα θα με ενδιέφερε να γράψω κάτι, οπότε ας μας πουν οι συντονιστές αν εδώ είναι ο κατάλληλος χώρος ή πρέπει να γίνει νέο θέμα.
Click to expand...
Εὐχαριστῶ Βασίλη γιά τή συμμετοχή σου καί στά τυπικά, πού εἶσαι τόσο βαθύς γνώστης, καί ἔχεις γράψει παλαιότερον τόσα σημαντικά !
Κι ἐγώ περιμένω· φυσικά θά ἀνοίξει νέο θέμα στά ψαλτικά. Μπορεῖς νά τό κάνεις κι ἐσύ. Ξέρεις πολύ καλά...
 
Last edited:
π. Μάξιμος said:
Εὐχαριστῶ Βασίλη γιά τή συμμετοχή σου καί στά τυπικά, πού εἶσαι τόσο βαθύς γνώστης, καί ἔχεις γράψει παλαιότερον τόσα σημαντικά !
Click to expand...
Απελθέτω απ' εμού...
Να μην λέμε κι ότι θέλουμε πάτερ... Άλλο ξέρουμε δυο κολυβογράμματα και το παίζουμε ειδήμονες σ' αυτούς που δεν ξέρουν ούτε κι αυτά κι άλλο ξέρουμε τυπικό! Εγώ είμαι το σήμα κατατεθέν της πρώτης περίπτωσης!:wink:
Κι ἐγώ περιμένω· φυσικά θά ἀνοίξει νέο θέμα στά ψαλτικά. Μπορεῖς νά τό κάνεις κι ἐσύ. Ξέρεις πολύ καλά...
Click to expand...
Να μπορώ απλά δεν θέλω να χαλάσω το εδώ θέμα και περιμένω τους συντονιστές να μου πουν τι πρέπει να γίνει
 
V_Zacharis said:
Να μπορώ απλά δεν θέλω να χαλάσω το εδώ θέμα και περιμένω τους συντονιστές να μου πουν τι πρέπει να γίνει
Click to expand...
Τό ἄνοιξα ἐγώ ἐδῶ. Καί οἱ συντονιστές ἄς τό τακτοποιήσουν καλλίτερα.
 
π. Μάξιμος said:
Τό ᾀσματικόν τρισάγιον δέν ἀνήκει εἰς τό κείμενον τῆς μεγάλης δοξολογίας, ἡ ὁποία τελειώνει μέ τόν στίχον Παράτεινον τὸ ἔλεός σου τοῖς γινώσκουσί σε.
Ἡ μεγάλη δοξολογία κλείνει τήν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου. Οἱ ἀκολουθίες ἔκλειναν ἤ ἄρχιζαν μέ λιτανεία. Ἡ ψαλμῳδία του ἐδῶ ἔχει λιτανευτικό χαρακτῆρα.
Λιτανεῖες στό τέλος τοῦ ὄρθρου κατά τήν ψαλμῳδία τοῦ ᾀσματικοῦ τρισαγίου ἔχουν διασῳθεῖ σήμερα κατά τίς ἑορτές τοῦ τιμίου Σταυροῦ (Ὕψωσις καί Σταυροπροσκύνησις) μέ τήν λιτάνευση τοῦ Σταυροῦ καί κατά τήν Μεγάλη Παρασκευή (ὄρθρος Μ. Σαββάτου) μέ τήν λιτάνευση τοῦ Εὐαγγελίου μετά τοῦ Ἐπιταφίου.
Στή Ρουμάνικη Ἐκκλησία στό ᾀσματικό τρισάγιο τῆς δοξολογίας ἐπιστρέφουν λιτανευτικῶς τό Εὐαγγέλιο ἀπό τό προσκυνητάριον στήν ἁγία Τράπεζα. Αὐτό συνδέεται μέ τήν, εἰς τό σημεῖον τοῦτο, ἀνάγνωση ἀναγνωσμάτων καί εὐαγγελίου τοῦ ὄρθρου στόν ᾀσματικό ὄρθρο. Μήπως γι᾿ αὐτό λέγεται ᾀσματικόν; Αὐτές οἱ ἀναγνώσεις ἔχουν διασῳθεῖ καί σήμερα στόν ὄρθρο τοῦ Μ. Σαββάτου κατά τήν λιτανευτική ἐπιστροφή τοῦ Ἐπιταφίου (προφητεία, ἀπόστολος, εὐαγγέλιο).
Εἶναι ἐπίσης πιθανό στίς περιπτώσεις συνδέσεως ὄρθρου καί λειτουργίας, αὐτό τό τρισάγιον νά εἶναι τῆς λειτουργίας, ἤτοι τό εἰσοδικόν της, μετά τό ὁποῖο ἀκολουθοῦν τά ἀναγνώσματα κλπ. Αὐτό ἀκριβῶς γίνεται κατά τίς συνδεδεμένες μέ ἑσπερινό θ. λειτουργίες τοῦ Μ. Βασιλείου, ὅπου στή λειτουργία μπαίνουμε ἀπό τοῦ τρισαγίου, παραλειπομένων τῶν ἀντιφώνων καί λοιπῶν μεταγενεστέρων εἰσαγωγικῶν στοιχείων τῆς θ. λειτουργίας.
Click to expand...

῾Η ἀπάντησις τοῦ π. Μαξίμου ἦταν πράγματι πολὺ κατατοπιστικὴ καὶ βοηθητική καὶ μὲ πλῆθος στοιχείων. σύμφωνα μὲ αὐτὰ ὁ τρισάγιος ὕμνος δὲν ἀνήκει εἰς τὸ κείμενον τῆς δοξολογίας, ἀλλὰ ἀνῆκε στὴν λιτανεία ποὺ γινόταν στὸ τέλος τοῦ ὄρθρου, καὶ γι᾿ αὐτὸ καθιερώθηκε.
Γινόταν ὅμως λιτανεία σὲ κάθε ὄρθρο, ὥστε νὰ καθιερωθῇ νὰ ψάλλεται τὸ τρισάγιον συναπτῶς μὲ τὴν μεγάλην δοξολογίαν;
Καὶ γιατί στὴν λιτανεία ἐχρησιμοποιεῖτο ὁ τρισάγιος ὕμνος καὶ ὄχι κάποιος ἄλλος ὕμνος;
Καὶ ὅταν τελικῶς ἔπαυσε νὰ τελῆται ἡ λιτανεία, γιατί δὲν ἔπαυσε καὶ ἡ ψαλμῴδησις τοῦ τρισαγίου; πῶς θεωρήθηκε ὁ τρισάγιος ὕμνος συνδεόμενος μὲ τὴν δοξολογία;
Μήπως ἐν τέλει εἶναι λάθος ποὺ ἔχει παραμείνει σήμερα αὐτὴ ἡ σύνδεσις; καὶ μήπως πρέπει νὰ ἐξεταστῇ ἡ κατάργησις τοῦ τρισαγίου τῆς μεγάλης δοξολογίας;
Καὶ ἂν τυχὸν δεχθοῦμε ὅτι ἔχει πλέον καθιερωθῆ καὶ δὲν μπορεῖ νὰ καταργηθῇ, πάλι μήπως πρέπει σοβαρῶς νὰ ἐξετάσουμε μήπως εἶναι λάθος ἡ σύναψις τοῦ «῞Αγιος ὁ Θεός» μὲ τὸν στίχον «Παράτεινον...»; μήπως πρέπει νὰ ψάλλωνται χωριστά, σύμφωνα καὶ μὲ τὴν ἐρώτησι-σκέψι ὑπ᾿ ἀριθμὸν 5 στὸ ἀρχικὸ μήνυμά μου;
Καὶ ἐν τέλει ὕστερα ἀπὸ ὅλον αὐτὸν τὸν προβληματισμόν, μήπως πρέπει νὰ ἐπανεξετάσουμε τοὐλάχιστον τὸν σκοπὸ καὶ τὸν τρόπο μελοποιήσεως καὶ ψαλμῳδήσεως τοῦ τρισαγίου τῆς δοξολογίας (δῆτε καὶ τὰ ὅσα συζητήθηκαν παλαιότερα ἐδῶ).
 
Dionysios said:
...γιατί ὁ τρισάγιος ὕμνος νὰ συνάπτεται ψαλλόμενος μὲ τὸν στίχο «Παράτεινον...»; ἀφοῦ φαίνεται ἀπὸ τὴν χῦμα δοξολογία ὅτι ὁ στίχος αὐτὸς κανονικῶς εἶναι αὐτόνομος καὶ χωρὶς τὸ «῞Αγιος ὁ Θεός». θὰ μποροῦσε νὰ ῥυθμισθοῦν ἀλλιῶς οἱ στίχοι, ὥστε τὸν τελευταῖον στίχον νὰ τὸν λέῃ ὁ β΄ χορός, καὶ ὁ α΄ νὰ λέῃ ἐν συνεχείᾳ τὸ «῞Αγιος ὁ Θεός». ἐπὶ παραδείγματι δὲν θὰ μποροῦσε νὰ λέῃ ὁ α΄ χορὸς τὸν στίχον «Παράτεινον... γινώσκουσί σε» καὶ νὰ ἔλεγε καὶ ὁ β΄ ὡς ἕναν ἀκόμη στίχον αὐτὸ ποὺ τώρα εἶναι ὁ τελευταῖος στίχψος τῆς «χῦμα» δοξολογίας; δηλαδὴ νὰ ἐψάλλετο ὑπὸ τοῦ β΄ χοροῦ «Σοὶ πρέπει αἶνος, σοὶ πρέπει ὕμνος, σοὶ δόξα πρέπει, Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν» (ἡ διασκευὴ τοῦ στίχου δική μου, ὡς παράδειγμα), ὁπότε θὰ ἦτο ἀπὸ πάσης ἀπόψεως ὁμαλώτερον νὰ συνεχίζῃ ὁ α΄ χορὸς μὲ τὸν τρισάγιον ὕμνον.
Click to expand...
Ἀγαπητέ Διονύσιε, καλά νά περνᾶς στίς ὁλιγοήμερες διακοπές σου μέ τήν οἰκογένειά σου καί μέ τό καλό νά ἐπιστρέψεις. Ἐγώ ἐπειδή συνεχίζω τόν «θερισμό» καί τό διάβασμα, γράφω καί κάτι, γιά νά τά βρεῖς ἕτοιμα.
Ἔκανα μία ἀντιπαραβολή τῶν δύο δοξολογιῶν καί διεπίστωσα ὅτι ἀπό τό κείμενο τῆς μεγάλης δοξολογίας ἔχει ἐκπέσει/παραληφθεῖ ὁ τελευταῖος στίχος τοῦ «Καταξίωσον», «Κύριε, τὸ ἔλεός σου εἰς τὸν αἰῶνα, τὰ ἔργα τῶν χειρῶν σου μὴ παρίδῃς.», ἐξαιρουμένης βέβαια τῆς τριαδολογικῆς ἐπιφωνήσεως «Σοὶ πρέπει αἶνος, σοὶ πρέπει ὕμνος, σοὶ δόξα πρέπει, τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.».
Σύμφωνα μέ τή σκέψη σου, προκειμένου ἡ δοξολογία νά τελειώνει ὑπό τοῦ ἀριστεροῦ χοροῦ, θά μποροῦσε κάλλιστα νά ἐπαναφερθεῖ στή θέση του, δηλ. μετά τό «Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε. δίδαξόν με τὰ δικαιώματά σου (γ')» καί πρό τοῦ «Κύριε, καταφυγὴ ἐγενήθης ἡμῖν...».
Ἴσως ὅμως σκοπίμως νά εἶχε παραληφθεῖ αὐτός ὁ στίχος (ἤ ἕνας στίχος) γιά νά τελειώνει τή δοξολογία ὁ δεξιός, σέ καιρούς πού δέν εἶχε εἰσαχθεῖ/ἐπικολληθεῖ ὁ τρισάγιος, προκειμένου ὁ ἀριστερός νά ψάλλει τό ἀπολυτίκιον ἤ τό «Σήμερον σωτηρία» ἤ τό «Ἀναστάς ἐκ τοῦ μνήματος».
Dionysios said:
...πῶς συνδέεται ὁ τρισάγιος ὕμνος νοηματικῶς μὲ τοὺς ὑπολοίπους στίχους αὐτῆς; δηλαδὴ μετὰ τὸν στίχον «Παράτεινον...» εἶναι ὁμαλὴ ἡ μετάβασις εἰς τὸ «῞Αγιος ὁ Θεός»; ταιριάζει;
Click to expand...
Τό «Παράτεινον τὸ ἔλεός σου...» δέν συνδέεται με τόν τρισάγιον ὕμνον. Γιά νοηματική σύνδεση μέ τούς ὑπόλοιπους στίχους τῆς δοξολογίας καί εἰδικότερα μέ τόν «Παράτεινον τὸ ἔλεός σου...», θά ἔλεγα, ὅτι ὅπως ἔφτασαν τά πράγματα, ὁ τρισάγιος εἶναι τριαδικός ὕμνος, τό αὐτό καί οἱ περισσότεροι στίχοι τῆς δοξολογίας· τό δέ «Παράτεινον τὸ ἔλεός σου...» συνδέεται νοηματικῶς μέ τό «...ἐλέησον ἡμᾶς».
Dionysios said:
Γινόταν ὅμως λιτανεία σὲ κάθε ὄρθρο, ὥστε νὰ καθιερωθῇ νὰ ψάλλεται τὸ τρισάγιον συναπτῶς μὲ τὴν μεγάλην δοξολογίαν;
Click to expand...
Λιτανεία/λιτή γινόταν σέ κάθε ὄρθρο μέ τήν κυριολεκτική της σημασία, ὅπως ξέρουμε, δηλαδή ὡς ἱκεσία/ἐκτενής δέηση/δεήσεις ὑπέρ κατηχουμένων/δεήσεις πιστῶν. Στήν ἄλλη δοξολογία αὐτή/αὐτά γίνονταν στά ἀπόστιχα, ὅπως στόν ἑσπερινό.
Dionysios said:
Καὶ γιατί στὴν λιτανεία ἐχρησιμοποιεῖτο ὁ τρισάγιος ὕμνος καὶ ὄχι κάποιος ἄλλος ὕμνος;
Click to expand...
Θά μποροῦσε καί κάποιος ἄλλος, ὅπως φαίνεται στόν ᾀσματικό ὄρθρο. Ὁ τρισάγιος ὕμνος εἶναι ὕμνος λιτανείας· τόν συναντᾶμε στήν λιτανευτική εἴσοδο (εἰσοδικό ἀντίφωνο) τῆς λειτουργίας, ἀλλά καί στή νεκρώσιμο ἀκολουθία κατά τήν λιτανεία τοῦ νεκροῦ ἀπό τό σπίτι στό ναό. Μάλιστα σέ χφ βλέπουμε τό «Εὐλογητός» τῆς ἀκολουθίας νά μπάνει ἀπό τό σπίτι καί νά ἀρχίζει ἡ ἀκολουθία ἀπό τήν ψαλμῳδία τοῦ τρισαγίου (χωρίς νά ξαναμπαίνει «Εὐλογητός» στό ναό).
Dionysios said:
...μήπως πρέπει νὰ ἐπανεξετάσουμε τοὐλάχιστον τὸν σκοπὸ καὶ τὸν τρόπο μελοποιήσεως καὶ ψαλμῳδήσεως τοῦ τρισαγίου τῆς δοξολογίας
Click to expand...
Νὰ τὸν ἐπανεξετάσουμε. Ὁ σκοπὸς καὶ ὁ τρόπος μελοποιήσεως καὶ ψαλμῳδήσεως τοῦ τρισαγίου τῆς δοξολογίας πρέπει νά εἶναι διάφορος τοῦ τῆς λειτουργίας, ὅπως αὐτή (ἡ θ. λειτουργία) ἔχει διαμορφωθεῖ σήμερα. Δηλαδή δέν ξέρουμε πῶς ἐψάλλετο ὡς εἰσοδικό ἀντίφωνο ἤ ὡς συνοδεία λιτανείας. Γιά τή λειτουργία παραδίδεται —καί στίς μετά τόν ιδ΄ αἰ. μελοποιήσεις τοῦ «δύναμις»— μὀνον σέ β΄ ἦχο· ἀλλά αὐτά στό ἐκεῖ θέμα. Ἐγώ ἔθεσα τό θέμα ἄν «Ὑπάρχει δυνατότης νά χρησιμοποιοῦνται οἱ μουσικές συνθέσεις τῶν ᾀσματικῶν τρισαγίων τῶν δοξολογιῶν καί στό τρισάγιον τῆς λειτουργίας;» σύμφωνα μέ τήν ὑπόθεση τοῦ μακαριστοῦ Φουντούλη, ὅτι «στίς περιπτώσεις συνδέσεως ὄρθρου καί λειτουργίας, αὐτό τό τρισάγιον (τῆς δοξολογίας) νά εἶναι τῆς λειτουργίας». Δέν τό υἱοθετῶ ὅμως.
 
Τὸ τρισάγιον τῆς δοξολογίας δὲν ἄνήκει ὀργανικῶς εἰς τὴν δοξολογίαν (ἀλλὰ μόνον ψαλτικῶς). τοῦτο νομίζω ἔγινε καταφανὲς ἐδῶ κυρίως ἀπὸ τὶς ἐνδιαφέρουσες μελέτες ποὺ μᾶς ἐπαρουσίασεν ὁ πατὴρ Μάξιμος. καὶ εἰς πολλὰ χειρόγραφα ἄλλωστε ἡ μεγάλη δοξολογία παρατίθεται ἄνευ τοῦ τρισαγίου ἐντέλει. καὶ ἄλλοι στίχοι δὲν ἀνήκουν εἰς τὴν δοξολογίαν ὀργανικῶς παρὰ τὸ ὅτι συχνὰ λέγονται συναπτῶς μὲ αὐτήν.
Τοῦτο τὸ τρισάγιον ὅμως νομίζω ὅτι εἶναι ἡ κατάληξις τοῦ ὄρθρου καὶ ὁ συνδετικὸς κρίκος ὄρθρου καὶ λειτουργίας. καὶ ἰδοὺ πῶς.
Οἱ μαθήτριες μυροφόρες μαθαίνουν πρῶτες γιὰ τὴν ἀνάστασιν καὶ πληροφοροῦν τοὺς μαθητάς (ἀναστάσιμα καθίσματα καὶ εὐλογητάρια)· ἰδόντες οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ λοιποὶ μαθηταὶ ἀπὸ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς χρόνους μέχρι ἐμᾶς σήμερα τὴν ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου καὶ προσκυνήσαντες μετὰ χαρᾶς μεγάλης τὸν ἀναστάντα Κύριον (ἑωθινὸν εὐαγγέλιον, «᾿Ανάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι» κ.λπ.), ξεσποῦν εἰς δοξολόγησιν τοῦ Κυρίου καὶ ὕμνους (ἀναστάσιμοι κανόνες κ.λπ.) καὶ πλήρεις Πνεύματος ἁγίου (Ν΄ ψαλμὸς «τὸ πνεῦμά σου τὸ ἅγιον μὴ ἀντανέλῃς ἀπ᾿ ἐμοῦ») ἐξαποστέλλονται ὑπὸ τοῦ Κυρίου νὰ κηρύξουν τὸ εὐαγγέλιον εἰς πᾶσαν τὴν κτίσιν («Πᾶσα πνοὴ αἰνεσάτω τὸν Κύριον· αἰνεῖτε τὸν Κύριον...» μὲ ὅλους τοὺς στίχους αὐτοῦ «῾Η ἐξομολόγησις αὐτοῦ ἐπὶ γῆς καὶ οὐρανοῦ» κ.λπ.)· τὸ κήρυγμα ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα τὰ ἔθνη νὰ γνωρίσουν τὸν ἀληθινὸν Θεὸν καὶ νὰ δοξάσουν αὐτόν («Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ...»), νὰ δεχτοῦν τὸ κήρυγμα καὶ νὰ γίνουν χριστιανοί (τρισάγιος ὕμνος) καὶ νὰ συμμετάσχουν στὸ σῶμα τῆς ἐκκλησίας (θεία λειτουργία).
Γιὰ τὸν τρισάγιον ὕμνον τῆς λειτουργίας ὡς εἰσοδικὸν βλέπε ἐδῶ
 
Last edited:
Θα με ενδιέφερε να ακούσω τυχόν προσωπικές εμπειρίες πραγματικής επισύναψης της θείας λειτουργίας στον όρθρο. Τι εννοώ; Κατά την ψαλμωδία του ασματικού τρισαγίου της μεγάλης δοξολογίας ή του απολυτικίου να ξεκινήσει λιτανευτική πομπή (εκτός του ναού) με το θείο και ιερό Ευαγγέλιο, ακολούθως είσοδος στο νάρθηκα (άλλου ή του ίδιου) ναού, όπου αναγινώσκεται η ευχή της εισόδου της θείας λειτουργίας. Ακολούθως, είσοδος (με ψαλμωδία του τροπαρίου «Ὁ μονογενὴς») των ιερέων στο βήμα και των λοιπών στο ναό, καθέδρα των ιερέων στο βήμα, προκείμενον, Απόστολος, Αλληλούϊα, Ευαγγέλιο, κήρυγμα, εκτενής, απόλυση κατηχουμένων της λειτουργίας κτλ της λειτουργίας.
Εννοείται ότι παραλείπεται η εκτενής και οι λοιπές δεήσεις του όρθρου καθώς και τα τρία αντίφωνα και το τρισάγιο της λειτουργίας. Καθώς η θεία λειτουργία ψάλλεται (σχεδόν πάντα και παντού) μετά τον όρθρο, πιστεύω ότι αποτελεί μία καλή λύση και για οικονομία χρόνου αλλά και για αποφυγή επαναλήψεων και «ψευδών» απολύσεων.
 


Δὲν ἔχω προσωπικὲς ἐμπειρεῖες, συμφωνῶ ὅμως ὅτι γιὰ συντομία ἡ εἴσοδος μπορεῖ νὰ γίνει στὸ ἀσματικὸ τρισάγιο τῆς μεγάλης δοξολογίας, ἀντὶ δὲ τῶν «Σοφία. Ὀρθοί» νὰ εἰπωθοῦν «Πρόσσχωμεν. Εἰρήνη πᾶσι. Καὶ τῷ πνεύματί σου. Σοφία»...προκείμενο τοῦ ἀποστόλου, ἀπόστολος κ.λ.π. ὅπως παρακάτω. Τότε, μετὰ τὸν στίχο «Ὅσοι πιστοί, ἔτι καὶ ἔτι ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν», ἀντὶ τῆς μικρῆς λέγεται ἡ μεγάλη συναπτή (χφ. Κρυπτοφέρρης Γ. β. VII εὐχολόγιο ι’ αἰῶνος ἔκδ. G. Passarelli L’ Eucologio Cryptense Γ. β. VII (sec. X) στὸ ᾿Ανάλεκτα Βλατάδων 36 Θεσσαλονίκη 1982 σσ. 71, 160, Εὐχολόγιον μονῆς Σωτῆρος Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1132 ἔκδ. A. Jacob Un eucologe du Saint-Sauveur ‘’in Lingua Phari’’ de Messine, Le Bodleianus Auct. E. 5.13 στὸ Bulletin de l’ Institut historique belge de Rome 50 (1980) σ. 302, Dmitrievskij τ. 2 σ. 141, Π. Τρεμπέλα Αἱ τρεῖς λειτουργίαι κατὰ τοὺς ἐν ᾿Αθήναις κώδικας ἔκδ. β’ 1982 σσ. 9, 65, 67, J. Goar Εὐχολόγιο ἐκδ. α’ 1647, β’ 1667, γ’ 1730 σσ. 57, 92).
Τὰ ἀντίφωνα, ποὺ δημιουργήθηκαν κατὰ τὸν η’ αἰῶνα γιὰ νὰ καλύψουν τὸν χρόνο τῆς προσκομιδῆς (Ἰ. Φουντούλη ᾿Απαντήσεις εἰς λειτουργικὰς ἀπορίας τ. 4 ἔκδ. ᾿Αποστολικῆς Διακονίας σσ. 37-39), δὲν χρειάζονται σήμερα. Βλ. τάξη ἐγκαινίων, ὅπου μετὰ τὴν μεγάλη συναπτὴ τῆς λειτουργίας λέγεται ἐκφώνηση: «῞Οτι ἅγιος εἶ, ὁ Θεὸς ἡμῶν...», τρισάγιο κ.λπ. (S. Parenti – E. Velkovska L’ Eucologio Barberini gr. 336 (τὸ ἀρχαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο Εὐχολόγιο, η’ αἰ.) σειρὰ Ephemerides liturgicae Subsidia 80 Roma 2000 σ. 164, Dmitrievskij τ. 2 σ. 1057, τ. 3 σ. 123, Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ Α’ - Εἰσαγωγὴ στὴ θεία λατρεία Θεσσαλονίκη 1993 σσ. 305-306).
 
Last edited:
Ὁ α’ χορὸς ψάλλει τὸ «Παράτεινον τὸ ἔλεός σου τοῖς γινώσκουσί σε» καὶ ὁ β’ χορὸς ἀρχίζει τὸ «Ἅγιος ὁ Θεὸς...»

(χφφ. ψαλτήρια Ὀξφόρδης Auctar. D. 4 τοῦ ἔτους 950 φ. 314r, Barb. gr. 340 ι’ αἰ. φ. 478r, 372 περὶ τὸ ἔτος 1050 φ. 271r, Reg. gr. 1 ια’ αἰ. φ. 565v, Plutei 05.05 ια’ αἰ. φ. 274v, Vat. gr. 1966 ια’ αἰ. φ. 179r, 1864 ιβ’ αἰ. φ. 277v, χφφ. ὡρολόγια Paris. gr. 331 ια’ αἰ. φ. 28v, Bayerische Staatsbibliothek gr. 320 ιβ’ αἰ. φ. 46r, Σινὰ 903 ιγ’-ιδ’ αἰ. φ. 77v, 905 ιδ’ αἰ. φ. 111v, 893 τοῦ ἔτους 1382 φ. 44r, Palatin. gr. 265 τοῦ ἔτους 1476 φ. 54r).
 
You must log in or register to reply here.
Back
Top