Ένα άρθρο (στα Αγγλικά) για τα διαστήματα της Αραβικής μουσικής. O Michail Mishaqa δεν θεωρεί ότι η Αραβική μουσική χρησιμοποιεί ακριβώς τέταρτα του τόνου, αλλά ότι στη μουσική της πράξη οι φθόγγοι Βου, Ζω ταυτίζονται μ' αυτούς της Βυζαντινής (λίγο πιο ψηλοί δηλ. Χρησιμοποιεί βέβαια το 12-9-7 του Χρυσάνθου και διαιρεί την οκτάβα στα 68).
Ευχαριστούμε πολύ, έψαχνα κι εγώ παλιά για μεταφρασμένα στα αγγλικά πρωτότυπα έργα του Mishaqa, αλλά δεν έβρισκα. Μόνο που ο Mishaqa δεν διαιρεί ο ίδιος την οκτάβα σε 68, αλλά αναφέρει ότι δανείζεται την κλίμακα αυτή από την "modern greek music", για να κάνει σύγκριση με την αραβική κλίμακα των τετάρτων του τόνου. Πολύ μεγάλης σημασίας το άρθρο, που ρίχνει φως σε πολλές συζητήσεις που έχουν γίνει κατά καιρούς στο Ψαλτολόγιο και διαφαίνεται μέσα απ' αυτό για μια ακόμη φορά η προφανής, κατ' εμέ, αλήθεια, ποια δηλαδή ήταν τα αληθινά διαστήματα που ήθελε να περάσει τελικά ο Χρύσανθος: ήταν λοιπόν κοινή αντίληψη τότε ότι
τα διαστήματα σε τέταρτα του τόνου ήταν διαφορετικά από τα διαστήματα του Χρυσάνθου! Κι αυτό φαίνεται παραστατικά στον παρακάτω πίνακα από το άρθρο:
Ποιοι όμως είναι οι μαθηματικοί λόγοι των διαστημάτων των τετάρτων του τόνου; Μα οι γνωστοί και μη εξαιρετέοι 9/8-12/11-88/81. Αυτοί δηλ. που έχει ο Χρύσανθος στο θεωρητικό του! (για άλλη μια φορά το πασίγνωστο πλέον παιδαριώδες λάθος του Χρυσάνθου να δηλώσει διαφορετικά διαστήματα με τους λόγους και διαφορετικά με την κλίμακα, πράγμα που δείχνει αυτό που έχω ισχυριστεί κι εγώ κατά καιρούς, ότι δηλ. τους λόγους τους πήρε έτοιμους από την ήδη υπάρχουσα αραβική παράδοση, όπως έκανε και ο Mishaqa). Λέει λοιπόν το άρθρο ότι ο Mishaqa πήρε τα δύο αυτά διαφορετικά κουρδίσματα (του Χρυσάνθου και των Αράβων) και τα έπαιξε στο ταμπούρι. Από το σχεδιάγραμμα φαίνεται ότι
τα διαστήματα του Χρυσάνθου είχαν όντως διαφοροποιημένο ελάσσονα και ελάχιστο τόνο, σε αντίθεση με τα των Αράβων, που ο ελάσσων και ο ελάχιστος συνέπιπταν. Αποδεικνύεται για μια ακόμη φορά ότι η σύμπτωση ελάσσονος - ελαχίστου (οι λόγοι δηλ. του Χρυσάνθου, για να λέμε τα πράγματα με τ' όνομά τους, που διαφοροποιούνται από τα διαστήματα της κλίμακάς του) είναι όχι ελληνικής αλλά αραβικής προελεύσεως (είπαμε άλλωστε ότι οι λόγοι αυτοί πρωτοδιατυπώθηκαν από τους Zalzaz και Al Farabi και όχι από Έλληνες θεωρητικούς).
Το παράδοξο είναι πώς, όταν ο Mishaqa έπαιξε στο ταμπούρι μια κοινή μελωδία στα δύο διαφορετικά αυτά κουρδίσματα, τα διαστήματα ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ του Χρυσάνθου του φάνηκαν πιο οικεία και εκφράζοντα καλύτερα την αραβική μουσική! Μας λέει λοιπόν στην ουσία ότι, παρά το ότι οι Άραβες έδωσαν στη θεωρία τους λόγους 9/8-12/11-88/81 και με βάση αυτούς έφτιαξαν και την κλίμακά τους με τέταρτα του τόνου, στην πραγματικότητα τραγουδούσαν με την κλίμακα του Χρυσάνθου! Αυτό δείχνει πόσο επιτυχημένη ήταν η αναλογία 12-9-7 που εξέφρασε ο Χρύσανθος και αποτελεί μία ακόμη αναγνώριση του έργου του, παρά τα θεωρητικά μουσικά ελαττώματα της 68άρας κλίμακας, που αργότερα επέβαλαν την αντικατάστασή της (και να σκεφτεί κανείς ότι τα 68 τμήματα προέκυψαν κατά λάθος, αφού οι πράξεις που κάνει ο Χρύσανθος για να τα βγάλει δεν είναι σωστές και, αν γίνουν σωστά, δίνουν κλίμακα 66 τμημάτων και τετράχορδο 12-8-8, ίδιο δηλ. ελάσσονα και ελάχιστο! -μ' άλλα λόγια, ευτυχώς που ο Χρύσανθος έκανε λάθος υπολογισμούς...-). Η λογική όμως του Χρυσάνθου έμεινε και στο έργο της Επιτροπής, αφού οι λόγοι που δίνει η Επιτροπή για τα διαστήματα της κλίμακάς της (9/8-800/729-27/25) εκφράζουν ό,τι ακριβώς και η αναλογία 12-9-7: ελάσσονα τόνο σαφώς διαφοροποιημένο από τον ελάχιστο και σχέση μείζονος - ελάσσονος λίγο μεγαλύτερη από αυτήν ελάσσονος - ελαχίστου (τα διαστήματα 12-10-8, που δίνουν ίδια σχέση, δεν είναι, ως γνωστόν, τα πρωτότυπα, αλλά αποτελούν στρογγυλοποίηση των 12.23-9.65-7.99, άρα διαφορά μείζονος - ελάσσονος = 2.6 ενώ διαφορά ελάσσονος - ελαχίστου = 1.6, δηλ. ένα ολόκληρο μόριο όπως περίπου στο Χρύσανθο! Βλ. σχετικό μήνυμά μου και
εδώ, στο οποίο δεν βλέπω να έχει δοθεί η δέουσα προσοχή). Μ' άλλα λόγια,
οι λόγοι της Επιτροπής είναι αυτοί που διασώζουν στην ουσία την κλίμακα του Χρυσάνθου και την εκφράζουν σωστά με επιστημονικό τρόπο!
Ένα απόσπασμα από γραφόμενα του ίδιου του Mishaqa:
MICHAIL MISHAQA (1800-1888)
The Arabs aknowledge two kinds of intervals, one big and one small. The big one is worth four-quarters and the small one is worth three quarters. [...]
The modern Greeks [...] they aknowledge three kinds of intervals. The first interval is equal to the four-quarter interval of the Arabs, but they divide into twelve minutes. The second interval contains nine minutes [...] The third interval is equal to seven minutes [...]. The total number of minutes within an octave is sixty-eight.
Eδώ διαφαίνεται καθαρά τι εθεωρείτο τότε η πρακτική "μικρό - μεγάλο διάστημα" σε ένα πλήρες τετράχορδο. Επίσης φαίνεται καθαρά τι εθεωρείτο τότε ως ελληνική πρακτική (οι τρεις θεμελιώδεις τόνοι μείζων-ελάσσων-ελάχιστος). Ξεκαθαρίζεται ακόμα, μεταξύ άλλων, και το αυτονόητο κατ' εμέ, ότι δηλ. η σύμπτωση ελάσσονος - ελαχίστου και η χρήση κλίμακας στην έκταση του διαπασών με διαστήματα 12 και 9 είναι αραβική και όχι ελληνική πρακτική (πράγμα που φυσικά φαίνεται και ακουστικά, αν βάλει κανείς τέτοια διαστήματα στο Μελωδό, όπως έχει γίνει κατά καιρούς). Διαλύεται επίσης και η υποψία για τυχόν μείζονα τόνο του Χρυσάνθου "μεγαλύτερο" από τον συνήθη επόγδοο (γράφει ξεκάθαρα ότι ο μείζων τόνος του Χρυσάνθου και αυτός της Αραβικής μουσικής συμπίπτουν). Επίσης αναφέρεται και το άλλο προφανές, ότι δηλ. η ελληνική βυζαντινή κλίμακα του Χρυσάνθου δεν είναι πυθαγόρεια. Έτσι καταδεικνύεται για μια ακόμη φορά η πραγματική ταυτότητα της μουσικής μας: ούτε αρχαιοελληνική, ούτε ανατολική, απλώς BYZANTINH.
Για μια ακόμη φορά ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κ. Αρβανίτη για την πολύτιμη αυτή ανάσυρση!
