E
emakris
Guest
Kατακούσειας οὖν αὐτῶν πρὸς ἀλλήλους διαπορούντων, ἀσυνήθή τινα τοῖς πολλοῖς καὶ ἀκατακρόατα, νήτας ἀντὶ χορδῶν ὑπάτάς τε καὶ παρυπάτας, μέσας καὶ παραμέσας προσφθεγγομένων ἀλλήλοις, καὶ πῶς ὁ μὲν διὰ τεσσάρων παρ’ αὐτοῖς ἐπονομαζόμενος συμφώνως τοῖς ἀριθμητικοῖς ἐπίτριτος ὀνομάζεται, ὁ δὲ διὰ πέντε καλούμενος ἡμιόλιός τις εἶναι τούτοις δοκεῖ, τῷ τῶν ἀριθμητικῶν διὰ πέντε ἀπεναντίας ἱστάμενος· ἵνα τί τε ἡ ὀγδόη διὰ πασῶν ἐπικέκληται καὶ πῶς ὁ τῶν ἤχων πρῶτος ἐν αὐτῇ κυριώτατος ἐφευρίσκεται, καὶ ὅπως ἡ πεντεκαιδεκάτη τούτοις χορδὴ δὶς διὰ πασῶν ἐπωνόμασται καὶ πεντεκαιδεκάχορδον ἐν ἑξκαιδεκαχόρδῳ τὸ σύμπαν ὄργανον ὀνομάζεται.
Απόδοση στη Νεοελληνική:
Θα τους ακούσεις λοιπόν να θέτουν ερωτήματα ο ένας στον άλλο, ασυνήθιστα και ανήκουστα στον πολύ κόσμο, μιλώντας μεταξύ τους για χορδές που τις λένε νήτες, υπάτες και παρυπάτες, μέσες και παραμέσες, και πώς το διάστημα, που αυτοί ονομάζουν διά τεσσάρων, λέγεται επίτριτος από τους αριθμητικούς [Σ.Μ.: δηλ. 4:3, ο λόγος που αντιστοιχεί στην καθαρή 4η (ή τέλεια τριφωνία στα καθ’ ημάς)], ενώ αυτό που ονομάζεται διά πέντε, τους φαίνεται πως αντιστοιχεί σε κάποιον «ημιόλιο» [Σ.Μ.: δηλ. 3:2, καθαρή 5η (τέλεια τετραφωνία)], σε αντίθεση με το «διά πέντε» των αριθμητικών· και γιατί η ογδόη ονομάζεται διά πασών και πώς βρίσκουν σε αυτή τον πρώτο ήχο ως τον κυριότερο [Σ.Μ.: με βάση το αρχαίο «σύστημα τέλειον αμετάβολον» που ξεκινούσε από τον κάτω Κε, η βάση του πρώτου ήχου τοποθετείται στην αντιφωνία, δηλ. στον Κε της μέσης] και με ποιον τρόπο η 15η χορδή τους ονομάζεται δις διά πασών και το όλο όργανο ονομάζεται δεκαπεντάχορδο ενώ είναι δεκαεξάχορδο [Σ.Μ.: αναφέρεται και πάλι στο «σύστημα τέλειον αμετάβολον», το οποίο εκτός από τους 15 φυσικούς φθόγγους της δις δια πασών περιλαμβάνει και έναν 16ο, τον Ζω ύφεση της νήτης. Αλλά και στο δικό μας διατονικό γένος δεν έχει ο Ζω ύφεση ιδιαίτερη σημασία;].
Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από την περιγραφή του ναού των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη, γραμμένη γύρω στα 1200 από τον Νικόλαο Μεσαρίτη. Στο συγκεκριμένο σημείο ο Μεσαρίτης περιγράφει τις εντυπώσεις του από τη σχολή "θετικών επιστημών" της εποχής (αριθμητική, γεωμετρία, μουσική θεωρία, αστρονομία) που λειτουργούσε στον ευρύτερο χώρο του ναού. Βέβαια προσπαθεί να δώσει με γλαφυρό τρόπο τη γενική εικόνα και όχι να εξηγήσει μουσικοθεωρητικά ζητήματα. Παρ' όλα αυτά, μεταφέρει με σωστό τρόπο τις σχετικές έννοιες.
Όπως βλέπετε, από τότε οι πρόγονοί μας έκαναν έντονες συζητήσεις για τα διαστήματα, οι οποίες, όπως και σήμερα, φαίνονταν παράξενες στους εκτός! Μη σας ξεγελάει, ωστόσο, η αναφορά στον πρώτο ήχο. Στην πραγματικότητα εκείνοι μιλούσαν περισσότερο επί θεωρητικής βάσεως για την αρχαία ελληνική μουσική, χωρίς να έχουν ιδιαίτερη επαφή με την ψαλτική παράδοση της εποχής τους, όπως δείχνω στο άρθρο μου που επισυνάπτω. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μουσικολογία 19 (2007), σ. 277-286. Εδώ το μεταφέρω κατευθείαν από τον υπολογιστή μου, χωρίς τη σελιδοποίηση του περιοδικού. Είναι λιγάκι "στρυφνό", αλλά όσοι ενδιαφέρονται για τη σχέση των αρχαίων τρόπων με τους ήχους θα το βρουν ενδιαφέρον. Πιθανόν να απαντηθούν και κάποιες απορίες τους.
Η σύνδεση μεταξύ της μουσικής θεωρίας και της ψαλτικής πράξης είναι ουσιαστικά ένα επίτευγμα του νεώτερου Ελληνισμού, που ξεκινάει από τον Χρύσανθο και κορυφώνεται με τη μουσική λογιοσύνη της Κωνσταντινούπολης το β΄μισό του 19ου αιώνα, μακάρι δε οι συζητήσεις που κάνουμε εδώ να σημαίνουν την αρχή μιας νέας ακμής.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν ένα "παράρτημα" στον συνεχιζόμενο διάλογο περί διαστημάτων στο Ψαλτολόγιο. Αλλά και μια απάντηση σε όσους απαξιώνουν αυτό το διάλογο. Πρόκειται για μια παλαιότατη παράδοση και ένα σημαντικό κομμάτι του μουσικού πολιτισμού μας. Στο κάτω-κάτω, πιστεύω πως όλοι οι συμμετέχοντες λίγο-πολύ ψάλλουν κιόλας (έστω και εάν δεν είναι... Στανίτσες!). Άρα δεν πρόκειται για μια ανούσια θεωρητικολογία (όπως πιθανόν συνέβαινε στο Βυζάντιο), αλλά για μια υγιέστατη προέκταση και συμπλήρωση της ψαλτικής ιδιότητας.
Απόδοση στη Νεοελληνική:
Θα τους ακούσεις λοιπόν να θέτουν ερωτήματα ο ένας στον άλλο, ασυνήθιστα και ανήκουστα στον πολύ κόσμο, μιλώντας μεταξύ τους για χορδές που τις λένε νήτες, υπάτες και παρυπάτες, μέσες και παραμέσες, και πώς το διάστημα, που αυτοί ονομάζουν διά τεσσάρων, λέγεται επίτριτος από τους αριθμητικούς [Σ.Μ.: δηλ. 4:3, ο λόγος που αντιστοιχεί στην καθαρή 4η (ή τέλεια τριφωνία στα καθ’ ημάς)], ενώ αυτό που ονομάζεται διά πέντε, τους φαίνεται πως αντιστοιχεί σε κάποιον «ημιόλιο» [Σ.Μ.: δηλ. 3:2, καθαρή 5η (τέλεια τετραφωνία)], σε αντίθεση με το «διά πέντε» των αριθμητικών· και γιατί η ογδόη ονομάζεται διά πασών και πώς βρίσκουν σε αυτή τον πρώτο ήχο ως τον κυριότερο [Σ.Μ.: με βάση το αρχαίο «σύστημα τέλειον αμετάβολον» που ξεκινούσε από τον κάτω Κε, η βάση του πρώτου ήχου τοποθετείται στην αντιφωνία, δηλ. στον Κε της μέσης] και με ποιον τρόπο η 15η χορδή τους ονομάζεται δις διά πασών και το όλο όργανο ονομάζεται δεκαπεντάχορδο ενώ είναι δεκαεξάχορδο [Σ.Μ.: αναφέρεται και πάλι στο «σύστημα τέλειον αμετάβολον», το οποίο εκτός από τους 15 φυσικούς φθόγγους της δις δια πασών περιλαμβάνει και έναν 16ο, τον Ζω ύφεση της νήτης. Αλλά και στο δικό μας διατονικό γένος δεν έχει ο Ζω ύφεση ιδιαίτερη σημασία;].
Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από την περιγραφή του ναού των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη, γραμμένη γύρω στα 1200 από τον Νικόλαο Μεσαρίτη. Στο συγκεκριμένο σημείο ο Μεσαρίτης περιγράφει τις εντυπώσεις του από τη σχολή "θετικών επιστημών" της εποχής (αριθμητική, γεωμετρία, μουσική θεωρία, αστρονομία) που λειτουργούσε στον ευρύτερο χώρο του ναού. Βέβαια προσπαθεί να δώσει με γλαφυρό τρόπο τη γενική εικόνα και όχι να εξηγήσει μουσικοθεωρητικά ζητήματα. Παρ' όλα αυτά, μεταφέρει με σωστό τρόπο τις σχετικές έννοιες.
Όπως βλέπετε, από τότε οι πρόγονοί μας έκαναν έντονες συζητήσεις για τα διαστήματα, οι οποίες, όπως και σήμερα, φαίνονταν παράξενες στους εκτός! Μη σας ξεγελάει, ωστόσο, η αναφορά στον πρώτο ήχο. Στην πραγματικότητα εκείνοι μιλούσαν περισσότερο επί θεωρητικής βάσεως για την αρχαία ελληνική μουσική, χωρίς να έχουν ιδιαίτερη επαφή με την ψαλτική παράδοση της εποχής τους, όπως δείχνω στο άρθρο μου που επισυνάπτω. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μουσικολογία 19 (2007), σ. 277-286. Εδώ το μεταφέρω κατευθείαν από τον υπολογιστή μου, χωρίς τη σελιδοποίηση του περιοδικού. Είναι λιγάκι "στρυφνό", αλλά όσοι ενδιαφέρονται για τη σχέση των αρχαίων τρόπων με τους ήχους θα το βρουν ενδιαφέρον. Πιθανόν να απαντηθούν και κάποιες απορίες τους.
Η σύνδεση μεταξύ της μουσικής θεωρίας και της ψαλτικής πράξης είναι ουσιαστικά ένα επίτευγμα του νεώτερου Ελληνισμού, που ξεκινάει από τον Χρύσανθο και κορυφώνεται με τη μουσική λογιοσύνη της Κωνσταντινούπολης το β΄μισό του 19ου αιώνα, μακάρι δε οι συζητήσεις που κάνουμε εδώ να σημαίνουν την αρχή μιας νέας ακμής.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν ένα "παράρτημα" στον συνεχιζόμενο διάλογο περί διαστημάτων στο Ψαλτολόγιο. Αλλά και μια απάντηση σε όσους απαξιώνουν αυτό το διάλογο. Πρόκειται για μια παλαιότατη παράδοση και ένα σημαντικό κομμάτι του μουσικού πολιτισμού μας. Στο κάτω-κάτω, πιστεύω πως όλοι οι συμμετέχοντες λίγο-πολύ ψάλλουν κιόλας (έστω και εάν δεν είναι... Στανίτσες!). Άρα δεν πρόκειται για μια ανούσια θεωρητικολογία (όπως πιθανόν συνέβαινε στο Βυζάντιο), αλλά για μια υγιέστατη προέκταση και συμπλήρωση της ψαλτικής ιδιότητας.
Last edited: