Σμυρνέϊκο Ύφος

Dimitri

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Περί του Συμρνέϊκου ύφους αναφέρει λίγα γενικά ο Άγγελος Βουδούρης στα Μουσικολογικά Απομνημονεύματα (τ. 18, §53) τα οποία μεταφέρω πιό κάτω μαζί με μερικές ερωτήσεις που σκεφτόμουν πρόσφατα.

Ποιά τα ειδικά χαρακτηριστικά του Σμυρνέϊκου ύφους;

Υπάρχουν σήμερα ψάλτες που ψάλλουν με Σμυρνέϊκο ύφος ή έχει πεθάνει πλέον σαν είδος;

Ποιά η σχέση της ψαλτικής παράδοσης της Χίου με αυτή της Σμύρνης (λόγω γειτονίας);

§ 53. Τούς μῆνας ἰούνιον, ἰούλιον καί αὔγουστον τοῦ 1919 τῆς ἑλληνικῆς κατοχῆς διῆλθον εἰς τήν Σμύρνην. Ἐπωφελούμενος αὐτήν τήν εὐκαιρίαν, τακτικά, κατά πᾶσαν Κυριακήν καί ἑορτήν ἐπεσκεπτόμην τούς ἐκεῖ ναούς διά νά ἀκούω τούς μουσικούς διδασκάλους τῆς Σμύρνης. Παρετήρησα ὅτι ὅλοι των γενικῶς, ἀπεῖχον πολύ κατά τήν ἐκτέλεσιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ψαλμῳδίας ἀπό τούς ψάλτας τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ μουσική ἡ ἐκκλησιαστική ἐδῶ εἰς τήν Ἰωνίαν δέν εἰμπορῶ νά ἐννοήσω τό διατί, παρουσιάζετο διαφορετική εἰς τό μέλος αὐτῆς. Κάτι τό ἀνατολίτικον ἐκυριάρχη. Καί οἱ ψάλται ἐδῶ δέν εἶχον τήν φωνήν καί τό ὄργανον τῶν κωνσταντινουπολιτῶν ψαλτῶν. Ἡ Σμύρνη ἦτο μία πόλις, σπουδαιοτέρα ἀπό πάσης ἀπόψεως. Αὐτή μετέδιδε τά φῶτά της καί εἰς ἄλλας πόλεις καί κωμοπόλεις τοῦ ἐσωτερικοῦ της· ἦτο ἑστία ἐξ ἧς μετεδίδετο καί ἡ μουσική εἰς τούς ἱεροψάλτας τῶν περί τήν Σμύρνην ἐπαρχιῶν. Ἐδῶ ἐπεκράτει ἰδιαίτερος τύπος ἐκτελέσεως τῶν ἐκκλησιαστικῶν ᾀσμάτων. Φαίνεται ὅτι ὁ τύπος αὐτός εἶχεν ἐπικρατήσει καί διαδοθῆ ἀπό τῆς ἐποχῆς τοῦ πρωτοψάλτου τοῦ μητροπολιτικοῦ ναοῦ ἁγίας Φωτεινῆς Νικολάου, καί κατόπιν τοῦ μαθητοῦ ἐκείνου πρωτοψάλτου Μ. Μισαηλίδου. Κατά τήν γνώμην μου, εἰς τούς δύο τούτους διδασκάλους ὠφείλετο ὁ μορφωθείς διάφορος τύπος τῆς ἐκτελέσεως τῆς μουσικῆς. Οἱ κατόπιν ψάλται τῆς Σμύρνης καί τῶν ἐπαρχιῶν τοῦ ἐσωτερικοῦ αὐτῆς, ὑπῆρξαν ἄμεσοι μαθηταί τῶν δύο τούτων διδασκάλων. Κανείς δέ ψάλτης δέν εἰμπορεῖ ἐπί πολύν χρόνον ψάλλων ἐν Σμύρνῃ νά μήν ὑποστῇ τήν ἐπίδρασιν τοῦ ἐκεῖ μουσικοῦ περιβάλλοντος. Τό σμυρναϊκόν ψαλτικόν ὕφος ἀπεμάκρυνε τό μέλος τῆς μουσικῆς, ἀπό τό ὕφος τῆς μεγάλης ἐκκλησίας. Οἱ σμυρναῖοι ψάλται ὅσον καλλίφωνοι καί ἄν ἦσαν, δέν ἐγίνοντο εὐάρεστοι εἰς τούς κωνσταντινουπολίτας ἀκροατάς των· ὅλοι των γενικῶς ἔψαλλαν ἀλά σμυρνέϊκα.
Click to expand...
 
Το μοναδικό παράδειγμα τέτοιου ψάλτη που βρήκα στο Ψαλτολόγιον είναι ο εκ Σμύρνης Μιχαήλ Περπινιάς δάσκαλος αρκετών κατοπινών Χιωτών ιεροψαλτών. Από τα βιογραφικά που βρήκα εδώ μεταφέρω και εδώ κάποια ίσως σχετικά με το εν λόγω θέμα:

Ήταν συνεχιστής της μεγάλης Μουσικής Σχολής της Σμύρνης και πολλές φορές αντιδικούσε με τους οπαδούς της Σχολής της Κωνσταντινουπόλεως, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν σεβόταν τους μεγάλους δασκάλους της σχολής αυτής.
Click to expand...


Τα μέλη του διακρίνονται από γλυκύτητα, αξεπέραστη τέχνη στη χρήση των μουσικών κλιμάκων, περίτεχνο συνδυασμό των διατονικών με τις χρωματικές και εναρμόνιες κλίμακες ώστε να αποδίδονται με αξεπέραστη ακρίβεια όχι μόνο τα νοήματα των εκκλησιαστικών ύμνων, αλλά και τα θρησκευτικά συναισθήματα, το λατρευτικό ύφος, το συγκινησιακό, το πανηγυρικό, το φιλοσοφικό περιεχόμενό τους. Ήταν αυστηρός και αμετακίνητος όσον αφορά στο σωστό τονισμό, τη σωστή έκφραση, τη χρονική ακρίβεια και το ρυθμό. Μελοποιώντας και ψάλλοντας έπασχε ή χαιρόταν μαζί με τον υμνωδό και μετέδιδε τον ψυχισμό του στο εκκλησίασμα. Τόσο πολύ βαθιά αφοσιωμένος ήταν στην απόδοση νοημάτων και θρησκευτικών συναισθημάτων, ώστε στο τέλος αυτοαπεκαλείτο «ο καλόγερος».
Click to expand...

 
Last edited by a moderator:
Φυσικά και ο Πέτρος Μανέας. Ευχαριστώ πάτερ, τον είχα ξεχάσει.Τον έβαλα στους Κωνσταντινοπολίτες γιατί γεννήθηκε στην Πόλη και διετέλεσε πρωτοκανονάρχος του Ναυπλιώτη. Αλλά μάλλον από το τελικό ύφος του και τη σταδιοδρομία του σε ναούς της Σμύρνης πρέπει να μπεί στη Σμυρναίϊκη σχολή. Τον προσέθεσα και στην ενότητα Σμύρνη στις τοπικές παραδόσεις.

Από εκείνη τη συζήτηση για το Μανέα παραθέτω δύο στοιχεία περί του Σμυρναίϊκου ύφους του που θυμίζουν αρκετά αυτά για τον Περπινιά:

dimitris said:
... ήταν παραστατικότατος , ζούσε δηλαδή και απέδιδε την κάθε λέξη του κειμένου (μάλιστα κάπου παρασυρόταν κι έκανε και ανάλογες κινήσεις). Κι όλοι τον θαύμαζαν.
Click to expand...

Dimitri said:
(από το musicportal.gr)
«άφησε εποχή» με τους καλλωπιστικούς φθόγγους και τους "λαρυγγισμούς" του.
Click to expand...

Κάπου ακούστηκε παλαιότερα οτι ο Νικόλαος Πρωτοψάλτης Σμύρνης πέρασε και από το Άγιον Όρος και δίδαξε κάποιους μοναχούς εκεί με αποτέλεσμα στοιχεία του Σμυρναίϊκου ύφους να διατηρηθούν στο Όρος (είναι γνωστές μερικές συνθέσεις του Νικολάου ψάλλονται ώς σήμερα όπως το Όμμα, κοινωνικά και άλλα, κυρίως αυτά που σταχυολογήθηκαν στο Μουσικό Θησαυρό του Νεκταρίου μοναχού).

Η «αντιδικία» της σχολής της Μεγάλης Εκκλησίας και αυτής της Σμύρνης ίσως αρχίζει επίσημα με την μη έγκριση από τους Πατριαρχικούς των βιβλίων του Νικολάου πρωτοψάλτου (δεν θυμάμαι πρόχειρη αναφορά τώρα).

Μήπως πρέπει στο Σμυρναίϊκο ύφος να εντάξουμε το Σφήκα και το Χατζησταμάτη επίσης; Ακούγοντας τον Περπινιά, ακούω το Σφήκα σε αρκετά σημεία.
 
Last edited:
Dimitri said:
Η «αντιδικία» της σχολής της Μεγάλης Εκκλησίας και αυτής της Σμύρνης ίσως αρχίζει επίσημα με την μη έγκριση από τους Πατριαρχικούς των βιβλίων του Νικολάου πρωτοψάλτου (δεν θυμάμαι πρόχειρη αναφορά τώρα).
Click to expand...

Πρόχειρη αντιγραφή περί Νικολάου από την Ιστορική Επισκόπηση του Γ. Παπαδοπούλου

βλ. και εδώ

Νικόλαος Γεωργίου, πρωτοψάλτης Σμύρνης επί 53 έτη διατελέσας, ωρμάτο εκ Καβάλλας, μαθητής των τριών διδασκάλων. Διεκρίθη ο διάσημος ούτος μουσικός διά την άκραν αυτού φιλοπονίαν, και διά το μουσικόν αυτού τάλαντον. Τα κατ’έννοιαν εν πολλοίς μεμελισμένα εκκλησιαστικά μαθήματα αυτού, ως έχοντα ύφος παρεκκλίνον εκ των αρχαίων σοβαρών μουσικών γραμμών, δεν έτυχον της επιδοκιμασίας της Μ. Εκκλησίας. Ουχ ήττον ταύτα εισίν αληθή εντρυφήματα των τε εξ επαγγέλματος ιεροψαλτών και των ερασιτεχνών της μουσικής ημών, διότι τινά εξ αυτών περικλείουσι θησαυρούς πρωτοτύπων εμπνεύσεων και δείγματα εξόχου μουσικής τέχνης. Εμέλισεν άπασαν σχεδόν την σειράν των εγκυκλίων μουσικών μαθημάτων, εξεδόθησαν δε ζωντος έτι αυτού Δοξαστάριον, το Τριώδιον, το Πεντηκοστάριον και αι ακολουθίαι των 12 μηνών υπό του εγγόνου αυτού Ν. Γ. Βλαντιάδου εκδίδοται το «Αργόν και σύντομον Αναστασιματάριον» αυτoύ. Ανέδειξε πολλούς μαθητάς. Απέθανε κατά Νοέμβριον του 1887 εκατοντούτης περίπου.


ΥΓ. Σμυρνιώτικο ύφος στους : Συνέσιο Σταυρονικητιανό, Βαμβουδάκη, Φαρλέκα, Καμπανίδη, μακαριστό πρώην Πατρών (πιθανόν).
 
Last edited:
Dimitri said:
Περί του Συμρνέϊκου ύφους αναφέρει λίγα γενικά ο Άγγελος Βουδούρης στα Μουσικολογικά Απομνημονεύματα (τ. 18, §53) τα οποία μεταφέρω πιό κάτω μαζί με μερικές ερωτήσεις που σκεφτόμουν πρόσφατα.

Ποιά τα ειδικά χαρακτηριστικά του Σμυρνέϊκου ύφους;

Υπάρχουν σήμερα ψάλτες που ψάλλουν με Σμυρνέϊκο ύφος ή έχει πεθάνει πλέον σαν είδος;

Ποιά η σχέση της ψαλτικής παράδοσης της Χίου με αυτή της Σμύρνης (λόγω γειτονίας);
Click to expand...

Αγαπητέ Δημήτρη,
Ενδιαφέρον το θέμα που άνοιξες για το Σμυρναίϊκο ύφος. Θα προσπαθήσω να αναφερθώ εν συντομία, όχι ως ειδήμων, εκφράζοντας την άποψη μου σ' αυτά που έχω κατασταλάξει για τη σχέση της ψαλτικής παράδοσης της Χίου με αυτή της Σμύρνης.
Είναι γεγονός, πως η Χίος και λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αλλά κυρίως λόγω της μεγάλης ανάπτυξης της ναυτιλίας και του εμπορίου ανέπτυξε στενές σχέσεις, τόσο με την Πόλη, όσο και με τη Σμύρνη. Σαφέστατα λοιπόν, νομίζω, ότι και η ψαλτική της Χίου επηρεάστηκε από τις σχέσεις αυτές. Στην Πόλη υπήρχε ισχυρή Χιώτικη παροικία στο Γαλατά με κέντρο το Ναό του Αγίου Ιωάννη των Χίων. Στη Σμύρνη η Ευαγγελική Σχολή και στη Χίο η περίφημη Σχολή της Χίου. Από την μια λοιπόν, ψάλτες από την πόλη ήλθαν στο νησί και έμειναν για χρόνια (Βινάκης). Χιώτες μετέβαιναν και σπούδαζαν ψαλτική στην Πόλη. Νομίζω, ότι και ο Στανίτσας, όχι τυχαία, ήλθε και έμεινε στη Χίο για ένα περίπου χρόνο, μετά την απέλασή του από την Πόλη. Από την άλλη, από έγκυρες πηγές διαπιστώνεται, πως Χιώτες έψαλαν στη Σμύρνη (Δ.Λώτος, Πρωτοψάλτης Σμύρνης, φίλος του Κοραή), πως Χιώτες ήταν δάσκαλοι της μουσικής σε σχολεία της Σμύρνης και το αντίθετο. Ας μη ξεχνάμε και τους πρόσφυγες από Σμύρνη και Μικρασιατικά παράλια που ήλθαν στη Χίο το 1922.
Φρονώ λοιπόν, ότι στη Χίο διαμορφώθηκε ένα ψαλτικό ύφος με μείξη του Πολίτικου και Σμυρναίϊκου μουσικού ιδιώματος. Υπάρχει απόλυτο δίκιο, ότι το ψάλσιμο του Σφήκα (μαθητής του Βινάκη) θυμίζει Περπινιά. Το ίδιο συμβαίνει σε πολλά σημεία και με τον Χατζησταμάτη, επίσης μαθητή του Βινάκη(τον άκουγα ως μαθητής πανω από 10 χρόνια και ως λαμπαδάριός του για 6 μήνες), το ίδιο και με πολλούς άλλους Χιώτες ψάλτες . Νομίζω, ότι όλοι αυτοί, ίσως μάλιστα και ασυναίσθητα, επηρεάστηκαν, άλλοι λιγότερο άλλοι περισσότερο και από το ύφος της Σχολής της Σμύρνης. Τούτο, προσωπικά το θεωρώ εξαιρετικό αν όχι και μοναδικό στη Χώρα.
Ευχαριστώ.
 
dimskrekas said:
ΥΓ. Σμυρνιώτικο ύφος στους : Συνέσιο Σταυρονικητιανό, Βαμβουδάκη, Φαρλέκα, Καμπανίδη, μακαριστό πρώην Πατρών (πιθανόν).
Click to expand...

Ευχαριστώ. Τί είναι αυτά τα στοιχεία που σε κάνουν να τα χαρακτηρίζεις έτσι;

Κάποιες ασυνήθιστες στους Πατριαρχικούς μουσικές θέσεις;

Η ίσως υπερβολική κάποιες φορές έμφαση στην απόδοση των νοημάτων με πολλές αλλαγές ήχων, μελωδικές ανεβοκαταβάσεις κτλ;

Η αναλυτική γραφή;

Η χρήση μακαμίων σε εκκλησιαστικές συνθέσεις;

Διευκρίνησε αν θές, έχει ενδιαφέρον.
 
κ. Δημήτρη, πολύ ενδιαφέρουσες οι πληροφορίες! Θα προσθέσω οτι πρίν χρόνια, όταν ο Ναυπλιώτης ήταν άρρωστος τα τελευταία χρόνια της ζωής του, σαράντα (!) Χιώτες ψάλτες προσέφεραν χρήματα (7000 δραχμές) για να τον καλέσουν να μεταβεί στη Χίο ώστε να τον ακούνε ψάλλοντα (Βουδούρης, τόμος 18, §458).
 
Από ότι διάβασα εδώ φαίνεται οτι και ο Κυριάκος Ψάλτης Εξωμετοχίτης μυήθηκε στο Σμυρνιώτικο ύφος (την περίοδο 1923-27) από το μαθητή του Νικολάου και του Μισαηλίδη Λάζαρο Συμεωνίδη και διδάχθηκε μέλη του Νικολάου πρωτοψάλτου Σμύρνης. Μεταφέρω σχετικά:

Το 1923 στις 17 Ιουλίου, εορτή της Αγίας Μαρίνας, είναι ο σταθμός ορόσημο στην ψαλτική πορεία του Κυριάκου Ψάλτη. Στο πανηγυρίζον χωριό της Άχνας, ακούει για πρώτη φορά τον μετάπειτα δάσκαλό του Λάζαρο Αχιλλέως Συμεωνίδη. Ο Λάζαρος Συμεωνίδης ήταν άριστος ερμηνευτής της Δαμασκηνίου Τέχνης. Καταγόταν από την Σμύρνη και μετά την Μικρασιατική καταστροφή καταφεύγει στην Κύπρο. Ως γνήσιος μικρασιάτης ψάλτης διετέλεσε μαθητής των μεγάλων πρωτοψαλτών της Σμύρνης, Νικολάου Πρωτοψάλτου και Μισαήλ Μισαηλίδη. Κάτω από τον ίσκιο αυτού του μεγάλου δασκάλου της πατρώας μουσικής, βρίσκει ανάπαυση το ανήσυχο μουσικό πνεύμα του Κυριάκου Ψάλτη.
Τον επόμενο χρόνο, δηλαδή το 1924, ο Κυριάκος Ψάλτης για χάρη των μαθημάτων και της περαιτέρω διατριβής του με την Εκκλησιαστική Μουσική, κατοικεί μόνιμα στην Άχνα το χωριό που διέμενε ο Λάζαρος Αχιλλέως Συμεωνίδης. Από αυτόν διδάσκεται το Αλφαβητάριο (κρηπίδα) του Θεοδώρου Φωκαέως, το Αναστασιματάριο, Εωθινά, Λειτουργία του Νικολάου Πρωτοψάλτου Σμύρνης. Επίσης ο δάσκαλός του τον διδάσκει τις ημίαργες δοξολογίες και τη λειτουργία του Μισαήλ Μισαηλίδη, και ακόμα χερουβικά του Θεοδώρου Φωκαέως, όπως και άλλα μαθήματα του ιδίου. Δυστυχώς όμως ο Λάζαρος Συμεωνίδης για άγνωστους λόγους αναχωρεί από την Κύπρο για την Κρήτη, περί το 1927, αφήνοντας όμως πίσω του, ένα άξιο μαθητή του, συνεχιστή της γνήσιας Βυζαντινής Μουσικής, τον Κυριάκο Ψάλτη από το Έξω Μετόχι.
Click to expand...
 
Για την ψαλτική κατάσταση της Σμύρνης όσον αφορά τους ψάλτες, αλλά και τις ακολουθίες που τελούνταν στους κεντρικότερους ναούς της, ειδικά για το τελευταίο έτος προ της Καταστροφής, υπάρχει και η μαρτυρία του κ. Νικ. Ζευγαδάκη που ήταν στρατιώτης στη Σμύρνη κατά το τελευταίο έτος προ της Καταστροφής και έχει εκδόσει από πολύ παλιότερα τις αναμνήσεις-εντυπώσεις του. Τα πιο ενδιαφέροντα αποσπάσματα μπορείτε να βρείτε εδώ:

http://babiscook.blogspot.gr/2015/01/1921-1922.html
 
Ο δρ. Μουσικολογίας Νίκος Ανδρίκος μιλάει για το «σμυρναίικο ύφος» στην εκκλησιαστική μουσική του 19ου αι. Πρόκειται για εισήγηση που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 7 Απριλίου 2017, στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών κατά την παρουσίαση του βιβλίου του με τίτλο: Η Εκκλησιαστική μουσική της Σμύρνης (1800-1922).


http://www.pemptousia.gr/video/to-s...lisiastiki-mousiki-pragmatikotita-tou-19ou-e/
 
lavtaci said:
Ο δρ. Μουσικολογίας Νίκος Ανδρίκος μιλάει για το «σμυρναίικο ύφος» στην εκκλησιαστική μουσική του 19ου αι. Πρόκειται για εισήγηση που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 7 Απριλίου 2017, στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών κατά την παρουσίαση του βιβλίου του με τίτλο: Η Εκκλησιαστική μουσική της Σμύρνης (1800-1922).


http://www.pemptousia.gr/video/to-s...lisiastiki-mousiki-pragmatikotita-tou-19ou-e/
Click to expand...

Ἀντέγραψα τό προηγούμενο μήνυμα ἀπό ἐδῶ (http://analogion.com/forum/showthread.php?p=223959#post223959).

Θά παρακαλούσαμε τόν κ. Ἀνδρίκο ἄν ἔχει τήν εἰσήγηση σέ κείμενο νά τήν ἀναρτήσει. Διότι εἶναι ἄκρως ἐνδιαφέροντα αὐτά σέ σχέση μέ τήν Ἀθήνα καί τή νότια (καί ὄχι μόνον) Ἑλλάδα.

Εὐχαριστοῦμε.

 
Πάτερ, αναπτύσσονται επαρκώς τα πολύ ενδιαφέροντα ζητήματα αυτά στο πρώτο μέρος του βιβλίου:

Α' ΜΕΡΟΣ: Ο μουσικός πολιτισμός στα πλαίσια της Σμύρνης του 19ου αιώνα και η θέση της Εκκλησιαστικής μουσικής
α' Η Σμύρνη ως κέντρο έκφρασης και πολιτισμού στον 19ο αιώνα
β' Μορφές λόγιας και λαϊκής μουσικής έκφρασης στο αστικό περιβάλλον της Σμύρνης
γ' Η διαδικασία εκσυγχρονισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα μέσα του 19ου αιώνα και ο ιδεολογικός της αντίκτυπος στη μουσική πραγματικότητα της εποχής
δ' Το ιδεολογικό υπόβαθρο και οι ιστορικές σκοπιμότητες που ορίζουν τον χαρακτήρα της "μεταμεταρρυθμιστικής" περιόδου στην Εκκλησιαστική μουσική.

Οι πληροφορίες από εδώ.
 
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον π. Μάξιμο και τον κ. Μπουλμπουτζή για την ευμενή τους διάθεση, το ενδιαφέρον και τα καλά τους λόγια.

Η εισήγηση που έγινε στην παρουσίαση είχε περισσότερο μορφή "οδηγού" για την περαιτέρω προσέγγιση του εν λόγω υλικού. Ενδεικτικά σας στέλνω από το βιβλίο τα περιεχόμενα ώστε να υπάρχει μια σφαιρική εικόνα των υπο διαπραγμάτευση ζητημάτων.

http://www.toposbooks.gr/contents/photos/files/EKKLISIASTIKI_MOYSIKH_PERIEXOMENA.pdf
 
You must log in or register to reply here.
Back
Top