Παρακολουθώντας με ενδιαφέρον την συζήτηση, μου ήρθαν κάποια στιγμή στο νου μου οι εξής σκέψεις:
1) γνωρίζω ότι υπάρχουν 5 παράμετροι στην φωνή και στον προφορικό λόγο, οι οποίες δηλώνουν τονισμόν λέξεων, αλλά και στίξη. Τα περί τονισμού έχουν συζητηθεί στο παρελθόν. Περί στίξεως, οι παράμετροι είναι οι ίδιες, με τις εξής ιδιαιτερότητες:
α) η ένταση: όταν αυξάνουμε, μειώνουμε ή μηδενίζουμε απότομα την ένταση, τότε δηλώνουμε στάση και ανάλογα πόσο την αλλάζουμε (αυξάνουμε ή μειώνουμε), ακούγεται σαν να σταματάμε σε κόμμα (μικρή μείωση), σε άνω τελεία (λίγη περισσότερη μείωση απ'το κόμμα) ή σε τελεία (απότομη μείωση και μηδενισμός), σε ερωτηματικό (αρκετή αύξηση, με μικρή μείωση στο τέλος) ή σε θαυμαστικό (η μεγαλύτερη αύξηση από όλες).
Όμως η ένταση συνοδεύεται και από αυξομείωση μιας δεύτερης παραμέτρου, η οποία είναι
β) η συχνότητα (frequency): όταν αυξάνουμε την συχνότητα, τότε υποδηλώνουμε ερωτηματικό (αρκετή αύξηση, περίπου 575 cents, όσον αφορά τα ερωτηματικά επιρρήματα πχ πού, πώς κτλ, ενώ η αύξηση είναι περίπου 920 cents, όσον αφορά την λέξη ακριβώς πριν το ερωτηματικό και ακολουθεί μικρή μείωση στο τέλος με χρήση portamento) ή θαυμαστικό (μεγάλο glissando, με αύξηση που αγγίζει ακόμη και τα 1200 cents, σε έντονο θαυμασμό, χωρίς portamento στο τέλος ή με ένα τι ελάχιστο και αποτελεί την μεγαλύτερη δυνατή αύξηση), ενώ όταν την μειώνουμε, υποδηλώνουμε κόμμα (μικρή μείωση, σχεδόν 160 cents), άνω τελεία (μεγαλύτερη μείωση, περίπου 400-500 cents) ή τελεία (η μεγαλύτερη δυνατή μείωση, σχεδόν 702 cents).
Οι αριθμοί δεν είναι αυθαίρετοι, αλλά ηχογράφησα εμένα και άλλους συνανθρώπους μας (εν αγνοία τους
) και μέτρησα συγκεκριμένα σημεία και έτσι έβγαλα έναν μέσο όρο, στο περίπου.
γ) η διάρκεια: μεγάλη διάρκεια υποδηλώνει μια στάση ή μια καθυστέρηση στο σημείο εκείνο, ενώ μικρή διάρκεια υποδηλώνει ότι συνεχίζουμε, δημιουργώντας ενοποίηση μεταξύ της προηγούμενης συλλαβής ή λέξης με την επόμενή της.
δ) το glissando: μικρό glissando δίνει μικρόν τονισμό, ενώ μεγάλο glissando δίνει ισχυρόν τονισμό, όπως είναι στο ερωτηματικό και στο θαυμαστικό (υπάρχει και το portamento, που δίνει την αίσθηση κόμματος).
ε) γέφυρες μεταξύ φθόγγων, με χρήση του συμπλέγματος "απόστροφος+υπορροή με δίγοργο" ή μόνο "υπορροή με δίγοργο", καθώς και με χρήση ενδοφώνου. Έτσι, ενώνουμε συλλαβές ή λέξεις μεταξύ τους.
Αν βάλουμε σε ισχύν και τις 5 παραμέτρους στον προφορικό λόγο και αναλόγως την έκταση που θα χρησιμοποιήσουμε, τα αποτελέσματα είναι πολλά και διάφορα. Στο ένα άκρο, το αποτέλεσμα θα είναι παρόμοιο με αυτό της λυρικής και θεατρικής σκηνής. Μέσα στην παράδοσή μας, ως Έλληνες, ομιλούντες την Ελληνικήν γλώσσαν, υπάρχει αυτό το στοιχείο και μάλλον έχουμε και το μεγαλύτερο εύρος (από χαμηλές μέχρι υψηλές εντάσεις, συχνότητες και διάρκειες και μικρά, αλλά όχι ανύπαρκτα, έως πολύ μεγάλα glissandi) σε αυτούς τους παράγοντες, σε σχέση με άλλους λαούς και άλλες γλώσσες και χρησιμοποιούμε παράλληλα και τα χέρια μας και όλο μας το σώμα, για να εκφραστούμε όσο το δυνατόν καλύτερα.
Ακούστε το λυρικό πάτερ ημών, για να πάρετε μια ιδέα και μετά ακούστε το εκκλησιαστικό και κάντε σύγκριση (νομίζω ότι οι περισσότεροι μάθαμε τον εκκλησιαστικό τρόπο από μικρά παιδιά ή τουλάχιστον θέλω να πιστεύω ότι είμαστε οι περισσότεροι).
Αυτός ο τρόπος δεν αρμόζει στην εκκλησία και δεν βοηθάει στην προσευχή. Για την προσευχή όλα ισοπεδώνονται (σκεφτείτε πώς αρμόζει να προσευχόμαστε στον Θεό, φωνάζοντας και κάνοντας θεατρινισμούς ή σκύβοντας το κεφάλι, πεσμένοι στα γόνατα και με χαμηλή ένταση και στην ίδια, χαμηλή συχνότητα;
, όπως και στην ψαλτική και γίνονται canto plano, δηλαδή "επίπεδο τραγούδι".
Υπάρχει και
ενδιάμεσος τρόπος .
Αυτός ο τρόπος είναι παραδοσιακός, όσον αφορά κήρυγμα ή κατήχηση, με ελάχιστες τελείες, αλλά με πάρα πολλές άνω τελείες ή κόμματα, δηλαδή δεν σταματάει, αλλά συνεχώς έχει κάτι να συμπληρώσει, αλλά δεν αρμόζει για αναγνώσματα και κείμενα προσευχής, εντός του ναού.
2) θυμήθηκα την φράση: ΗΞΕΙΣΑΦΗΞΕΙΣΟΥΚΕΝΤΩΠΟΛΕΜΩΘΝΗΞΕΙΣ
των Αρχαίων ημών προγόνων (ήξεις αφήξεις ουκ εν τω πολέμω θνήξεις).
Αυτή η φράση δεν περιέχει ΚΑΜΙΑ ΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ στίξη και πρωτοειπώθηκε ΕΠΙΤΗΔΕΣ χωρίς στίξη, γιατί είναι διφορούμενη και ανάλογα το τελικό αποτέλεσμα (ζων ή αποθανών στρατιώτης), ο "μάντης" βάζει ΕΚ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ την στίξη που αρμόζει. Αν ο στρατιώτης γυρίσει ζωντανός, θα πει ο "μάντης'':
Εγώ το είπα: ήξεις, αφήξεις, ουκ εν τω πολέμω θνήξεις. Αν όμως ο στρατιώτης ΔΕΝ γυρίσει και πάλι ο "μάντης" θα πει:
Εγώ το είπα: ήξεις, αφήξεις ουκ, εν τω πολέμω θνήξεις.
Σήμερα, αυτήν η φράση χρησιμοποιείται για να δηλώσει ότι κάποιος μιλάει διφορούμενα.
Εάν οι τόνοι και άλλα διακριτικά σημάδια, εισήχθησαν αργότερα (περίπου το 200 μΧ)
http://en.wikipedia.org/wiki/Greek_diacritics
προς διευκόλυνσιν μαθήσεως της Ελληνικής γλώσσας, οι στίξεις εισήχθησαν ακόμη αργότερα και μάλιστα αργότερα απ'ότι οι υμνογράφοι, όπως ο Ιωάννης Δαμασκηνός, είχαν γράψει διαφόρους ύμνους.
Στον προφορικό λόγο, μπορούμε να βάλουμε εμείς την στίξη, ανεξάρτητα αν βλέπουμε γραμμένα τα σημάδια ή όχι, αρκεί να γνωρίζουμε πού πρέπει να βάλουμε τα σημάδια (κόμματα, τελείες κτλ), για να βγει σωστό το νόημα.
Ομοίως και στην μουσική, ανεξαρτήτως των σεσημασμένων μαρτυριών, γίνεται ο ψάλλων να ενώσει ή να απομονώσει λέξεις και όπως μας είπε και ο πατήρ Νικόλαος, άντε να βρει 1 ή 2 χειρόγραφα στα 10, που θα ελέγξει (αυτό είναι η στατιστική που εννοώ), στα οποία θα υπάρχει μαρτυρία, η οποία θεωρούμε εμείς σήμερα ότι ΝΤΕ ΚΑΙ ΚΑΛΑ δηλώνει στίξη, στάση ή αναπνοή***.
Η αναφορά του Χρυσάνθου στις μαρτυρίες, ως σημεία νοηματικής στίξης, θεωρώ πως είναι στατιστική, δηλαδή λειτουργεί ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ φορές έτσι, αλλά ΔΕΝ αφορά το σύνολο των περιπτώσεων.
Η μαρτυρία είναι, πάνω από όλα, βοηθητικό σημάδι για τους αρχάριους ή για περίπτωση που κάποιος θέλει να ξέρει σε ποιον φθόγγο βρίσκεται, σε κάποιο σημείο του ύμνου και άλλος την βάζει στο σημείο Α, άλλος στο σημείο Β και άλλος στο Γ (ή όπου αλλού τον βολεύει), άρα, πώς θα μπορούσε να αποτελεί ένα απ'τα σημάδια που δηλώνουν ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ στίξη ή στάση;;;
Έτσι, ο κανόνας, σύμφωνα με τα αρχαία χειρόγραφα, λέει πως πχ 8/10 περιπτώσεις υπάρχει μαρτυρία, σύμφωνα με την θεωρητική-στατιστική επισήμανση νοηματικής στίξης, όπως την διετύπωσε ο Χρύσανθος, ενώ 2/10 δεν υπάρχει μαρτυρία ή ίσως, θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν οι γνώστες, να υπάρχει σε άσχετο σημείο, ως προς την ορθήν στίξη ("αντιφατική μαρτυρία" τρόπον τινά) και αποτελεί εξαίρεση. Κάτι αντίστοιχο πιστεύω ότι κάνει και ο Χρύσανθος, δηλαδή μας λέει τον κανόνα που ισχύει για πχ 8/10 περιπτώσεις, ενώ υπάρχουν και εξαιρέσεις.
Όμως, αν θέσουμε σε ισχύν κάποιες παραμέτρους, πιστεύω ότι μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα των εξαιρέσεων και των σημείων εκείνων, όπου δημιουργείται πρόβλημα αντίστοιχο με το "ήξεις αφήξεις", δηλαδή διφορούμενο, έως και θεολογικό, δογματικό ή αιρετικό πρόβλημα, με την παραμικρή αλλαγή της μουσικής και του νοηματικού χωρισμού, με βάση την μουσική.
Αυτά είναι τα παραδείγματα που ζητώ εγώ. Αυτά που θεωρείτε εσείς ως πιο δύσκολα από όλα τα υπόλοιπα.
Για να μην ξεφύγει αρκετά το θέμα (αν και είναι και μεγάλο) και για να ελαχιστοποιήσω την πιθανότητα να με ξεχάσετε και να με γράψετε στα παλαιότερα των υποδημάτων σας (αν δεν τα πετάξατε
), αποφάσισα να γράψω ένα τελευταίο μήνυμα.
Αν δεν θέλετε εσείς να μου δώσετε τα παραδείγματα που ζητώ (αν και θα το προτιμούσα, διότι εσείς τα έχετε μελετήσει πολύ καλύτερα από μένα και απ'τους περισσότερους και έτσι θα ήταν πιο εύκολο να μου τα δώσετε), θα παρακαλούσα τον πατέρα Νικόλαο, αν θέλει και μπορεί, να μου δώσει αυτός 5-10 παραδείγματα, τα οποία θα νόμιζε ο ίδιος ότι η άλλη πλευρά-άποψη θα μπορούσε να θεωρήσει ως τα πιο προβληματικά.
3) ποιητές όπως πχ ο Δαμασκηνός, θα μπορούσαν (όχι αν θα είχαν την ικανότητα, αλλά αν θα ήθελαν να το κάνουν, αν θα τους το επέτρεπε η συνείδησή τους) να γράψουν ποιήματα με βάση έναν ειρμό ή ένα προσόμοιο, αν ήξεραν ότι η προϋπάρχουσα μουσική, που χαρακτηρίζει τον ειρμό ή το προσόμοιο, θα δημιουργούσε νοηματικό πρόβλημα στα ποιήματά τους;;;
Δηλαδή, θα έγραφε ποτέ ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο οποίος έγραψε τόσους ύμνους, αλλά και θεολογικά δοκίμια, ακόμη και κατά των Μωαμεθανών, έναν αντιφατικόν ύμνο, τύπου "ήξεις αφήξεις", εάν είχε την ελάχιστη αμφιβολία ότι θα προέκυπτε παρερμηνεία του ύμνου, λόγω μουσικής στίξης, βάσει των ειρμών;;;
Εγώ λέω πώς όχι. Ούτε τόσο αφελής ήταν, ούτε τόσο αγράμματος. Άρα, καταλήγω στην σκέψη, που είναι και πιο λογική, ότι ΕΜΕΙΣ έχουμε πλήρη μεσάνυχτα σε κάποια θέματα, οπότε, θεωρώντας τα πάντα με τα σημερινά δεδομένα (επαναληπτικώς έχουμε υποπέσει σ'αυτό το σφάλμα), καταλήγουμε να βλέπουμε παντού λάθη. Ουδείς άσφαλτος
και η μουσική εξελίσσεται, αλλά εάν θεωρούμε τους εαυτούς μας καλύτερους από κάθε άποψη, σε σχέση με τους αρχαίους ποιητές και υμνογράφους, τότε ας προχωρήσουμε σε αλλαγές.
Όσον αφορά τα παραδείγματα που ζητώ, πρότεινα κάποια σημειογραφία, με την οποία θα δηλώνουμε πού σταματά και από πού περνά το μέλος.
Ο τρόπος με τον οποίον τα θέλω είναι αυτός με τον οποίον ανήρτησε ο πατήρ Νικόλαος 2 παραδείγματα (
#23 και
#41) και επειδή δεν έχω τις γνώσεις σας, όσον αφορά τις παλαιότερες γραφές και δεν είμαι εξοικειωμένος με τοιαύτα χειρόγραφα, πρότεινα την προαναφερθείσα σημειογραφία, δηλαδή με /<>/ πχ /<Γα>/, όπου έχει μαρτυρία και με τον φθόγγο στο μέσο θα υποδηλώνεται ο τελευταίος φθόγγος πριν την μαρτυρία, τον οποίον δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω, γιατί δεν ξέρω από παλιές γραφές και το μόνο που βλέπω είναι η μετροφωνία και με () πχ (Νη), με το οποίο θα υποδηλώνεται ένα σημείο που δεν έχει μαρτυρία, αλλά μας ενδιαφέρει ο φθόγγος, όπου δημιουργείται θέμα τόσο μουσικής, όσο και φιλολογικής στάσης, όπως για παράδειγμα στο
Κατά Σύντομον Αναστασιματάριον Ιωάννου Πρωτοψάλτου
/<Γα>/
Οἱ φοβούμενοι τὸν Κύριον (Κε) μακάριοι/<Κε>/
τρίβους βαδιοῦνται /<Πα>/
τῶν ἐντολῶν
(Νη')
φάγονται/<Κε>/
ζωηρὰν γὰρ παγκαρπίαν./<Γα>/
Το αποτέλεσμα που θα βγει από όλο αυτό, θα είναι η κατάθεση της δικής μου πρότασης, με βάση τα όσα έχω μάθει μέχρι τώρα, η οποία θα δηλώνει πως,
χωρίς να αλλάξουμε το μέλος, μπορούμε να ψάλλουμε τους ύμνους που παρουσιάζουν τους
δυσκολότερους δήθεν παρατονισμούς ή δήθεν λάθος νοηματικούς χωρισμούς (το δήθεν υποδηλώνει την διαφωνία μου σχετικά με την ύπαρξη παρατονισμών και εσφαλμένων νοηματικών χωρισμών, εξαιτίας της μουσικής, σ'αυτά τα σημεία),
χωρίς αυτά τα δήθεν σφάλματα.
Υ.Γ.: έγινε αναφορά στα λαϊκά, δημοτικά κτλ τραγούδια, δηλαδή εξωεκκλησιαστικά άσματα.
Τα δημοτικά τραγούδια έχουν μελωδίες και ρυθμούς, οι οποίοι προέρχονται απ'την αρχαιότητα και όπου, ίσως, το κείμενο να μην ήταν τόσο παράτονο, όπως το σύγχρονο.
Στην ψαλτική, χρησιμοποιούμε την κοινή ελληνιστική γλώσσα και όχι αμιγώς την αρχαία και με βάση αυτήν την γλώσσα γράφτηκαν ειρμοί και προσόμοια, καθώς και τα υπόλοιπα κείμενα, έως τις μέρες μας.
Ο παρατονισμός λοιπόν του λαϊκού και δημοτικού τραγουδιού, δεν έχει για μας την ίδια αξία και σημασία, όπως έχε ο δήθεν παρατονισμός των εκκλησιαστικών ύμνων, οι οποίοι εγράφησαν στην κοινή γλώσσα, εκτός σπάνιων εξαιρέσεων, ώστε να τις καταλαβαίνει ο κόσμος.
Κι εμένα με ενοχλεί όταν ακούω τέτοια τραγούδια και πολλές φορές τα κοροϊδεύω, αλλά έχω πιάσει τον εαυτό μου να προσπαθεί να διορθώσει με παραμέτρους ψαλτικής τους παρατονισμούς αυτών των τραγουδιών, χωρίς αλλαγή της μουσικής ή καταστρατήγηση του ρυθμού και εν πολλοίς τα έχω καταφέρει (απ'ότι θυμάμαι δηλαδή).
Τέλος, το ότι ο Χρύσανθος αναφέρει πολλά και διάφορα περί Ελληνικής μουσικής στο Μέγα Θεωρητικό του πχ περί ρυθμών, δεν σημαίνει ότι είναι όλα χρήσιμα για την ψαλτική.
***Αν δεν πάρουμε καμία ανάσα στο ενδιάμεσο, δηλαδή ψάλλουμε έναν ύμνο, όπως έναν κανόνα ή ένα αντίφωνο (κάτι μικρό σε μέγεθος και σε σύντομο ειρμολογικό μέλος), με μία και μόνο πνοή, τότε έχουμε την δυνατότητα και την ικανότητα να βάλουμε εμείς στίξη, ΟΠΟΥ θέλουμε, χωρίς να λογαριάζουμε ούτε καν τις μαρτυρίες και τις μουσικές καταλήξεις που έχει το μουσικό κείμενο. Η μία ανάσα μας δίνει κι άλλο πλεονέκτημα: μπορούμε να προσθέτουμε ή να αφαιρούμε μικροδιάρκειες απ'τους φθόγγους (διάρκεια=μία εκ των παραμέτρων) (για την αφαίρεση τέτοιων μικροδιαρκειών έγραψε και ο Βουδούρης, όπως ανέφερα σε προηγούμενο μήνυμα), άρα να βάλουμε εμείς στίξη ή στάση ή τονισμό ΟΠΟΥ και ΟΠΟΤΕ θέλουμε (φυσικά και θα επιλέξουμε το σωστό, απλώς λέω ότι υπάρχει η δυνατότητα).
Αυτό είναι το τελευταίο μου μήνυμα εδώ, καθότι δεν έχω να προσθέσω κάτι άλλο. Αναμένω τα παραδείγματα (είπαμε, τα δυσκολότερα!!)
Ευχαριστώ για την υπομονή σας και καλή συνέχεια!
