Επανέρχομαι στο θέμα (στην ουσία του και με νέα δεδομένα ή τουλάχιστον επεξηγήσεις προηγούμενων, κ. διαχειριστά).
Στο αρχικό μήνυμα είχα αναφέρει ορισμένες τεχνικές παραμέτρους της έκφρασης που προκαλούν (κατά τη γνώμη μου, την ακρόασή μου) ασυνέχεια της ροής (έτσι εκλαμβάνω και εννοώ την ασυμμετρία στο παρόν θέμα).
• άνισες διαιρέσεις των χρόνων - παρεστιγμένα
• τονισμός του ψηφιστού όταν αυτό ενεργεί επι παρατεινόμενης συλλαβής
• συχνή λειτουργία της ενέργειας του υφέν (που συνδέει σε μία ενότητα διαφορετικά τεμάχια)
• αρθρωτική παράταση των διαρκών και κυρίως των υγρών και ένρινων συμφώνων
• (λελογισμένες) χρονικές άργειες
• παύσεις
Επειδή τέθηκε ένα θέμα για ηχογραφημένο παράδειγμα, στο παρακάτω απόσπασμα από το Β Εωθινό «Μετά μύρων προσελθούσαις» κατ' ερμηνεία του άρχ. Θρ. Στανίτσα (αναρτήθηκε εδώ) εντοπίζω ορισμένα από τα στοιχεία αυτά και προσπάθησα υποτυπωδώς να τα οπτικοποιήσω (δεν είχα μουσικό κείμενο που να αποδίδει ακριβώς το ψαλλόμενο).Στην οπτικοποίηση ακολουθείται πρόχειρα η εξής κωδικοποίηση:
- άνισες διαιρέσεις των χρόνων – παρεστιγμένα : ΚΟΚΚΙΝΟ (μΥΥρΩΩν / δΙΙαπορουμεναις)
- τονισμός του ψηφιστού όταν αυτό ενεργεί επι παρατεινόμενης συλλαβής: ΚΕΦΑΛΑΙΑ μπλε (πΩς)
- ενέργεια του υφέν : ΚΕΦΑΛΑΙΑ μαύρα (μΥρων / πρΟσΕλθούσαις / τΑΙς / διαπορουμΕναις )
- αρθρωτική παράταση των υγρών και ένρινων συμφώνων : ΠΡΑΣΙΝΑ (προσεΛθούσαις / διαπορουΜεναις)
- είσοδος σε συλλαβή με χαρακτηρισμό λαρυγγισμό: ΜΩΒ (γυΝαι Ξί)
- παύσεις: […]
Σημειωτέον ότι δεν έχω σημειώσει πιο μικροσκοπικές περιπτώσεις, όπως λαρυγγισμούς (Εσται) ή άλλες αναλύσεις, που επίσης, όταν γίνονται με συγκεκριμένο τρόπο και όχι με άλλο, δεν κάνουν κάτι άλλο από το να ορίζουν τεμάχια και όρια παρά συνέχειες. Έτσι μου φαίνεται εμένα τουλάχιστον. (Άλλωστε για κάποιου είδους ακρόαση/ερμηνεία συζητούμε, όχι για έρευνες και μετρήσεις).
Αυτήν την αντίληψη της ασυμμετρικής έκφρασης (σε μεγάλο βαθμό όμοια, αλλά ως έναν βαθμό διαφορετική από αυτήν που έχει κατά καιρούς αναλυθεί) δεν μπορώ να μην την εντοπίσω κυρίως στον Στανίτσα. Ο οποίος εν προκειμένω συνοψίζει μια παράδοση που διδάχτηκε νομίζω από τον Πρίγγο, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί και νέα δεδομένα στην ερμηνεία, τα οποία διδάχτηκαν με τη σειρά τους άλλοι που λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένα τον ακολούθησαν (π.χ. ο Ε. Σφακιανάκης, για να αναφέρω ένα παράδειγμα από τον ελλαδικό, εξωπατριαρχικό βεβαίως χώρο. Και δεν τον αναφέρω ως το ιδανικό παράδειγμα, αλλά ως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, γιατί νομίζω ότι όλα τα παραπάνω στοιχεία τα έχει μελετήσει και ως ένα βαθμό υπερτονίσει στο ψάλσιμό του).
Πιστεύω ότι μελετώντας την ασυμμετρική έκφραση στον Στανίτσα μπορεί κάποιος να την κατανοήσει και στους προ αυτού και στους μετά από αυτόν (και σκέφτομαι εδώ και καιρό να γράψω και ένα σχετικό κείμενο, το οποίο έχει ως αφετηρία ένα δοκίμιο του Τ.Σ.Έλιοτ σχετικά με την παράδοση).
Θα επισημάνω δυο τρία πράγματα πρόχειρα, τονίζοντας εντούτοις την ανάγκη συστηματικότερης μελέτης και τεκμηρίωσης. (Όσοι το έκαναν/κάνουν/θα κάνουν να ΄ναι καλά.)
Ο εμπειρικός τρόπος αντίληψης και συνακόλουθα έκφρασης μπορεί να αποδειχθεί προβληματικός. Δεν αντιλαμβανόμαστε όλοι τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο και γι αυτό σε κάθε επιστήμη υπάρχει η ανάγκη σαφήνειας στους ορισμούς και στην ορολογία. Και εδώ γίνεται εμφανές. Όντως οι «όροι» (η παρένθεση είναι γιατί σαφείς ορισμοί δεν υπάρχουν) συνέχεια και ασυνέχεια, συμμετρία και ασυμμετρία, δεν είναι πρώτη φορά που χρησιμοποιούνται συχνά και με τη ίδια ακριβώς λεκτική διατύπωση. Όντως ο Γ. Μιχαλάκης και ο Β. Σολδάτος (εντάξει το πήγα το επώνυμο τώρα) έχουν αναφερθεί σε αυτό. Σε άρθρο που παραπέμπει δε ο Μιχαλάκης (δια του Ντελή) του Ισπανού Francisco Javier Sánchez González κάποιοι όροι θα μπορούσαν να μεταφραστούν ακριβώς ως «τεμάχια» και να είναι λεκτικά ίδια διατύπωση με του Γιώργου. Δεν νομίζω ο ένας να είχε υπ' όψιν τον άλλον, πολύ δε περισσότερο αφού αυτό που εννοούν αν και συγγενές τελικά διαφέρει. Πιο δύσκολη η περίπτωση μεταξύ Μιχαλάκη- Σολδάτου και Γιώργου γιατί υπάρχει και νοηματική επικάλυψη, αν και όχι ταύτιση.
Σκοπός των παραπάνω δεν είναι να πάρω μέρος στην κόντρα που δημιουργήθηκε στο θέμα, αλλά να συνεχίσω την κριτική επί των λεγομένων του Γιώργου από εκεί που έμεινα. Στο απόσπασμα λοιπόν θα πρέπει να καταδειχθεί με σαφήνεια ποια είναι η συμμετρία και ποια η ασυμμετρία. Θα παρακάμψω το κομμάτι αυτό για να δω λίγο όχι αυτά που δεν λέγονται αλλά αυτά που επισημαίνονται.
Για τις άνισες διαιρέσεις των χρόνων, στις οποίες όντως κάνει εκτενώς λόγο ο Μιχαλάκης, πρέπει να ρωτήσω: Σε τι ποσοστό αυτές υπάρχουν; Στο ίδιο ηχητικό (επισυνάπτω και το κείμενο από χφ του Στανίτσα από το βιβλίο "Μουσικά Χειρόγραφα" Θρασυβούλου Στανίτσα, Κέντρο Παραδοσιακών Μουσικών Εκδόσεων 2006) υπάρχουν ακόμη πολλά σημεία, ίσως περισσότερα, όπου υπάρχουν ισόχρονες-συμμετρικές διαιρέσεις των χρόνων (ή των «τεμαχίων» αλλά και γι αυτό πρέπει να γίνεις σαφέστερος Γιώργο). Δεν πρέπει να γίνει στατιστική για τις ίδιες θέσεις στον ίδιο εκτελεστή, στους άλλους πατριαρχικούς και μαθητές αλλά και στους εξωπατριαρχικούς για να δούμε την συστηματικότητα ή μη του φαινομένου και αν αυτό είναι ίδιο μόνο πατριαρχικό ή γενικό;
Υπάρχει κάποιος ψάλτης που αυτό το «Πώς» θα το έλεγε μη τονισμένα (ίσως πρέπει να οριστεί και λίγο καλύτερα το «τονισμένα»);
Το «υφέν» πως ακριβώς λειτουργεί ασυμμετρικά; Είναι σε όλες τις περιπτώσεις ανάλυση και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως τέτοια και όχι ως υφέν που διαταράσσει την ομαλή (κατά Γιώργο γιατί προσωπικά έχω ούτως ή άλλως διαφορετική οπτική) συνέχεια των χρόνων.
Στο απόσπασμα που έχουμε βλέπω 3 «μ». Μόνο το ένα όμως υπόκειται σε «αρθρωτική παράταση». Και αυτό λόγω της τονισμένης συλλαβής που υπάρχει εκεί, όπως και στο «προσελθούσαις». Το ότι τα υγρά σύμφωνα έχουν «ήχο» οδηγεί σε αυτό και επίσης δεν εντοπίζεται μόνο στους πατριαρχικούς. (Ενδιαφέρον θα ήταν εδώ να δούμε και την διαφοροποίηση μεταξύ μονωδίας/χορωδίας στο ίδιο περιβάλλον.)
Για την επιλογή σε συγκεκριμένες θέσεις συγκεκριμένου λαρυγγισμού με μεγάλη συστηματικότητα (δεν ξέρω για αυτόν ειδικά) τείνω να συμφωνήσω πως μπορεί να αποτελεί χαρακτηριστικό ύφους.
Όλα αυτά τα γράφω για να δείξω πως πρέπει ως θέματα να συστηματοποιηθούν και να μελετηθούν με μέθοδο, για να μπορούμε να λέμε, αρχικά πως όντως υπάρχουν και ακολούθως πως κάτι σημαίνουν. Αν αυτά υπάρχουν στον Στανίτσα αλλά όχι στον Ναυπλιώτη ή στο Μιχαηλίδη, τότε είναι χαρακτηριστικά πατριαρχικού ύφους;
Έχω μόνο απορίες. Όσοι έχουν και τις απαντήσεις, ξαναλέω, να ναι καλά.
(Σε κάθε περίπτωση πάντως επισημαίνω πως έκανα το σημαντικό κόπο ΚΑΙ σε αυτό το θέμα να διαβάσω ΟΛΕΣ τις παραπομπές και τις παραπομπές των παραπομπών.)
Attachments
Last edited: