Makam Ferahnak - Βαρύς μαλακός διατονικός ΖΩ (Τέταρτος "Φθορικός")

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Μέχρι πρότινος ενόμιζα οτι ο πρώτος που εισήγαγε μέλη σε μακάμ Φεραχνάκ ήταν ο Θρασύβουλος Στανίτσας με το πασίγνωστο Δύναμίς του. O Shota όμως ανακάλυψε οτι το μέλος αυτό είχε ήδη από παλαιότερα χρησιμοποιηθεί στην εκκλησιαστική μουσική από τον χατζη-Παναγιώτη Κηλτζανίδη (μέλος της Πατριαρχικής Επιτροπής του 1881-83!) στα τέλη του 19ου αι. Επισυνάπτω Δοξολογία και μέρος του Άξιον Εστίν του Κηλτζανίδου. Ο Κηλτζανίδης δεν δίνει κάποιο ιδιαίτερο όνομα στο νέο (; ) αυτό ήχο, αρκούμενος στην τοποθέτηση της φθοράς του διατονικού ΝΗ πάνω στο ΔΙ. Ο Χαρίλαος Ταλιαδώρος στην Επίτομο Λειτουργία του (εκδοση τρίτη, σελ. 40) ονομάζει τον ήχο αυτό στο Δύναμις του Θρ. Στανίτσα "Ήχο Βαρύς με μικτή διατονική κλίμακα" αν και δίνει και εναλλακτικές καταλήξεις που τελειώνουν στο ΔΙ και όχι στο ΖΩ. Νομίζω ο Πετρίδης τον αναγράφει ήχος Τέταρτος "Φθορικός" (αλλά δεν έχω το βιβλίο μαζί μου τώρα, θα το ξανακοιτάξω). Ο μόνος εκκλησιαστικός που είδα να αναφέρει τον ήχο αυτό με το Ανατολικό του όνομα, Φεραχνάκ, είναι ο Αγιορείτης μοναχός π. Μελέτιος Συκεώτης στο "Μουσικό Ανθώνα" του (εκδοση Αθωνιάδος σχολής 1985, σελ 252). Εκεί τον κατατάσει στο Βαρύ ήχο, με μαρτυρία ΖΩ, πεντάφωνη ανάβαση και διατονική φθορά του ΝΗ πάνω σε αυτήν Παλαιότερα είχα αρχίσει μία σελίδα για το Φεραχνάκ στο Αναλόγιον (στα Αγγλικά) μεταφέροντας μία συζήτηση από το byzantinechant forum. Σε εκείνη τη συζήτηση ο Ιωάννης Αρβανίτης δίνει το όνομα του ήχου σύμφωνα με την ορολογία του Σίμωνος Καρά σαν "Πλάγιος του Τετάρτου εκ του ΔΙ παραπλαγιάζων" (δηλαδή με καταλήξεις έξι φωνές κάτω από την τονική). Ο Τούρκος δάσκαλός μου στην εξωτερική μουσική μου δίδαξε το μακάμ Φεραχνάκ σαν Βαρύ διατονικό ήχο με ΓΑ δίεση και ανοδική πορεία ο οποίος μπορεί να κάνει και ΓΑ φυσικό σε κάποιες καταληκτικές θέσεις. Ο Μάριος Μαυροειδής στο βιβλίο του "Οι Μουσικοί Τρόποι στην Ανατολική Μεσόγειο" (σελ 211) αναφέρει οτι το αντίστοιχο του μακάμ Φεραχνάκ στη Βυζαντινή μουσική είναι ο Βαρύς Τετράφωνος του μαλακού διατόνου που ισοδυναμεί με Ήχο Λέγετο από το Ζω. Στην Ευτέρπη του Χουρμουζίου (1830) υπάρχουν τραγούδια τονισμένα με Βυζαντινή παρασημαντική στο Φεραχνάκ ο οποίος σημαίνεται σαν Βαρύς διατονικός ήχος χωρίς άλλο ενδεικτικό στην αρχή ενώ η διατονική φθορά του ΝΗ στο ΔΙ μπαίνει ενδιάμεσα στο κομμάτι (και χρησιμοποιεί το νανά σαν μαρτυρικό σημάδι του ΔΙ όταν γίνεται αυτό). Ο Στέφανος στην "Ερμηνεία" του Κωνσταντίνου το 1843 δεν αναφέρει το Φεραχνάκ (από μία γρήγορη ματιά που έριξα).


Άλλες πληροφορίες/απόψεις για τη χρήση του μακάμ Φεραχνάκ στην εκκλησιαστική μουσική;
 

Attachments

  • AxionEstin-Ferahnak-Kiltzanidis.jpg
    26.8 KB · Views: 401
  • Doxologia-Ferahnak-Kiltzanidis.zip
    1.1 MB · Views: 407
Last edited:

Lampadarios

Καλαφάτης Θανάσης
Σαν πλ. Δ΄ εκ του Δι επιγράφεται στο cd Θ. Λειτουργίας της Σιμωνόπετρας.
Ο Δ. Σουρλαντζής το κατατάσει σαν βαρύ φθορικό και επικαλείται τον Π. Κηλτζανίδη.
Υ.Γ. Μπορώ να ανεβάσω το χειρόγραφο του Στανίτσα με το τρισάγιο ή εμπλέκονται πνευματικά δικαιώματα;
 

dimitris

Παλαιό Μέλος
Επισυνάπτω ένα δύναμις του Σύρκα σε 3ο ήχο απλό και όμορφο.
Μοιάζει καταπληκτικά με του Στανίτσα σε Δ΄!!!

Οσους άκουσα να ψάλλουν το δύναμις του Στανίτσα μου φάνηκε ότι σε μερικά σημεία ακολουθούν διαστήματα γ΄ήχου και όχι πλ. Δ΄ της φθοράς. Ο Παϊκόπουλος νομίζω το κρατάει κάπως πιο σταθερά στον πλ του Δ΄.

Παραθέτω κι ένα Φερεχνακ του Κεμιλ Μπέη, να ακούσετε τις διαφορές.
 

Attachments

  • DinamisSyrka.pdf
    1.5 MB · Views: 315
  • 04 ferahnak taksim (tanbur).wma
    1.6 MB · Views: 287

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Οσους άκουσα να ψάλλουν το δύναμις του Στανίτσα μου φάνηκε ότι σε μερικά σημεία ακολουθούν διαστήματα γ΄ήχου και όχι πλ. Δ΄ της φθοράς. Ο Παϊκόπουλος νομίζω το κρατάει κάπως πιο σταθερά στον πλ του Δ΄.

Ναί το έχω ακούσει και εγώ αυτό. Ίσως γιαυτό στην Ευτέρπη το ΔΙ έχει μαρτυρικό σημάδι "νανά" αντί για το δ του Πλαγίου Τετάρτου; Θα το ξανακοιτάξω..
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Υ.Γ. Μπορώ να ανεβάσω το χειρόγραφο του Στανίτσα με το τρισάγιο ή εμπλέκονται πνευματικά δικαιώματα;

Δεν είμαι σίγουρος. Για καλό και για κακό ανέβασε μόνο ένα απόσπασμα από το χειρόγραφο, όχι όλο.
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Ο Βασίλης Ζάχαρης μου μετέφερε μία παρατήρηση του Λ. Αγγελόπουλου οτι θέσεις Φεραχνάκ χρησιμοποίησε πρώτος ο Χουρμούζιος Χαρτοφύλακας στους δύο πρώτους στίχους μιάς αργής δοξολογίας σε ήχο Άγια. Επισυνάπτω το κείμενο που έστειλε ο Βασίλης. Ο Χουρμούζιος δεν χρησιμοποιεί τη διατονική φθορά του ΝΗ πάνω στο ΔΙ, ούτε τελικές καταλήξεις στο κάτω ΖΩ αλλά οι ενδιάμεσες καταλήξεις στο κάτω ΖΩ είναι μάλλον δάνεια από το μακάμι.
 

Attachments

  • Doxologia-Agia-Feraxnak-Xourmouzios-MP1850-vol2.pdf
    127.5 KB · Views: 353

Lampadarios

Καλαφάτης Θανάσης
Καλά, θα το ανεβάσω σταδιακά και ο Θεός βοηθός. Είναι καθαρισμένο αλλά καθόλου κακοποιημένο απο αλλότριες επεμβάσεις (απέκοψα μόνο την αφιέρωση απο την πρώτη σελίδα για να μην ρίξω λάδι στην φωτιά - κατα τ' άλλα είναι αυτούσιο κατ ευθείαν απο την πηγή). Το όνομα και η αρκτική μαρτυρία του ήχου είναι προφανή...
 

Attachments

  • Trisagion Stanitsa1.jpg
    262.2 KB · Views: 290
  • Trisagion Stanitsa2.jpg
    149.1 KB · Views: 129

dimitris

Παλαιό Μέλος
(απέκοψα μόνο την αφιέρωση απο την πρώτη σελίδα για να μην ρίξω λάδι στην φωτιά - κατα τ' άλλα είναι αυτούσιο κατ ευθείαν απο την πηγή). Το όνομα και η αρκτική μαρτυρία του ήχου είναι προφανή...
Γιατί λάδι στη φωτιά; Νομίζω ότι αν το αφιέρωσε ο Στανίτσας σε κάποιον/α είναι τιμή και θα έπρεπε ακόμη και τα βιβλία που συμπεριλαμβάνουν το κομμάτι να αναγράφουν που είναι αφιερωμένο.

Ευχαριστούμε που το έφερες γιατί δεν είχα το αυθεντικό ώστε να κάνω μερικές παρατηρήσεις.

1. 'Οσους έχω ακούσει να το ψάλλουν το ψάλλουν περισσότερο σε τρίτο παρά σε πλ του Δ΄

2. Μου αρέσει προσωπικά περισσότερο το άκουσμα σε τρίτο όπως και το παρόμοιο δύναμις του Σύρκα παρά το άκουσμα σε πλ Δ΄έστω κι αν ο τρόπος εκτέλεσης είναι λανθασμένος.

3. Εάν σχεδιάσουμε την κλίμακα του φεραχνακ και του λέγετου και βάλουμε αντίστοιχα με τον ζω τον βου σαν βάση, διαπιστώνουμε ότι ο φεραχνακ με όλες τις φθορές του δίνει ακριβώς την ίδια κλίμακα, τα ίδια διαστήματα με τον λέγετο καθαρό, χωρίς καμία φθορά.
Φυσικά διαφέρει το ύφος του λέγετου από του βαρύ.
Τώρα αν υπήρχε βαρύς εκ του βου ή μέσος βαρύς ή ενδιάμεσος, δεν γνωρίζω.
Σε χερουβικά συναντάμε τον βου με φθορά ζω, αλλά τότε τα διαστήματα δεν συμφωνούν με τις 2 παραπάνω κλίμακες.

4. Οταν ψάλλουμε τη δοξολογία του Κηλτζανίδη ή το άξιον εστίν που προαναφέρθηκαν διαπιστώνουμε ότι δεν μας παρασύρει τίποτα σε τρίτο.
Οπότε κάνουμε υποθέσεις.
α. Το εν λόγω τρισάγιο έχει δεσπόζοντες φθόγγους διαφορετικούς του πλ Δ (ή του λέγετου)
β. Είναι σωστά γραμμένο αλλά παρασυρόμαστε από τα ακούσματά μας αφού όλοι οι μεγάλοι εκτελεστές όδευαν προς τον τρίτο.
 
Last edited:

Lampadarios

Καλαφάτης Θανάσης
Για την αφιέρωση δες πρ. μύνημα.

Όσο για την αναγραφή της μαρτυρίας του Δ φθορικού. σίγουρα ο Στανίτσας κάτι είχε στο μυαλό του που δεν το έχουμε εμείς. Αποκλείεται πιστεύω να ήθελε να γράψει κάτι συγκεκριμμένο και να έπεσε τόσο έξω στον ήχο. Τί να πω;
Επίσης, ένας λόγος που το ανέβασα, είναι γιατί βαρέθηκα να βλέπω στις σύγχρονες λειτουργίες τον κάθε ψάλτη να εκθέτει το Τρισάγιο αυτό όπως πιστεύει ή όπως το άκουσε και το αντιλαμβάνεται. Ακόμα και μαθητές του το έχουν παραλάξει. Έτσι παρέθεσα απλώς την πηγή...
 

npapadimit

Νικόλαος Παπαδημητρίου - Πύργος
Και για να συμπληρώσω όσον αφορά το Δύναμις του Στανίτσα μόνο λίγοι πλέον δε γνωρίζουν για να μην τους χαρακτηρίσω "αδαείς" ότι το συγκεκριμμένο Δύναμις μόνο του Στανίτσα δεν είναι! Ας ανοίξουμε και κανα βιβλίο, καμμιά παλαιά Αργή Δοξολογία ας πούμε... Ή μήπως ο πατριώτης μου Ο Στανίτσας (κατάγομαι κι εγώ από τον ένδοξο Πύργο -Ηλείας) Είναι Η Αρχή Και Το Τέλος Της Βυζαντινής Μας Μουσικής......
 

stapaman

Εφησυχάζων & ενίοτε προξενών αλγεινάς εντυπώσεις δ
Και για να συμπληρώσω όσον αφορά το Δύναμις του Στανίτσα μόνο λίγοι πλέον δε γνωρίζουν για να μην τους χαρακτηρίσω "αδαείς" ότι το συγκεκριμμένο Δύναμις μόνο του Στανίτσα δεν είναι! Ας ανοίξουμε και κανα βιβλίο, καμμιά παλαιά Αργή Δοξολογία ας πούμε... Ή μήπως ο πατριώτης μου Ο Στανίτσας (κατάγομαι κι εγώ από τον ένδοξο Πύργο -Ηλείας) Είναι Η Αρχή Και Το Τέλος Της Βυζαντινής Μας Μουσικής......

Επειδή είναι λίαν ενδιαφέρον αυτό που μας λέτε εδώ, πείτε μας παρακαλώ και σε ποια σύνθεση αναφέρεστε όταν λέτε "παλαιά Αργή Δοξολογία" και αν μπορείτε και να την επισυνάψετε προς ωφέλειαν και διαφωτισμό ημών πάνω σε αυτό θέμα
 

stapaman

Εφησυχάζων & ενίοτε προξενών αλγεινάς εντυπώσεις δ
Κρίμας. Και μετά σου λένε, "Του Στανίτσα είναι." Δυστιχώς, όχι, ΔΕΝ είναι του Στανίτσα, παρά μια σύνθεσυ ΒΑΣΙΣΜΕΝΗ σε αυτήν του Στανίτσα.


Μήπως του έχουν αλλάξει τα φώτα; :eek: Μήπως λέω...; :) Μικροδιασκευές πάντα υπάρχαν και θα υπάρχουν, αλλά αυτή εδώ νομίζω αλλάζει δραματικά το μέλος ώστε να μπορούμε να πούμε ότι μιλάμε για το παλιό, καλό "Δύναμις" που όλοι ξέρουμε ... Ιδίως το "Αθάνατος" σε κάποια σημεία αγγίζει τα όρια της κακοποίησης!!! :(
 

Λεωνίδας

Λεωνίδας Γαρουφαλῆς
Και για να συμπληρώσω όσον αφορά το Δύναμις του Στανίτσα μόνο λίγοι πλέον δε γνωρίζουν για να μην τους χαρακτηρίσω "αδαείς" ότι το συγκεκριμμένο Δύναμις μόνο του Στανίτσα δεν είναι! Ας ανοίξουμε και κανα βιβλίο, καμμιά παλαιά Αργή Δοξολογία ας πούμε... Ή μήπως ο πατριώτης μου Ο Στανίτσας (κατάγομαι κι εγώ από τον ένδοξο Πύργο -Ηλείας) Είναι Η Αρχή Και Το Τέλος Της Βυζαντινής Μας Μουσικής......


Όντως, όπως ανέφερε και ο κ. Βαγγέλης Λιναρδάκης κάπου ο Στανίτσας διασκεύασε αυτό το "Δύναμις" από σχετική αργή δοξολογία. Βλέπεις, ψαχνόταν ο άνθρωπος. Διάβαζε παλαιά κείμενα. Πόσο όμορφα κείμενα μας παρέδωσε.... Γλυκύτατα!
Μακάρι κι εσύ, αγαπητέ, να φτάσεις στο επίπεδό του.
 

Bασίλης

Παλαιό Μέλος
Απάντηθηκε η ερώτηση περί δοξολογίας;;;

Η δεν ετέθει καν;;; πάλι είμαι εκτός τόπου..

Του Κηλτζανίδη είναι μία σε τέταρτο φθορικό ή για να μην μου τη πέσουν η θεωρητική και με το δίκιο τους... σε ήχο βαρύ διατονικό νομίζω... και για τους μακαμιώτες νομίζω φεραχνακ....

ο Ταλιαδώρος καταργεί την π΄ωση στο Ζω και την κάνει πλ.Δ κατα τριφωνία.... για να διευκολύνονται και οι υψήφωνοι....και να απλοποιούμε τα πράγματα.... όχι πως συμφωνώ.... αλλά αν διακρίνουμε τα μεν από τα δε που το κακό....
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Επειδή είναι λίαν ενδιαφέρον αυτό που μας λέτε εδώ, πείτε μας παρακαλώ και σε ποια σύνθεση αναφέρεστε όταν λέτε "παλαιά Αργή Δοξολογία" και αν μπορείτε και να την επισυνάψετε προς ωφέλειαν και διαφωτισμό ημών πάνω σε αυτό θέμα

Είναι η δοξολογία του Κηλτζανίδη και πιό παλιά ακόμα το μέλος από το Χουρμούζιο. Δες στο θέμα για το Φεραχνάκ.
 
Last edited:

stapaman

Εφησυχάζων & ενίοτε προξενών αλγεινάς εντυπώσεις δ
Δεκτή η ύπαρξη της Δοξολογίας, αναντίρητα. Όμως δεν νομίζω ότι δικαιολογεί την αναίρεση της πατρότητας του "Δύναμις" του Στανίτσα, την οποία διατυπώνει ο κ. Παπαδημητρίου. Αν μη τι άλλο δεν έχει κάνει "copy-paste" τις θέσεις! Ίσα ίσα έχει βάλει σημεία δικά του πολύ όμορφα. Αν προσομοιάζει σε κάποιες θέσεις, αναβάσεις και καταλήξεις χαρακτηριστικές του Ήχου, αυτό δεν αποτελει νομίζω παράδοξο ούτε αναιρεί την πατρότητα ενός κειμένου...
Όσον αφορά το γενικότερο σχόλιο του κ. Παπαδημητρίου για τον Θρ. Στανίτσα δεν νομίζω να είπε ποτέ κανείς ότι αποτελεί το Α και το Ω της Βυζ. Μουσικής, όμως σίγουρα αποτελεί ένα σημαντικό μέρος του... Αλφαβήτου :) Και εν τέλει λίγη προσοχή για το τι λέμε εμείς οι νεότεροι και μικροί για τους παλαιότερους και μεγάλους δεν βλάπτει, ιδίως μάλιστα όταν αναφέρουμε και επικαλούμεθα και την κοινή τοπική καταγωγή. Φαντάζομαι τι θα είχε να ακούσει ο συγχωρεμένος άμα ήτανε από την Πάτρα ή το Γύθειο :)
 

Nikos L.

Παλαιό Μέλος
Σταύρο, ο Στανίτσας είναι ο πατέρας του συγκεκριμένου "Δύναμις" αλλά όχι ο ευρετής του συγκεκριμένου ήχου (φεραχνακ, αν το γράφω σωστά).
αντιπαράβαλε: Δοξολογία Μαδυτινού σε πλ Δ΄ χρωματικό (χιτζατζκιάρ το λένε;;) με το "Άξιον εστι" του Γεωργιάδη. προϋπάρχει ο ήχος και εφαρμόζεται για πρώτη φορά σε συγκεκριμένο τροπάριο.
κάτι τέτοιο φαντάζομαι ήθελε ο φίλος παραπάνω που είπε για το Α κ το Ω.
 

V_Zacharis

Παλαιό Μέλος
Και για να συμπληρώσω όσον αφορά το Δύναμις του Στανίτσα μόνο λίγοι πλέον δε γνωρίζουν για να μην τους χαρακτηρίσω "αδαείς" ότι το συγκεκριμμένο Δύναμις μόνο του Στανίτσα δεν είναι!
Το συγκεκριμένο Δύναμις είναι του Στανίτσα. Δεν έχει και μεγάλη σχέση με το ασματικό του Κιλτζανίδη αν τα συγκρίνεις (λίγο στην κατάληξη μοιάζουν). Ο ένας το έχει σε ήχο δ' και ο άλλος σε Βαρύ. Και οι δυό φυσικά εννοούν το μακάμ Ferahnak. Μπορεί να το εμπνεύστηκε από την δοξολογία αυτή, αλλά είναι διαφορετικό πράγμα.

Και δεν είναι καλή αρχή να γράφεις περι "αδαών" στο πρώτο σου μήνυμα... Και από σεβασμό και μόνο στις ηχογραφήσεις που μας έχει αφήσει ο Στανίτσας, δεν νομίζω ότι χρειάζεται να του κάνουμε κάποια...βαθμονόμηση στην αλφαβήτα. Μακάρι να φτάσουμε στα "μέτρα" του σαν ψάλτες!

Φιλικά πάντα!
Σταύρο, ο Στανίτσας είναι ο πατέρας του συγκεκριμένου "Δύναμις" αλλά όχι ο ευρετής του συγκεκριμένου ήχου (φεραχνακ, αν το γράφω σωστά).
Μα είναι δυνατόν να ήταν και ο εφευρέτης του ήχου;:):):)

Αφού υπάρχουν και συνθέσεις εκκλησιαστικές πριν τον Στανίτσα, όπως του Κιλτζανίδη και πριν απ' αυτόν του Γρηγορίου, και πριν τον Γρηγόριο εξωεκκλησιαστικές της λόγιας μουσικής στην Πόλη.
 

Nikos L.

Παλαιό Μέλος
Μα είναι δυνατόν να ήταν και ο εφευρέτης του ήχου;:):):)

Αφού υπάρχουν και συνθέσεις εκκλησιαστικές πριν τον Στανίτσα, όπως του Κιλτζανίδη και πριν απ' αυτόν του Γρηγορίου, και πριν τον Γρηγόριο εξωεκκλησιαστικές της λόγιας μουσικής στην Πόλη.

Αυτό είπα κι εγώ γι' αυτό έφερα κι άλλο πχ.
 
Top