[Ερώτηση] Εορτή ναών Αγ.Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, Τραπεζούντος, Θεσσαλονίκης, Βιζύης

Π

Πασχάλης

Πασχάλης Καραφουλίδης
Γνωρίζει κανείς πότε εόρταζαν οι ναοί Αγ.Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη στην Τραπεζούντα στην Θεσσαλονίκη και στην Βιζύη της Ανατολικής Θράκης?
Για την Αγ.Σοφία Θεσσαλονίκης νομίζω της Αναλήψεως(εξ ου και το ψηφιδωτό στον τρούλο).Νομίζω κάπου διάβασα ότι της Κωνσταντινουπόλεως εόρταζε της Μεσοπεντηκοστής.Αληθεύει?Αν υπάρχει κάποια βιβλιογραφία θα με ενδιέφερε.
 
Πασχάλης said:
Γνωρίζει κανείς πότε εόρταζαν οι ναοί Αγ.Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη στην Τραπεζούντα στην Θεσσαλονίκη και στην Βιζύη της Ανατολικής Θράκης?
Για την Αγ.Σοφία Θεσσαλονίκης νομίζω της Αναλήψεως(εξ ου και το ψηφιδωτό στον τρούλο).Νομίζω κάπου διάβασα ότι της Κωνσταντινουπόλεως εόρταζε της Μεσοπεντηκοστής.Αληθεύει?Αν υπάρχει κάποια βιβλιογραφία θα με ενδιέφερε.
Click to expand...

Για της Θεσσαλονικης ειναι ''Της Του Θεου σοφιας'' και εορταζει της Πεντηκοστης . Νομιζω το ιδιο και για Κων-λη .
 
vagelis said:
Για της Θεσσαλονικης ειναι ''Της Του Θεου σοφιας'' και εορταζει της Πεντηκοστης . Νομιζω το ιδιο και για Κων-λη .
Click to expand...

όντως. χωρίς να έχω βέβαια κάποια συγκεκριμένη μαρτυρία υπ'όψιν μου, θεωρώ ότι οι Ναοί αυτοί ως αφιερωμένοι στον Χριστό ως την Ενυπόστατη Σοφία του Θεού και Πατρός, εορτάζουν της Αγ. Τριάδος- Πεντηκοστής....
 
vagelis said:
Για της Θεσσαλονικης ειναι ''Της Του Θεου σοφιας'' και εορταζει της Πεντηκοστης . Νομιζω το ιδιο και για Κων-λη .
Click to expand...

Για την Θεσσαλονίκη δεν γνωρίζω. Ο μακαρίτης Λειτουργιολόγος Ιωάννης Φουντούλης έγραψε κάπου ότι η εορτή της του Θεού Σοφίας της Κων/λης ήταν η Μεσοπεντηκοστή.
 
dkalpakidis said:
Για την Θεσσαλονίκη δεν γνωρίζω. Ο μακαρίτης Λειτουργιολόγος Ιωάννης Φουντούλης έγραψε κάπου ότι η εορτή της του Θεού Σοφίας της Κων/λης ήταν η Μεσοπεντηκοστή.
Click to expand...

Ίσως για αυτό το λόγο η ακολουθία της Μεσοπεντηκοστής έχει διπλό κανόνα (έναν του Θεοφάνους σε Λέγετο και έναν του Ανδρέου Κρήτης σε Πλάγιο του Τετάρτου) , αλλά και ιδιαίτερες καταβασίες σε Πλ. Δ' με κάποιες φράσεις που ίσως υποδηλώνουν ακιβώς την πανήγυρη της του Θεού Σοφίας (π.χ. στην Α' Ωδή η τελευταία φράση "τω εν πολέμοις κραταιώ" και στην Ε' Ωδή "ειρήνην δος ημίν"), μιας και η Αγία Σοφία ήταν η εκκλησία του Αυτοκράτορα.
 
Όταν είχε τεθεί αυτό το θέμα δεν γνωρίζω αν ήταν μέλη του forum οι αγαπητοί περί τα θέματα του τυπικού.Μήπως γνωρίζουν κάτι σχετικό?
 
Εὐχαριστοῦμε Χρῖστο, καί συγγνώμη πού παίρνω πρῶτος τό λόγο. Ἤθελα νά πῶ ὅτι καί πρίν ἐγγραφῶ παρακολουθοῦσα τά θέματα, ἀλλά καί μετά τά ξανά ἔχω δεῖ. Ἔχω δεῖ ἀπό παλιά καί τό συγκεκριμένο, γιά τό ὁποῖο νομίζω ὅτι εἶχε καλυφθεῖ σχεδόν ἡ ἀπάντηση καί δέν εἶχα νά συμπληρώσω τίποτε.
Ὁ Φουντούλης γράφει σχετικά γιά τίς πανηγύρεις τῶν ναῶν τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας στό ἔργο του· Λογική Λατρεία, ἔκδοση β΄ τῆς Ἀ.Δ. 1984, σελ 108-114, ὅπου βασικά ἀναφέρεται στήν θεολογική ἑορτή τῆς Μεσοπεντηκοστῆς. Ἀλλά δέν τό ξεκαθαρίζει ἀκριβῶς γιά τήν Ἁγία Σοφία. Ἐνῶ γράφει ὅτι ἡ Μεσοπεντηκοστή ἦταν ἡ μεγάλη ἑορτή τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί συνέτρεχαν κατ᾿ αὐτήν στόν μεγάλο ναό πλήθη λαοῦ, μετά γράφει γιά τό πῶς ἐτελεῖτο αὐτός ὁ ἑορτασμός στό ναό τοῦ ἁγίου Μωκίου. Ἡ 11η Μαΐου, πού ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου Μωκίου, πολιούχου Βυζαντίου, ὄντως ἦταν μεγάλη ἡμέρα γιά τήν Βασιλεύουσα, γιατί ἑορτάζουμε τό γενέθλιον αὐτῆς, ὅπως διαβάζουμε καί στό μηναῖο Μαΐου. Ἡ ἡμερομηνία αὐτή σκοπίμως ἐπιλέχθηκε σχετιζομένη μέ τήν μνήμη τοῦ πολιούχου, ἀργότερα ὅμως ἡ Πόλις ἀφιερώθηκε, ἀπό τόν ἴδιο τόν Μέγα Κωνσταντῖνο στήν Θεοτόκο, ὅπως ψάλλουμε μέχρι σήμερα στό ἀπολυτίκιο τῆς ἡμέρας.
Ἀπολυτίκιον τῶν Γενεθλίων
Ἦχος δ'.
Τῆς Θεοτόκου ἡ Πόλις, τῇ Θεοτόκῳ προσφόρως, τὴν ἑαυτῆς ἀνατίθεται σύστασιν· ἐν αὐτῇ γὰρ ἐστήρικται διαμένειν, καὶ δι' αὐτῆς περισῴζεται καὶ κραταιοῦται, βοῶσα πρὸς αὐτήν· Χαῖρε ἡ ἐλπὶς πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς.​

Στό τυπικό τῆς Ἁγίας Σοφίας δέν βλέπω τίποτε τό ἰδιαίτερο, ἐκτός ἀπό τήν μεγάλη πανήγυρη στήν Ἁγία Σοφία στίς 22 Δεκεμβρίου γιά τό ἤ τά «ἀνοίξιον/α» καί στίς 23 Δεκεμβρίου γιά τά ἐγκαίνια τῆς Μεγάλης ἐκκλησίας, ὅπως βλέπουμε καί σήμερα στό μηναῖο Δεκεμβρίου.

Στή συνέχεια ὁ μακαριστός Φουντούλης ἀφοῦ ἀναλύει τήν ἑορτή τῆς Μεσοπεντηκοστῆς ὡς προβολῆς τοῦ Χριστοῦ τῆς Σοφίας τοῦ Θεοῦ καί ἐν ταυτῷ θεολογικῆς ἑορτῆς βαθέος νοήματος, γράφει ὅτι αὐτό τό νόημα δέν μπόρεσε νά «πιάσει» καί πολύ στόν ἁπλό λαό πού δέν εἶχε τίς ἀπαραίτητες θεολογικές προϋποθέσεις, καί κατ᾿ ἀναλογίαν, γράφει, καί οἱ περίφημοι ναοί τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας κατήντησαν νά πανηγυρίζουν τήν Πεντηκοστή ἤ τοῦ ἁγίου Πνεύματος (ἁγίας Τριάδος) ἤ τῶν Εἰσοδίων ἤ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ἤ τέλος τῆς μάρτυρος Σοφίας καί τῶν θυγατέρων αὐτῆς, ἐνῶ θά ἔπρεπε, ἐννοεῖ, νά πανηγυρίζουν τῆς Μεσοπεντηκοστῆς.
Πάντως, φαντάζομαι, πῶς καί οἱ πανηγύρεις δέν θά ἦταν ὅπως τίς ξέρουμε σήμερα.

Αὐτά ! Καί γι᾿ αὐτό δέν ἔγραφα. Δέν προσέφερα τίποτε παραπάνω. Ἄν ξέρει κάτι ἄλλο ὁ Διονύσιος ἤ ὁ Μανόλης ἤ ὁ κ. Γιαννόπουλος, ἄς γράψουν.
 
῾Ο πατὴρ Μάξιμος τὰ εἶπε ὅλα. δὲν ἔχω νὰ προσθέσω τίποτε. μόνον ὅτι ξέρω δυὸ τρεῖς συγχρόνους ἐνοριακοὺς ναούς (ὁ ἕνας ἐνοριακὸν παρεκκλήσιον) τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, δηλαδὴ γιορτάζουν τῆς Μεσοπεντηκοστῆς.
 
Κάπου είχα διαβάσει (μακάρι να θυμόμουν) ότι της Θεσσαλονίκης εόρταζε της Αναλήψεως, της Τραπεζούντας της Μεταμορφώσεως και φυσικά της Πόλης την Μεσοπεντηκοστή (το τελευταίο το μνημονεύει και ο κ.Μπαλαγεώργος στην διδακτορική του διατριβή περί του ασματικού τύπου). Για της Βιζύης δεν γνωρίζω...περίεργο πάντως όπως λέει και ο π.Μάξιμος που δεν αναφέρονται λεπτομέρειες στο τυπικό της Αγίας Σοφίας...
 
Δέν πρέπει νά μᾶς παραξενεύει τό γεγονός ὅτι δέν ὑπάρχει καμμία ἀναφορά στό τυπικό τῆς Ἁγίας Σοφίας γιά «πανήγυρη». Ἔγραψα μιά φράση πού ἴσως δέν προσέχθηκε, ὅτι καί οἱ πανηγύρεις δέν θά ἦταν ὅπως τίς ξέρουμε σήμερα. Δέν πρέπει μέ τά σημερινά μας κριτήρια νά ἐξετάζουμε θέματα πού ἀπέχουν πολλούς αἰῶνες ἀπό μᾶς. Αὐτό ἰσχύει γιά ὅλα πού συζητᾶμε. Γιά νά μήν πῶς 50 ἤ 60 ἀλλά καί ἀκόμη 100 χρόνια πίσω ἀπό μᾶς, τά πράγματα ἦταν διαφορετικά σέ πολλά θέματα καί σέ αὐτά τῆς θείας λατρείας.

Σήμερα, μετά τή λειτουργία κατέφυγα καί στήν «Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαιδεία» (ΘΗΕ) πού διαθέτει ὁ ναός, μήπως βρῶ κάποια στοιχεῖα γιά τό θέμα. Καμμία ἀναφορά σέ ἑορτή-πανήγυρη τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας ΚΠόλεως. Τό μόνο πού διάβασα ἦταν, ὅτι, ὅταν ὁ υἱός τοῦ Μ. Κωνσταντίνου, Κώνστας, ἔφτιαξε τόν πρῶτο ναό (τήν Βασιλική), ὁ ναός αὐτός ὠνομάζετο «Μεγάλη ἐκκλησία». Τήν ὀνομασία «τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας» τήν ἔλαβε μεταγενεστέρως, γιά τόν Λόγο τοῦ Θεοῦ, τό β΄ πρόσωπο τῆς ἁγίας Τριάδος. Αὐτό τό «μεταγενεστέρως» δέν τό ὥριζε οὐδαμῶς.

Ἐδῶ θέλω νά πῶ, καί ἄς βοηθήσει κάποιος, ἀπ᾿ ὅ,τι ἔχω διαβάσει (μᾶλλον ἐκκλησιαστική ἱστορία ἤ Φειδᾶ ἤ Στεφανίδη) οἱ ναοί δέν ἦσαν ἀρχικῶς ἀφιερωμένοι κάπου, δηλαδή σέ κάποιον ἅγιο πιό συγκεκριμένα. Ὁ ναός εἶναι τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἐκκλησία = συνάθροισις διά τήν ἀληθινήν λατρείαν τοῦ Θεοῦ. Αὐτό διελάμβανε καί ἡ ἐκ τοῦ παλαιοῦ ἰσραήλ κληρονομία. Ἐξαιροῦνται βέβαια τά μαρτύρια, ὡς τόποι μαρτυρίου τῶν μαρτύρων ἤ ὡς τόποι διαφυλάξεως τῶν λειψάνων αὐτῶν.

Τά ἐγκαίνια ἑνός ναοῦ ἤ καλλίτερον ἡ ἀνάμνησις τῶν ἐγκαινίων, πού βλέπουμε τόσο «πανηγυρικά» νά προβλέπεται ἡ τάξις στό τυπικό τῆς Ἁγίας Σοφίας, δέν εἶναι ἀπλή ὑπόθεσις. Καί αὐτό προέρχεται ἀπό τήν πρακτική τῆς ἑορτῆς τῶν ἐγκαινίων τοῦ ναοῦ τοῦ Σολομῶντος, ἡ ὁποία ἐκεῖ ἀργότερα, ὅπως καί σέ μᾶς στόν νέον ἰσραήλ τῆς χάριτος, ἔλαβε μορφήν καθαρμοῦ καί ἀνακαινίσεως τῆς ψυχῆς. «Ἐγκαίνια τιμᾶσθαι, παλαιὸς νόμος, καὶ καλῶς ἔχων· μᾶλλον δὲ τὰ νέα τιμᾶσθαι δι᾿ ἐγκαινίων· Ἐγκαινίζεσθε ἀδελφοί· καὶ τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον ἀποθέμενοι, ἐν καινότητι ζωῆς πολιτεύεσθε· Οὕτως ἐγκαινίζεται ἄνθρωπος, οὕτω τιμᾶται ἡ τῶν ἐγκαινίων ἡμέρα».
Κοντάκιον Ἐγκαινίων
Ἐγκαινισμὸν ἐν ταῖς καρδίαις Πνεύματος, καὶ φωτισμὸν ἐν τοῖς ἐγκάτοις καίνισον, τοῖς ἐν πίστει ἐκτελοῦσι τὰ Ἐγκαίνια, τοῦ οἴκου καὶ Ναοῦ σου οὗ ηὐδόκησας, κτισθῆναι ἐν τῷ σῷ θείῳ ὀνόματι, ὁ μόνος ἐν Ἁγίοις δοξαζόμενος.
Ὁ Οἶκος
Μνήμην τελῶν τῶν Ἐγκαινίων ὁ σοφώτατος πάλαι Σολομών, τῷ Θεῷ ἀλόγων ζώων προσέφερεν ὁλοκαυτώματα καὶ θυσίας· ὅτε δὲ νῦν ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ χάρις ἦλθεν ἐν γῇ, τὰς θυσίας εὐθὺς μετεποίησε· θύσας γὰρ θυσίαν, εἰς σωτηρίαν τὴν ἡμῶν ἑαυτὸν ὡς Φιλάνθρωπος, τὴν Ἐκκλησίαν ἡγίασε, καὶ ἀσάλευτον ταύτην ἀνέδειξεν, ὁ μόνος ἐν Ἁγίοις δοξαζόμενος.​
Ἀπό ἐγκαίνια ναῶν ὡρίσθησαν καί πολλές ἑορτές, ὡς γνωρίζομεν.

Αὐτά πού γράφει ὁ Φουντούλης, γιά νά ἐπανέλθουμε, εἶναι μέν ἀσαφῆ γιά τόν ναό τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, εἶναι δέ σαφῆ γιά τήν ἐξέλιξη τῆς ἑορτῆς τῆς Μεσοπεντηκοστῆς σέ σχέση καί μέ τάς πανηγύρεις τῶν ναῶν τῶν ἀφιερωμένων στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ ὡς Σοφίας τοῦ Θεοῦ. Ἄν ἡ ἑορτή δέν ἐξασφάλιζε «λαοφιλία», ἐνδιαφέρον καί τήν ἀνάλογη θεολογική προσέγγιση τῆς ἀληθοῦς εὐσεβείας, στερουμένης ἄλλωστε ἐκ τῶν πραγμάτων ἱστορικοῦ ὑποβάθρου, ὡς ἡ Γέννησις, Μεταμόρφωσις, Ἀνάστασις, Ἀνάληψις, ὁπωσδήποτε θά ἐπελέγη μία τέτοια δεσποτική ἑορτή διά τήν «πανήγυριν». Ἡ ἐπιλογή αὐτή βέβαια προχώρησε καί στήν Πεντηκοστή-ἅγιον Πνεῦμα-ἁγία Τριάδα γιά λόγους ἴσως ὀλίγον ἐξηγήσιμους, ἀλλ᾿ ἀνεξηγήτους διά τήν ἐπιλογήν θεομητορικῶν ἑορτῶν. Νά ἑρμηνεύθηκε ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ ὡς ἡ Παναγία; Ἦτο τόσον τό σκότος; Ἡ ἐπιλογή τῆς μνήμης τῆς ἁγίας μάρτυρος Σοφίας σέ πολλούς ναούς σήμερα πού καλοῦνται «Ἁγία Σοφία», νεωτέρους, χωρίς τήν ἱστορία τῶν ναῶν τῆς Θεσσαλονίκης, Τραπεζοῦντος, Βιζύης πού ἀνεγέρθησαν ἐξ ἀπομιμήσεως τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας Κων/πόλεως, εἶναι κατανοητή. Οἱ μάρτυρες πάντοτε δημιουργοῦν τήν ἀνάλογη συγκίνηση, ὅταν μάλιστα φέρουν τό ὄνομά των πολλοί ἄνθρωποι, πολλές στήν προκειμένη περίπτωση. Μᾶλλον γιά τούς νεώτερους ναούς (γνωρίζω τρεῖς στήν Ἀρχ/πή μας καί ἕναν στόν Πειραιᾶ) αὐτή ἦταν ἡ ἀρχική σκέψη καί ἐπιλογή τῶν ἱδρυτῶν/κτιτόρων.

Ἡ ἐπιλογή τῆς ἡμέρας πού θά ἑορτάζει/πανηγυρίζει κάποιος ναός σέ πολλές περιπτώσεις εἶχε καί ἄλλα κριτήρια καί παραμέτρους, κίνητρα καί διευκολύνσεις, πού δέν μπορῶ τώρα νά ἀναλύσω. Τά πράγματα δέν μποροῦν νά ἐξετάζωνται σέ στενά πλαίσια· πολλάκις ἔχουν εὐρύτητα πού δέν τήν γνωρίζομεν ἤ ἀντιλαμβανόμεθα.

Τέλος, δέν θά ἤθελα ἐπ᾿ οὐδενί νά ἀνοίξω/ἀνοιχθεῖ θέμα, ἀλλά πολλά ἔχουν γραφεῖ περί τοῦ τί σημαίνει καί πῶς ἐννοεῖται ἡ λέξις «πανήγυρις». Τί περιελάμβανε παλαιότερον καί τί περιλαμβάνει σήμερον κατά τόπους, μέ τί ἔθη συνεδέετο καί μέ τί συνδυάζεται σήμερον. Τί ἐκτροπές εἴχαμε καί ἔχουμε ἐκτός ναοῦ ἀλλά καί ἐντός, καί σέ ἐπίπεδο ἱερατικῶς προϊσταμένων, ἐφημερίων, ἐκκλησιαστικῶν συμβουλίων, καί σέ ἐπίπεδο ψαλτῶν, ψαλτικῆς «τέχνης», ψαλτικῶν ἐθῶν καί ψαλτικῶν «ἐπιδείξεων». Ἡ ὀρθόδοξη πνευματικότητα καί τό προσφερόμενον «κλῖμα» ἀληθοῦς εὐσεβείας καί κατανύξεως ὑπό τῶν πανηγυριζόντων ναῶν εἶναι τό μεγάλο ζητούμενον σήμερον.
 

Ξαναπιάνοντας σήμερα τό βιβλίο τοῦ Καθηγητοῦ Κωνσταντίνου Δ. Καλοκύρη, Ὁ Μουσουργός Ἰωάννης Θ. Σακελλαρίδης καί ἡ Βυζαντινή Μουσική, Θεσσαλονίκη 1988, γιά ἄλλο θέμα, πρόσεξα, ὅτι σ᾿ αὐτήν τήν β΄ ἔκδοση, ὑπάρχει Παράρτημα ἐκ 15 σελίδων μέ τίτλο: ΟΙ ΝΑΟΙ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ Η ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΤΟΥΣ (Οἱ εἰκονογραφικοί τύποι Μεσοπεντηκοστῆς καί ἁγίας Σοφίας).

Ὁ Καθηγητής, ἀφοῦ ἐξηγεῖ τό λόγο πού ἐνέταξε αὐτό τό παράρτημα στό ἐν λόγῳ βιβλίο καί πού εἶναι ὅτι «τόν πάντοτε θεολογοῦντα μουσικοδιδάσκαλο ἀπασχολοῦσε καί τό ζήτημα τοῦ χρόνου τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν ναῶν τῶν ἀφιερωμένων στήν <τοῦ Θεοῦ Σοφίαν>, τό θεωροῦσε δέ ὡς μία ἐκκρεμότητα τήν ὁποία ἔπρεπε νά τακτοποιήσει ἡ Ἐκκλησία», γράφει γιά τό πῶς ἡ δεσποτική ἑορτή τῆς Μεσοπεντηκοστῆς εἶναι ἡ ἑορτή τῶν ναῶν πού κτίσθηκαν πρός τιμήν τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ ὡς Σοφίας (τοῦ Θεοῦ) καί γιά τήν παρεξήγηση μέ τήν ἑορτή τῆς ρωμαίας μάρτυρος καί τῶν τριῶν θυγατέρων της.
Θεσσαλονικεύς ὁ Καθηγητής, τόν ἀπασχολεῖ τό θέμα τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ ναοῦ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας στήν Θεσσαλονίκη.
Ἐξηγεῖ τόν λόγο τῆς ἀνοικοδομήσεως ἐκκλησιῶν, κυρίως ἀπό τό τέλος τοῦ 4ου αἰ., ἀφιερωμένων στόν Χριστό ὡς τήν «ἁγίαν τοῦ Θεοῦ Σοφίαν», μετά τήν καταπολέμηση ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς ἀρειανικῆς κακοδοξίας καί γιά νά ἐξαρθεῖ τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, τό ὁποῖον ἀναγνωρίζεται ὡς «ὁμοούσιον τῷ Πατρί» καί ὡς «ἡ δημιουργική, καὶ συνεκτικὴ τῶν ἁπάντων, Θεοῦ Σοφία καὶ Δύναμις».
Ἀναφέρεται στούς ὁμώνυμους ναούς στήν Κωνσταντινούπολη, στήν Ἔδεσσα Μεσοποταμίας (Ὀσρόη), στήν Θεσσαλονίκη, στήν Κρήτη (Πάνορμος Ρεθύμνης), στήν Σόφια, στήν Ἀχρίδα, στήν Τραπεζοῦντα, στόν Μυστρᾶ, ὅπου μιά ἐπιγραφή ἀνέφερε ὅτι ἡ ἐκκλησία τοῦ Μυστρᾶ εἶναι ἀφιερωμένη «τῷ παντοποιῷ τοῦ Θεοῦ Πατρός Λόγῳ».
Γιά τήν ἑορτή τῆς Μεσοπεντηκοστῆς, γράφει, ὅτι σκοπός τῆς καθιερώσεώς της ἦτο καθαρά τό νά ἐξαρθεῖ τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ Λόγου ὡς «πηγῆς ζωῆς», διδομένης ὅμως τῆς βαρύτητος στήν «ἄκτιστον καί ἔμφυτον σοφίαν Του», ἡ ὁποία εἶναι «ἡ πανταιτία καί παρεκτική ζωῆς». Ἀναλύοντας τά ἁγιογραφικά ἐρείσματα, ἐπικεντρώνεται στήν ὑμνογραφία τῆς ἑορτῆς ὅπου:
Στόν ἑσπερινό, ἕνα ἰδιόμελο ἀρχίζει «Ἐν τῷ ἱερῷ ἐπέστης ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ», ἐνῶ τό δοξαστικό τελειώνει «ὅτι σὺ εἶ ἡ Σοφία, ἡ κατασκευάσασα τόν κόσμον». Τό τρίτο ἀπό τά παλαιοδιαθηκικά ἀναγνώσματα ἀρχίζει «Ἡ σοφία ᾠκοδόμησεν ἑαυτῇ οἶκον, καὶ ὑπήρεισε στύλους ἑπτά», ἐξηγώντας ὅτι ὁ οἶκος πού οἰκοδόμησε ὁ Χριστός εἶναι τό σῶμα Του, πού τό πῆρε ἀπό τήν Θεοτόκο, πού εἶναι κι Αὐτή οἶκος τοῦ Θεοῦ. Ἀναφέρεται καί σέ τροπάρια τοῦ Ὄρθρου.
Γράφει πάρα πολλά. Τό σημαντικότερο εἶναι, πού ἑρμηνεύει τό ψηφιδωτό τοῦ 9ου αἰ. στόν νάρθηκα τῆς ἁγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, πού θεωρεῖ ὅτι μᾶς δίδει τόν βασικό τύπο τοῦ Χριστοῦ ὡς Σοφίας. Ὁ ἔνθρονος Χριστός εἶναι ὁ «ἐν δόξῃ πάτρων»τοῦ ναοῦ τοῦ ὁποίου καί τό ὄνομα φέρει ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία, ἡ τοῦ Θεοῦ Ἁγία Σοφία. Ὁ αὐτοκράτορας πού γονατίζει μπροστά στόν Χριστό εἶναι ὁ Λέων ὁ 6ος, ὁ ὁποῖος ζητάει νά δεχθεῖ τήν ἐξουσία ἀπό τόν Κύριο μαζί μέ τήν ἄνωθεν σοφία, γι᾿ αὐτό ὀνομάστηκε Λέων ὁ 6ος ὁ Σοφός. Ἀνάλογη σχετική εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ ὡς Σοφίας ὑπῆρχε καί στό ναό τῆς Θεσσαλονίκης στά χρόνια τοῦ ἁγίου Συμεών, ὅπως σημειώνει.
Γράφει πάρα πολλά πού δέν εἶναι δυνατόν νά μεταφέρω, τονίζοντας τήν ἀπορία του, γιατί ναοί, ὅπως στή Θεσσαλονίκη, γιορτάζουν τήν Πεντηκοστή, δίδοντας καί τίς πιθανές ἐξηγήσεις, διαγράφοντας δέ καί τίς ἐνέργειές του πρός τόν, ἀείμνηστο τώρα, Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Παντελεήμονα τόν Β΄ (Χρυσοφάκη), πού τά προγράμματά τους τά ἀνέστειλε ὁ σεισμός τοῦ θέρους τοῦ 1978.

Ἐκεῖνο πού σημειώνει, σχετικά μέ ὅσα ἔχω γράψει στά προηγούμενα μηνύματα, εἶναι, ὅτι ἀναφορικά μέ τήν ἑορτή τοῦ ὀνόματός τους, δηλ. πανήγυρη, ὅλοι οἱ ἱστορικοί, χρονογράφοι καί ἄλλες πηγές (ἀναφέρει 11 πηγές κλπ.) πού ἀναφέρονται στούς ναούς Κωνσταντινουπόλεως καί Θεσσαλονίκης «κάνουν λόγο γιά ἑορτασμούς ἐγκαινίων τῶν ναῶν αὐτῶν καί ἄλλων ἑορτῶν καί ὄχι γιά ἑορτή, πού εἰδικά νά συνδέεται μέ τό ὄνομά τους».

 
π. Μάξιμος said:

Γράφει πάρα πολλά. Τό σημαντικότερο εἶναι, πού ἑρμηνεύει τό ψηφιδωτό τοῦ 9ου αἰ. στόν νάρθηκα τῆς ἁγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, πού θεωρεῖ ὅτι μᾶς δίδει τόν βασικό τύπο τοῦ Χριστοῦ ὡς Σοφίας. Ὁ ἔνθρονος Χριστός εἶναι ὁ «ἐν δόξῃ πάτρων»τοῦ ναοῦ τοῦ ὁποίου καί τό ὄνομα φέρει ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία, ἡ τοῦ Θεοῦ Ἁγία Σοφία. Ὁ αὐτοκράτορας πού γονατίζει μπροστά στόν Χριστό εἶναι ὁ Λέων ὁ 6ος, ὁ ὁποῖος ζητάει νά δεχθεῖ τήν ἐξουσία ἀπό τόν Κύριο μαζί μέ τήν ἄνωθεν σοφία, γι᾿ αὐτό ὀνομάστηκε Λέων ὁ 6ος ὁ Σοφός.
Click to expand...

επιτρέψτε μου να σημειώσω συμπληρωματικά πάτερ ότι παρόμοια απεικόνιση του Χριστού μας ως Σοφίας του Θεού, που όμως δεν διατηρείται τόσο καλά, (δεν θυμάμαι καλα αν είναι ψηφιδωτό ή τοιχογραφία ) υπάρχει στην Αγία Σοφία του Μυστρά, και μάλιστα στην κογχη του Ιερού (αντί για την παρασταση της Παναγίας μας ως "Πλατυτέρας"). κάτι που ερχεται σε αντίθεση με τον γενικά παραδεδομένο και ακολουθούμενο και σήμερα εικονογραφικό κανόνα, με μοναδικό σκοπό ίσως αυτόν ακριβώς:Να τονίσει το κατεξοχήν τιμώμενο Πρόσωπο στο Ναό και την Ιδιότητα υπό την οποία εν προκειμένω Αυτό τιμάται...
 
chanendes said:
επιτρέψτε μου να σημειώσω συμπληρωματικά πάτερ ότι παρόμοια απεικόνιση του Χριστού μας ως Σοφίας του Θεού, που όμως δεν διατηρείται τόσο καλά, (δεν θυμάμαι καλα αν είναι ψηφιδωτό ή τοιχογραφία ) υπάρχει στην Αγία Σοφία του Μυστρά, και μάλιστα στην κογχη του Ιερού (αντί για την παρασταση της Παναγίας μας ως "Πλατυτέρας"). κάτι που ερχεται σε αντίθεση με τον γενικά παραδεδομένο και ακολουθούμενο και σήμερα εικονογραφικό κανόνα, με μοναδικό σκοπό ίσως αυτόν ακριβώς:Να τονίσει το κατεξοχήν τιμώμενο Πρόσωπο στο Ναό και την Ιδιότητα υπό την οποία εν προκειμένω Αυτό τιμάται...
Click to expand...
Εὐχαριστοῦμε πολύ! Ὄντως!
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=14546

 
Last edited:
Αν και μόλις τώρα (2010) εντόπισα την ερώτηση στο φόρουμ μας, να προσθέσω κι εγώ με τη σειρά μου μια άλλη εκδοχή σχετικά με το πότε πιθανώς να εόρταζε, τουλάχιστον αρχικά, η Αγια-Σοφιά μας (για τους υπόλοιπους ναούς που αναφέρονται στην ερώτηση του θέματος, δε γνωρίζω).

Ο καθηγητής του Παν/μίου Κρήτης Θεοχάρης Δετοράκης εξέδωσε πολυτελή τόμο-λεύκωμα με τίτλο: "ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ - Ο Ναός της του Θεού Σοφίας", εκδόσεις ΕΦΕΣΟΣ 2004, τόμος που παρουσιάστηκε επίσημα στις 26 -10 - 2004 στο Μουσείο Μπενάκη.
Περιγράφοντας εν συντομία την αρχιτεκτονική του Ναού, στη σ. 67 αναφέρει:
"... Έχει παρατηρηθεί ότι ο Ναός της Αγ. Σοφίας δεν βλέπει κανονικά προς την Ανατολή, όπως όλες οι ορθόδοξες εκκλησίες, αλλά στρέφεται λίγο ΝΑ, σε γωνία 33,7 μοιρών. Σωστά παρατηρεί ο Προκόπιος ότι ο Ναός προσανατολίσθηκε προς "ανίσχοντα ήλιον". Ο ναός, αφιερωμένος στο δεύτερο πρόσωπο της Αγ. Τριάδας τον Ιησού Χριστό, τιμάται την ημέρα των Χριστουγέννων, δηλαδή την ημέρα της επιφάνειας του Θεού, του νοητού ηλίου.
Και επειδή την περίοδο αυτήν ο ήλιος βρίσκεται στο χειμερινό ηλιοστάσιο, ήταν φυσικό οι αρχιτέκτονες να προσδιορίσουν τον άξονα του Ναού προς το σημείο του ορίζοντα από το οποίο φαίνεται να ανατέλλει ο ήλιος αυτήν την εποχή του έτους".
Πραγματικά, παρατηρήστε ότι όλες τις εορτές, δηλ. τα διάφορα εγκαίνια ή θυρανοίξια του Ναού εορτάζονται γύρω από τα Χριστούγεννα. Δεν είναι τυχαίο:
27-12-537 έγιναν τα πρώτα εγκαίνια.
24-12-563 τα δεύτερα, μετά την κατάρρευση του τρούλλου το 558.
Ο ίδιος καθηγητής γράφει επίσης (σ. 37):
"Στο επίσημο Τυπικό της Μεγάλης Εκκλησίας, όπως διασώζεται στον Πατμιακό κώδικα 266 (θ΄- ι΄ αιώνα), τα θυρανοίξια του ναού εορτάζονται την 22 Δεκεμβρίου μαζί με το "φωτοδρόμιον", μια μορφή λιτανείας με αναμμένες λαμπάδες γύρω από τον ναό και την 23 τιμάται η ανάμνηση των εγκαινίων με ειδική ακολουθία, η οποία λεπτομερώς περιγράφεται".
Στη συνέχεια παραθέτει κάποια τροπάρια αυτής της ακολουθίας.

Φυσικά για όλα αυτά υπάρχουν οι σχετικές παραπομπές και η βιβλιογραφία στο τέλος του τόμου, που για συντομία τις παραλείπω εδώ.
Πιστεύω πάντως ότι και αυτή η εκδοχή, του να εόρταζε δηλαδή τα Χριστούγεννα ο Ναός, δεν είναι αμελητέα, για εμένα μάλλον η πιθανότερη (και λογικότερη), μετά τα παραπάνω.

Ελπίζω να διαφώτισα κάπως το θέμα.

Η ερμηνεία τώρα του Καλοκύρη που παρουσίασε ο π. Μάξιμος σχετικά με την παράσταση στο νάρθηκα της Αγ. Σοφίας του Λέοντα του Σοφού που προσκυνά το Χριστό, διότι "ζητάει νά δεχθεῖ τήν ἐξουσία ἀπό τόν Κύριο μαζί μέ τήν ἄνωθεν σοφία", ίσως να μην είναι και πολύ έγκυρη.

Μια άλλη εκδοχή και γι αυτό, πάλι από τον παραπάνω τόμο του κ. Δετοράκη (σ. 45), είναι η εξής:
"Ο γιος και διάδοχος του Κων/νου Πορφυρογέννητου Λέων Στ΄ο Σοφός αφιέρωσε την ψηφιδωτή εικόνα στην κόγχη πάνω από τη βασιλική πύλη του νάρθηκα, με το Χριστό ένθρονο και στα πόδια του γονατιστό και δεόμενο έναν αυτοκράτορα. Η ταυτότητα του εικονιζόμενου αυτοκράτορα έχει προβληματίσει τους μελετητές. Γενικά πιστεύεται ότι είναι ο ίδιος ο Λέων Στ΄ο Σοφός, που θέλησε να εκφράσει με τον τρόπο αυτόν τη μεταμέλειά του για το αμάρτημα της τετραγαμίας στο οποίο είχε περιπέσει και για το οποίο ο πατριάρχης Νικόλαος Α΄ο Μυστικός του είχε επιβάλλει επιτίμιο, απαγορεύοντας την είσοδό του στη Μεγάλη εκκλησία".

Επειδή έγινε λόγος πριν για την εικονογράφηση του Χριστού στην κόγχη του ιερού σε κάποιους παλιούς ναούς αντί της Πλατυτέρας, ως ασχολούμενος (και) με την αγιογραφία, χωρίς να το έχω ερευνήσει επιστημονικά, αλλά από καθαρά εμπειρική γνώση, έστειλα κάποτε σε ένα φίλο που με ρώτησε σχετικά το εξής:

Κάποτε με ρώτησες γιατί ζωγραφίζεται η Πλατυτέρα στην κόγχη του ιερού.
Προϋπόθεση γι αυτό είναι να υπάρχει και τρούλλος.
Εκεί ζωγραφίζεται ο Παντοκράτορας γιατί ο τρούλλος συμβολίζει τον ουρανό και είναι το πιο εμφανές σημείο μέσα στο Ναό.
Το αμέσως επόμενο εμφανές σημείο είναι η κόγχη του Ιερού. Εκεί ζωγραφίζεται η Πλατυτέρα ως μεσίτρια μεταξύ ουρανου (Τρούλλου-Χριστού) και γης (δηλ. των πιστών που τους κοιτάζουν από κάτω αμφότερους ζωγραφισμένους και δέονται σ΄αυτούς)

Αυτό τώρα που κάνει Παντοκράτορα και Πλατυτέρα εμφανείς μεσα στο Ναό είναι το ότι ζωγραφίζονται "μπούστο" όπως λέμε οι αγιογράφοι, δηλ. από τη μέση και πάνω, όχι ολόσωμοι, κι έτσι φαίνονται υπερμεγέθεις και "χτυπάνε" πιο έντονα στο μάτι από τις υπόλοιπες τοιχογραφίες.
Αυτό γίνεται σκόπιμα για τους συμβολικούς λόγους που σου εξήγησα παραπάνω (Χριστός ως Αρχηγός -Κριτής / Παναγία ως μεσίτρια - Προστάτις των πιστών)
Βέβαια συναντάμε (σπάνια) και ολόσωμους, αλλά ένθρονους πάντοτε Παντοκράτορες και Πλατυτέρες, αλλά το μπούστο είναι η αρχαιότερη και παραδοσιακότερη και επικρατέστερη απεικόνιση.

Αν δεν υπάρχει τρούλλος, έχουμε δηλ. ναό δρομικό (βασιλική) που λέγανε παλιά, τότε στην κόγχη του Ιερού ζωγραφίζεται ο Παντοκράτορας απαραίτητα ή η Δέησις (Χριστός - Παναγία και Πρόδρομος δεξια κι αριστερά Του δεόμενοι).
Κι αυτό επίσης παλαιότατη παράδοση. Απόδειξη τούτου;

Για να μη σε πάω στους ναούς της Δύσης (Ιταλίας κυρίως) που ψηφιδογραφήθηκαν από Ελληνες των εργαστηρίων της Κων/λης (Αγ. Μάρκος Βενετίας, Σικελία - Μονρεάλε, Καπέλα Παλατίνα, Τσεφαλού κ.α.) σώζονται εδώ στην Κρήτη ένα σωρό κατάγραφοι ναοί (ναΐσκοι για την ακρίβεια) περιόδου Βενετοκρατίας που όλοι τους έχουν στο Ιερό τον Χριστό Παντοκράτορα ή την Δέηση.

Ο εικονογραφικός τύπος του Παντοκράτορα είναι εντελώς συγκεκριμένος και ξεχωριστός σχεδιαστικά από αλλους τύπους του Χριστού (τον συνήθη τύπο των εικόνων αλλά και ο Μέγας Αρχιερεύς, ο Ελεήμων, ο Εμμανουήλ που ζωγραφίζεται 12 χρονων, κ.α.) Έτσι είναι εύκολο να διαπιστωθεί "τι Χριστός είναι" να το πω απλά, ακόμα και αν είναι φθαρμένη η τοιχογραφία.

Φωτογραφίες πολλές από Ναούς της Κρήτης δεν έχουμε γιατί η εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων τους έχει κλειδωμένους όσους σώθηκαν!
Ωστόσο εγώ έχω δει τετοιους Ναούς όταν δούλευα με τον Χειρακάκη που είχε πρόσβαση, όταν μπορούσε να την έχει κι αυτή δηλαδή.

Έτσι λοιπόν αν δεν έχουμε τρούλλο, στην κόγχη του Ιερού (πρέπει να) ιστορείται ο Χριστός η η Δέηση, ποτέ μόνο η Πλατυτέρα, εκτός αν έχουμε και τρούλλο.
Αυτό είναι το ορθότερο και παραδοσιακότερο τουλάχιστον και αποδεικνύεται από τα διασωθέντα μνημεία που προανέφερα.
Στο κάτω κάτω ο Αρχηγός της πίστεώς μας προηγείται έναντι της Θεοτόκου.


Αυτά τα ολίγα...
Συγχωρέστε μου και διορθώστε οποιαδήποτε λάθη διαπιστώσετε. Γηράσκω αεί διδασκόμενος και διορθούμενος...

Άλλωστε μόνο ο Πάπας είναι αλάθητος....:eek:
 
Last edited:

Σέ συνέχεια ὅσων ὀρθῶς ἔχουν γραφεῖ, προστίθενται καί τά ὑπό τοῦ σεβαστοῦ καθηγητοῦ, εἰδήμονος τῶν ἐκκλησιαστικῶν καί ῥέκτου κ. Ἀριστείδη Πανώτη, τά ὁποῖα γιά ἄλλο θέμα ἔγραψε ἐδῶ, ἀλλά συνεισφέρουν σημαντικά στό θέμα:

α) Η σημερινή Αγιά Σοφιά είναι το τρίτο κτίσμα του ναού στην ίδια θέση που οικοδομήθηκε μέσα σε μια πενταετία από τον Ιουστινιανό το 532-537. Το κτίσιμο τελείωσε στις 22 Δεκεμβρίου 537 και εγκαινιάστηκε μετά πενθήμερο στις 27 Δεκεμβρίου, ημέρα που από τότε εόρταζε κάθε χρόνο ο ναός, κατά τα κρατούντα στην αρχαία Εκκλησία. Τότε οι ναοί «εόρταζαν μόνον τα γενέθλια των εγκαινίων τους» και όχι οπως μεταγενέστερα στη μνήμη του α ή β Αγίου που μετά τον αφιέρωσαν. Επομένως κανείς εορτασμός δεν γινόταν κατά την μνήμη της μάρτυρος Αγία Σοφίας στις 17 Σεπτεμβρίου στον ναό «της του Θεού Σοφίας», γιατι η Κων/πολη δεν είχε σχέση με την Ρωμαία μάρτυρα επειδή στην Πόλη ετιμάτο κυρίως η Αγία Ευφημία, όπως δείχνουν τα ερείπια του ναού της παρά τον Ιππόδρομο.

β) Ο ναός «της του Θεού Σοφίας», είναι αφιερωμένος στην ιδιότητα της Πανσοφίας του Θεού, που γνωρίζει και κατευθύνει τα πάντα στη φύση και στην Ιστορία με τη σάρκωση του Λόγου Του για τη σωτηρία μας, που είναι ο Ιησούς Χριστός. Ο περίπυστος αυτός ναός μετά του αρχαιότερου ναού «της του Θεού Ειρήνης», στην παλαιότερη μορφή του από την Ιουστινιάνειο σημερινή, αποτελούσαν την αρχιεπισκοπική καθέδρα της «Μεγάλης του Χριστού Εκκλησία» η οποία λειτουργούσε «υπερόρια» και όχι «ενόρια» όπως ψευδός τώρα οι άσχετοι διαδίδουν. Αυτό δείχνουν οι Ασματικές Ακολουθίες της και το μέγα πλήθος των πρεσβυτέρων, των διακόνων, των ψαλτών και οστιαρίων της κλπ που διακονούσαν στις πολλές γύρω εκκλησίες της Βασιλεύουσας.
Click to expand...


 
Να λοιπόν γιατί ο μακαριστός Φουντούλης στο "Εγκαινιαστικόν" της Σιμωνόπετρας (πρόλογος) υποστήριζε την αναβίωση της επετείου των εγκαινίων του Ναού σε κάθε ενορία, ως καθαρά τοπική-ενοριακή επέτειο (γιατί όχι και προσκαλώντας τον οικείο Επίσκοπο να συμπανηγυρίσει).
Άλλωστε τα Συναξάριά μας δεν έχουν πολλές τέτοιες περιπτώσεις αναμνήσεων εγκαινίων (της Πόλης κυρίως);
Δεν είναι και μικρό πράγμα άλλωστε να "πήξεις" Θυσιαστήριο...

Η Ακολουθία σε αυτή την περίπτωση ψάλλεται απαράλλακτα όπως την ημέρα των εγκαινίων, με τις Ακολουθίες της 13ης Σεπτεμβρίου και του Αγίου του Ναού, (ασχέτως ημερομηνίας επετείου), ενώ γίνεται και λιτανεία, το άρατε πύλας, που μπορούν να τελεσθούν και από τον ιερέα που διαβάζει ειδική ευχαριστήρια ευχή πριν την είσοδο στο Ναό...

Τι όμορφο που θα ήταν πραγματικά!
Μια ευκαιρία τόσο για τους παλαιότερους ενορίτες να θυμηθούν, όσο και για τους νεότερους να μαθαίνουν...
 
Last edited:
Τσερκέζης Χαράλαμπος said:
Αν δεν υπάρχει τρούλλος, έχουμε δηλ. ναό δρομικό (βασιλική) που λέγανε παλιά, τότε στην κόγχη του Ιερού ζωγραφίζεται ο Παντοκράτορας απαραίτητα ή η Δέησις (Χριστός - Παναγία και Πρόδρομος δεξια κι αριστερά Του δεόμενοι).
Κι αυτό επίσης παλαιότατη παράδοση. :
Click to expand...

παραθέτω φωτογραφία σχετική, από Ναό της Καππαδοκίας, στην οποία διακρίνεται η Δέηση στην κόγχη του Ιερού...
Το παράξενο όμως είναι ότι [όπως φαίνεται καθαρά] υπάρχει και τρούλος με "Παντοκράτορα" !
 

Attachments

  • kappadokia.jpg
    94.6 KB · Views: 28
Τὰ εἰκονογραφικὰ προγράμματα τῆς Καππαδοκίας παρουσιάζουν πολλὲς ἰδιαιτερότητες γενικά.

Πάντως ἡ Δέηση στὴν κόγχη δικαιολογεῖται κάποτε ὅταν ὁ ναὸς εἶναι κοιμητηριακὸς καθὼς ἔχει ἑσχατολογικὸ χαρακτήρα, ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὴν δεητικὴ, μεσιτευτικὴ παρουσία τῆς Θεοτόκου καὶ τοῦ Προδρόμου ἑκατέρωθεν τοῦ ἐνθρόνου Θεοῦ.

Ὁ Παντοκράτορας, ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὅταν ὑπάρχει καντρικὸς τροῦλλος εἶναι ἐκ τῶν οὐκ ἄνευ, τουλάχιστον ἀπὸ τὴν μεσοβυζαντινὴ περίοδο καὶ μετά.
 
You must log in or register to reply here.
Back
Top