Α. Βουδούρης : Οι μουσικοί χοροί της ΜΧΕ κατά τους κάτω χρόνους (Ορθοδοξία, 1935-37)

Το σημαντικό αυτό άρθρο του Άγγελου Βουδούρη από το 1937 είχαμε δημοσιεύσει παλαιότερα στο Αναλόγιον (analogion.com). Το συνδέω και από εδώ [pdf, 7Mb].

Ένα επίκαιρο περιστατικό που εξιστορεί ο Άγγελος Βουδούρης στο άρθρο του στην «Ορθοδοξία» «Οι μουσικοί χοροί της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας κατά τους κάτω χρόνους» του 1937 (το οποίο ο Δημήτρης είχε την ευγενή καλοσύνη να επισυνάψει εδώ) και το οποίο φανερώνει την μέχρι φανατισμού εμμονή στην παραδοθείσα παράδοση στη μουσική και την εκκλησιαστική τάξη στον Πατριαρχικό Ναό. Αφηγείται λοιπόν ο Άγγελος Βουδούρης:

Το 1921, επί πατριαρχίας Μελετίου Δ΄, έψαλλε ο Πρωτοψάλτης κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως ως Εισοδικόν το «Ότι παρά σοι πηγή ζωής Κύριε, εν τω φωτί σου οψόμεθα φως» και ο Πατριάρχης από του Θρόνου διορθώνοντας τον Πρωτοψάλτη έψαλλε το «Θαβώρ και Ερμών...». Μετά το πέρας του Εισοδικού ο Πρωτοψάλτης υπέδειξε στον Πατριάρχη ότι το Τυπικόν και η Τάξις της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας διατάσσει το «Ότι παρά σοι ζωής...». Ο δε Πατριάρχης επέμεινε ότι στα Ιεροσόλυμα ψάλλεται το «Θαβώρ και Ερμών...». Αμέσως ο Πρωτοψάλτης υπέδειξε ότι καθιερωμένο στην Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία ως Εισοδικόν της Μεταμορφώσεως είναι το «Ότι παρά σοι πηγή ζωής Κύριε...» και αυτό πρέπει να ψάλλεται και μόνο.

(Σημ.: Πρωτοψάλτης το 1921 ήταν ο Ιάκωβος Ναυπλιώτης).

Γι' αυτό φωνάζουμε και λέμε για την παράδοση της μουσικής μας. Αυτό το πολύ σημαντικό άρθρο του Βουδούρη το έχουμε στα χέρια μας για πάρα πολλά χρόνια και το έχουμε μελετήσει. Είναι πολλά τέτοια περιστατικά όπου, κατά τους χρόνους, εσημορφώθηκαν πατριάρχαι ως προς την τάξιν. Στο Πατριαρχείο δεν υπάρχει αυτό το εγωιστικό "ΕΓΩ είμαι το Τυπικο!" που ακούμε από σύνχρονους αρχιερείς. "Όχι, με συγχωρείτε Θεοφιλέστατε, ή Σεβασμιώτατε, αλλά ΕΝΑ είναι το Τυπικό, το της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας."

Απόστολος

apostolos said:

Γι' αυτό φωνάζουμε και λέμε για την παράδοση της μουσικής μας. Αυτό το πολύ σημαντικό άρθρο του Βουδούρη το έχουμε στα χέρια μας για πάρα πολλά χρόνια και το έχουμε μελετήσει. Είναι πολλά τέτοια περιστατικά όπου, κατά τους χρόνους, εσημορφώθηκαν πατριάρχαι ως προς την τάξιν. Στο Πατριαρχείο δεν υπάρχει αυτό το εγωιστικό "ΕΓΩ είμαι το Τυπικο!" που ακούμε από σύνχρονους αρχιερείς. "Όχι, με συγχωρείτε Θεοφιλέστατε, ή Σεβασμιώτατε, αλλά ΕΝΑ είναι το Τυπικό, το της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας."

Απόστολος

Click to expand...

Και να το ακούς από Αρχιερείς άντε να πεις πάει στην ευχή... Να το ακούς και από ιερείς και μάλιστα κάποιοι από αυτούς να σε εντέλονται να παρατυπήσεις;
Κάποτε συνάδελφος διαπληκτίστηκε μπροστά στο εκκλησίασμα με τον Προϊστάμενό του ο οποίος στην εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου από Ωραίας Πύλης του υπεδείκνυε επιπλήττοντάς τον με έντονο και ύφος να ψάλλει "Εν τη γεννήσει" αντί του "Είδομεν το φως" μετά την Θεία Κοινωνία... για να τιμηθεί η Παναγία....
Το θέμα έφτασε μέχρι και τον οικείο Μητροπολίτη, ο οποίος εκλήθη να φέρει την ειρήνη σε μια διαμάχη που ξεκίνησε ενώ δεν θα έπρεπε καν να έχει ξεκινήσει για το λόγο που ξεκίνησε...
Ας μην ξεφύγουμε όμως από το θέμα μας (θα βγουν πολλά μαχαίρια...) και ας επικεντρωθούμε στο βιβλίο του Αγγ. Βουδούρη, το ποίο βέβαια από το λίγο που διάβασα είδα ότι εκτός από τα πάλαι παραδεδομένα του Πατρ. Ναού μας φανερώνει και κάτι άλλο: Το πόσο κάποτε εκτιμούνταν οι Ψάλτες από την κρατούσα Εκκλησία, και πώς σιγά σιγά εξέπεσαν ώστε να θεωρούνται πλέον από απλοί υφιστάμενοι έως και αναγκαίο κακό... Βέβαια παράλληλα έπεσε και το επίπεδό τους θα πουν κάποιοι... Ναι, δεκτόν... Πιστεύω πως αυτά τα δύο είναι "συγκοινωνούντα δοχεία" ...

stapaman said:

...εκτός από τα πάλαι παραδεδομένα του Πατρ. Ναού μας φανερώνει και κάτι άλλο: Το πόσο κάποτε εκτιμούνταν οι Ψάλτες από την κρατούσα Εκκλησία, και πώς σιγά σιγά εξέπεσαν ώστε να θεωρούνται πλέον από απλοί υφιστάμενοι έως και αναγκαίο κακό... Βέβαια παράλληλα έπεσε και το επίπεδό τους θα πουν κάποιοι... Ναι, δεκτόν... Πιστεύω πως αυτά τα δύο είναι "συγκοινωνούντα δοχεία" ...

Click to expand...

Αυτό είναι ενδιαφέρον θέμα που αξίζει να το ανοίξουμε ξεχωριστά. Ο Βουδούρης εάν διαβάσει κανείς και τα άλλα βιβλία (όχι μόνο αυτό το άρθρο) παρουσιάζει μία αντιφατική εικόνα. Από τη μία ψάλτες που εκτιμούνταν και ο κόσμος συνέρρεε να τους ακούσει κτλ. και από την άλλη όταν του προτάθηκε να αναλάβει στον Πατριαρχικό ναό δεν ήθελε γιατί όπως αναφέρει οι ψάλτες θεωρούνταν (τότε) οτι είχανε κακή φήμη (δεν έχω τώρα την αναφορά εύκαιρη αλλά μπορώ να τη βρώ). Επίσης δεν πιστευω οτι η Εκκλησία εκτιμούσε και τόσο πολύ περισσότερο τους ψάλτες τότε από τώρα. Ακόμα και ο Ναυπλιώτης είχε πάρει "αποβολή" από τον Πατριαρχικό Ναό επειδή έκανε παρατηρήσεις επί της τάξεως (εάν θυμάμαι καλά). Επίσης θυμίζω και τις διπλωματίες και μηχανουργίες για την πρόσληψη και αντικατάσταση Πατριαρχικών ψαλτών (π.χ. το σκάνδαλο με την πρόσληψη του Βιγγόπουλου, η πρόσληψη του Σταυράκη Γρηγοριάδη επειδή το Πατριαρχείο του χρωστούσε χρήματα, η εκδίωξη του Ραιδεστηνού επειδή σύχναζε στα καπηλεία του Γαλατά και αρκετά άλλα).

Ἀναφορικά μέ ὅλα τά προηγούμενα μηνύματα καί ἐπικεντρωμένος σ᾿ αὐτό τοῦ ἀγαπητοῦ Σταύρου, θά πῶ αὐτό πού εἶχε πεῖ καί ὁ Διονύσιος, ὅτι τό θέμα τοῦ τυπικοῦ εἶναι τοῦ ψάλτη καί ὄχι τοῦ παππᾶ ἤ τοῦ δεσπότη. Δέν εἶναι τυχαῖο πού τά τυπικά τοῦ Πατριαρχείου τά ἔγραψαν πρωτοψάλτες, Κωνσταντῖνος - Βιολάκης. Στό θέμα τῶν Προεστωτικῶν ἄφησα νά ἐννοηθεῖ ὅτι προεστώς γίνεται ὁ πρωτοψάλτης καί γι᾿ αὐτόν ἰσχύει τό "ὡς δόξει τῷ προεστῶτι". Ποῦ νά βρῶ τέτοιο ψάλτη. Ἤ ποῦ νά βρῶ ἀναγνώστη νά ἐκτελεῖ χρέη τυπικάριου, πού νά ὑποδεικνύει στόν πρωτοψάλτη τί πρέπει νά πεῖ καί νά μήν ἐπεμβαίνω ἐγώ καί ὅλα νά πηγαίνουν "ρολόι". Δέν μπορῶ νά κάνω καί τόν διάκο καί τόν ψάλτη καί τόν νεωκόρο καί τήν καθαρίστρια. Τά κάνω δυστυχῶς ὅλ᾿ αὐτά γιατί δέν ἔχω τούς κατάλληλους ἀνθρώπους.
Ὁ παππᾶς ἤ ὁ δεσπότης δέν ἔχει καμμιά δουλειά μέ τό τυπικό. Ἀλλά ἄν ἔχω ψάλτη πού δέν ξέρει τά στοιχειώδη, μιλᾶμε γιά τραγική ἄγνοια, οὔτε ποιά ἡ τάξη τῶν κανόνων, οὔτε κἄν πῶς ψάλλονται οἱ εἱρμοί, ἀπροετοίμαστοι ἀνεβαίνουν στό ἀναλόγιο, προσπαθοῦν στά πεταχτά νά διαβάσουν τά δίπτυχα, καί μέσα στήν βιασύνη καί τό ἄγχος τῆς ἄγνοιας διαβάζει στά δίπτυχα γιά τήν ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως "Ἀντί τοῦ τήν τιμιωτέραν", τοῦ μένει ἡ λέξη "τιμιωτέρα" καί ψάλλει τό "Μεγαλύνει...".
Θέλω τυπικάριο πού νά μέ "βάζει στή θέση μου". Στό παράδειγμα τοῦ Σταύρου δέν ξέρω πῶς ἔληξε ἡ ὑπόθεση μέ τόν δεσπότη· μέ καραμέλλες καί λουκούμια ἔληξε ; Ἤξερε ἆραγε ὁ δεσπότης ποιόν ἔπρεπε νά βάλει στή θέση του ;
Καί μέ τό παράδειγμα τοῦ Βουδούρη βλέπουμε τί "κότσια" πρέπει νά ἔχει ὁ ψάλτης καί ἔτσι κρατάει τήν τιμή πού τοῦ πρέπει. Αὐτή τήν τιμή καί τήν ἀξία θέλω... Ποῦ νά τή βρῶ ;;;

Υ.Γ. Τά παραδείγματα δέν ἔχουν σχέση μέ τό Ναό μου.

π. Μάξιμος said:

Ἀναφορικά μέ ὅλα τά προηγούμενα μηνύματα καί ἐπικεντρωμένος σ᾿ αὐτό τοῦ ἀγαπητοῦ Σταύρου, θά πῶ αὐτό πού εἶχε πεῖ καί ὁ Διονύσιος, ὅτι τό θέμα τοῦ τυπικοῦ εἶναι τοῦ ψάλτη καί ὄχι τοῦ παππᾶ ἤ τοῦ δεσπότη. Δέν εἶναι τυχαῖο πού τά τυπικά τοῦ Πατριαρχείου τά ἔγραψαν πρωτοψάλτες, Κωνσταντίνος - Βιολάκης.

Click to expand...

Σας ευχαριστώ. Είναι μια πολύ σωστή θέση την οποία αντλούμε από τα παραδείγματα που μόλις δώσατε και σας συγχαίρω! Δυστυχώς όμως είστε από τους λίγους ιερείς που δέχονται αυτή τη θέση. Βέβαια από αυτό απορρέει και μια μεγάλη ευθύνη για εμάς τους ψάλτες να γνωρίζουμε το Τυπικό της Εκκλησίας μας όσο το δυνατόν καλύτερα. Αλλιώς όχι μόνο δεν μπορούμε να διεκδικήσουμε αυτόν τον "πάλαι ποτέ"για πολλούς ρόλο μας, αλλά ούτε καν να τον επικαλεστούμε.
Οι περισσότεροι ιερείς μας δυστυχώς βάζουν τα ανθρώπινα εμπρός όταν έρχεται μια τέτοια περίπτωση. Δλδ. υπερισχύει το δόγμα ότι ο ιερέας είναι ιερέας άρα ξέρει καλύτερα. Ο ιερέας πήγε Ανωτέρα/Ανωτάτη/Παντεπιστήμιο, άρα είναι μορφωμένος, άρα ξέρει. Ο ψάλτης έβγαλε ένα Ωδείο, είναι ημιμαθής αν όχι αγράμματος. Και έτσι πρέπει να υπακούσει. Θα πω εδώ αυτό που είχα πει σε ένα φίλο νέο ιερέα ότι δηλαδή μπορεί μεν πάτερ να έγινες ιερέας και να είσαι σεβαστός όπως επιβάλλεται να είσαι, όμως όταν βρεθείς απέναντι σε ένα ψάλτη που είναι δεκαετίες ψάλτης τότε επιβάλλεται να τον ακούσεις τι έχει να σου πει ή και να σου υποδείξει κάποιες φορές αν κάνεις λάθος, διότι κάτι παραπάνω έχει δει και έχει ακούσει και έχει να σου προσφέρει από την εμπειρία του.
Το ίδιο ισχύει και για ένα νεοχειροτονηθέντα Επίσκοπο και έναν πολιό ιερέα. Κανένας μας δεν γεννήθηκε μαθημένος, δεν είναι κακό να παραδεχόμαστε την άγνοιά μας κάποιες φορές, ούτε και να ζητάμε τη γνώμη κάποιου άλλου.

π. Μάξιμος said:

Στό θέμα τῶν Προεστωτικῶν ἄφησα νά ἐννοηθεῖ ὅτι προεστώς γίνεται ὁ πρωτοψάλτης καί γι᾿ αὐτόν ἰσχύει τό "ὡς δόξει τῷ προεστῶτι".

Click to expand...

Πολύ σωστό και αυτό. Χρειάζεται σχετική αυτονομία μεταξύ Βήματος και Αναλογίου. Λόγω της φύσεως των Ακουλουθιών μας δεν είναι δυνατόν το Αναλόγιο να εξαρτάται από το Βἠμα, αλλά in vivo να έχει δυνατότητες πρωτοβουλίας.

π. Μάξιμος said:

Ὁ παππᾶς ἤ ὁ δεσπότης δέν ἔχει καμμιά δουλειά μέ τό τυπικό. Ἀλλά ἄν ἔχω ψάλτη πού δέν ξέρει τά στοιχειώδη, μιλᾶμε γιά τραγική ἄγνοια, οὔτε ποιά ἡ τάξη τῶν κανόνων, οὔτε κἄν πῶς ψάλλονται οἱ εἱρμοί, ἀπροετοίμαστοι ἀνεβαίνουν στό ἀναλόγιο, προσπαθοῦν στά πεταχτά νά διαβάσουν τά δίπτυχα, καί μέσα στήν βιασύνη καί τό ἄγχος τῆς ἄγνοιας διαβάζει στά δίπτυχα γιά τήν ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως "Ἀντί τοῦ τήν τιμιωτέραν", τοῦ μένει ἡ λέξη "τιμιωτέρα" καί ψάλλει τό "Μεγαλύνει...".
Θέλω τυπικάριο πού νά μέ "βάζει στή θέση μου".

Click to expand...

Δυστυχώς έχετε δίκιο και σε αυτό το μέρος. Να λέμε το ίσιο, μην ευλογούμε μόνο τα (ψαλτικά) γένια μας Όπως όμως είχα πραναφέρει, θεωρώ ότι η πτώση του επιπέδου του ψάλτη σήμερα είναι σχετικό με την σταδιακή έκπτωση του ρόλου του και την σταδιακή απαξίωση στην οποία περιέπεσε. Η απογύμνωσή του από δικαιώματα, από ρόλους εντός της Λατρείας, από τιμητικές ηθικές ή υλικές απολαβές που διαβάσαμε ότι υπήρχαν και η σταδιακή μετατροπή του σε έναν υπάλληλο που όταν αντιμιλούσε όδευε προς την απόλυση είχαν ως συνέπεια την αδιαφορία και από μέρους του και την σταδιακή απομάκρυνσή του από το ζήλο και την κατάρτιση.
Δεν θέλω εδώ να ανοίξω το θέμα της θεσμικής και επαγγελματικής αποκατάστασης των ψαλτών, όμως ενδεικτικά θα αναφέρω ότι ένας ψάλτης ο οποίος έχει ως αποκλειστικό βιοπορισμό την Ψαλτική και πληρώνεται αξιοπρεπώς για να την ασκεί όπως είδαμε ότι γινόταν κάποτε (ενδεικτικά ο Βουδούρης κάπου λέει ότι τα έξοδα πλρωμής των ψαλτών του Πατρ. Ναού ήταν σχεδόν όσο τα έσοδά του όμως η μέριμνα της Μ. Εκκλησίας τότε ήταν διαρκής για τους ψάλτες της...) έχει κάθε κίνητρο να γίνει άριστος. Όταν είναι σεβαστός σαν συλλειτουργός και συνεργάτης τότε φιλοτιμείται και έχει κίνητρο και ζήλο και διάθεση να κοπιάσει. Όταν όμως πέφτει σε περιπέτειες και καταστάσεις στις οποίες έχουμε εκτενώς αναφερθεί αλλού τότε πολύ απλά σαν άνθρωπος θα ρίξει αλλού την προσοχή και το βάρος των δυνατοτήτων του... Κλείνω εδώ αυτήν την αναφορά γιατί φοβάμαι ότι θα γίνω αφορμή να εκτραπούμε του θέματός μας...

π. Μάξιμος said:

Στό παράδειγμα τοῦ Σταύρου δέν ξέρω πῶς ἔληξε ἡ ὑπόθεση μέ τόν δεσπότη· μέ καραμέλλες καί λουκούμια ἔληξε ; Ἤξερε ἆραγε ὁ δεσπότης ποιόν ἔπρεπε νά βάλει στή θέση του ;

Click to expand...

Η ιστορία έληξε με εκατέρωθεν συγγνώμες προκειμένου να μην διαιωνισθεί καμία έχθρα αν και εν τέλει ο συνάδελφος βρήκε και πήγε σε άλλο ναό... Βέβαια, δεν θα ήμουν και σύμφωνος στο να επιπλήξει τον ιερέα παρουσία του ψάλτη, διότι είμαι του παλιού στρατιωτικού δόγματος ότι οι ανώτεροι "βαθμολογικά" δεν τιμωρούνται ποτέ παρουσία κατωτέρων διότι προκαλείται ανατροπή της ιεραρχείας. Ο ψάλτης από εκεί και πέρα δεν θα είχε κανένα σεβασμό προς τον "ταπεινωθέντα" ιερέα και θα γινόταν μια από τα ίδια αλλά με αντεστραμμένους τους ρόλους... Θα με ικανοποιούσε όμως έστω και μόνο το ότι ο Δεσπότης κατ' ιδίαν θα τα είχε πει ένα χεράκι προς τον ιερέα που παρατύπησε...