15. Μεγαλυνάρια (ἐγκώμια) καὶ εὐλογητάρια εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου

[paganus]

Το Τ.Μ.Ε. χαρακτηρίζει "καινοφανές και κακόζηλον" το φαινόμενο να ψάλλονται τα εγκώμια της θεοτόκου(Τ.Μ.Ε. σ. 306-307).
Ωστόσο η φιλολογική έρευνα έχει δώσει νεότερες πληροφορίες. Ο Θ. Δετοράκης στο βιβλίο Βυζαντινή Υμνογραφία, Ηράκλειο 1997 διατυπώνει την εξής ενδιαφέρουσα θέση (σ.214-215): Στον Αθηναϊκό κώδικα 553 περιέχονται τα μακαρώνεια της Θεοτόκου. Το τροπάριο που ο Ιάκωβος Βουλγαρίας χρησιμοποιεί ως πρότυπο δεν είναι το Η ζωή εν τάφω, αλλά ο Θεομητορικός ύμνος Μακαρίζομέν σε. Τούτο κατά τον καθηγητή μπορεί να σημαίνει ότι το πρώτο δείγμα του είδους δεν δημιουργήθηκε για την ταφή του Κυρίου αλλά για την Κοίμησιν της Θεοτόκου. Έτσι αργότερα αναλογικά μακαρώνεια (μεγαλυνάρια) δημιουργήθηκαν για την ταφή του Κυρίου και εισήχθησαν στην ακολουθία του Μ. Σαββάτου. Αν, μεσούντος του 13ου αιώνα, ο Ιάκωβος Βουλγαρίας δεν γνώριζε τα μεγαλυνάρια του Μ. Σαββάτου, πρέπει να δεχτούμε ότι τα μεγαλυνάρια για την ταφή του κυρίου είναι μεταγενέστερα. (Αν τα γνώριζε θα τα χρησιμοποιούσε ως πρότυπα) (σ.215)

 

[MTheodorakis]

Το Τ.Μ.Ε. χαρακτηρίζει "καινοφανές και κακόζηλον" το φαινόμενο να ψάλλονται τα εγκώμια της θεοτόκου(Τ.Μ.Ε. σ. 306-307).
Ωστόσο η φιλολογική έρευνα έχει δώσει νεότερες πληροφορίες. Ο Θ. Δετοράκης στο βιβλίο Βυζαντινή Υμνογραφία, Ηράκλειο 1997 διατυπώνει την εξής ενδιαφέρουσα θέση (σ.214-215): Στον Αθηναϊκό κώδικα 533 περιέχονται τα μακαρώνεια της Θεοτόκου. Το τροπάριο που ο Ιάκωβος Βουλγαρίας χρησιμοποιεί ως πρότυπο δεν είναι το Η ζωή εν τάφω, αλλά ο Θεομητορικός ύμνος Μακαρίζομέν σε. Τούτο κατά τον καθηγητή μπορεί να σημαίνει ότι το πρώτο δείγμα του είδους δεν δημιουργήθηκε για την ταφή του Κυρίου αλλά για την Κοίμησιν της Θεοτόκου. Έτσι αργότερα αναλογικά μακαρώνεια (μεγαλυνάρια) δημιουργήθηκαν για την ταφή του Κυρίου και εισήχθησαν στην ακολουθία του Μ. Σαββάτου. Αν, μεσούντος του 13ου αιώνα, ο Ιάκωβος Βουλγαρίας δεν γνώριζε τα μεγαλυνάρια του Μ. Σαββάτου, πρέπει να δεχτούμε ότι τα μεγαλυνάρια για την ταφή του κυρίου είναι μεταγενέστερα. (Αν τα γνώριζε θα τα χρησιμοποιούσε ως πρότυπα) (σ.215)

Πρόκειται γιὰ τὸ χφ. Ἐθνικῆς βιβλιοθήκης τῆς Ἑλλάδος 553 μηναῖον Αὐγούστου τοῦ ἔτους 1343.
Εἰς τὸ χφ. Μ. Λαύρας Γ-11 ιβ' αἰ. περιέχονται «Μεγαλυνάρια τοῦ Μεγάλου Σαββάτου» (φφ. 109r-119v) καὶ «Μεγαλυνάρια εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου» (φφ. 182r-186v).

 

[π. Μάξιμος]

Στον Αθηναϊκό κώδικα 533 περιέχονται τα μακαρώνεια της Θεοτόκου. Το τροπάριο που ο Ιάκωβος Βουλγαρίας χρησιμοποιεί ως πρότυπο δεν είναι το Η ζωή εν τάφω, αλλά ο Θεομητορικός ύμνος Μακαρίζομέν σε.

Πρόκειται γιὰ τὸ χφ. Ἐθνικῆς βιβλιοθήκης τῆς Ἑλλάδος 553 μηναῖον Αὐγούστου τοῦ ἔτους 1343.
Εἰς τὸ χφ. Μ. Λαύρας Γ-11 ιβ' αἰ. περιέχονται «Μεγαλυνάρια τοῦ Μεγάλου Σαββάτου» (φφ. 109r-119v) καὶ «Μεγαλυνάρια εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου» (φφ. 182r-186v).

Ἀναφορά «σέ ἕτερον Ἄμωμον ψαλλόμενον καί εἰς τήν ἔνδοξον κοίμησιν τῆς ὑπεραγίας δεσποίνης ἡμῶν θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας» καί γενικῶς στά ἐγκώμια τῆς Παναγίας κάνουν οἱ κώδικες:
ΕΒΕ 899 (α΄ τετ. ιε΄ αἰ.), φφ. 183r - 185r· ΕΒΕ 2458 (τοῦ 1336), φ. 138v καί 142r - v· ΕΒΕ 899 (τοῦ ιε΄ αἰ.) φφ. 192r - v· ΚΟΥΤΛ. 457 (τῶν μέσων ιδ΄ αἰ.) φ. 254r· ΣΙΝΑ 1311 (τοῦ β΄ ἡμ. ιδ΄ αἰ.) φφ. 76r - 77v· ΛΑΥΡ. Ι 178 (τοῦ 1377) φφ. 186r - 187r· ΛΑΥΡ. Ι 185 (τῶν μέσων ιδ΄ αἰ.) φ. 216r καί 219r· ΣΙΝΑ 1293 (τοῦ β΄ ἡμ. ιε΄ αἰ.) φφ. 156r καί 150v - 151v καί 152r· ΣΙΝΑ 1529 (τοῦ ιστ΄ αἰ.) φ. 137v· ΠΑΝΤΟΚΡ. 214 (τοῦ 1433), φφ. 169v - 170r· ΒΑΤΟΠ. 1281 (τοῦ ιε΄ αἰ.) φφ. 187r - v· ΙΒΗΡ. 985 (τοῦ 1425) φφ. 130r - v.

Τίς πληροφορἰες αὐτές λαμβάνω ἀπό Εὐαγγελίας Χ. Σπυράκου, Οἱ χοροί ψαλτῶν κατά τήν βυζαντινή παράδοση, σσ. 339-343. Σέ αὐτά ἀξιομνημόνευτα:
Στάσις α΄: ὁ δομέστικος ἀπ᾿ ἔξω· ἦχος πλ. α΄. Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε· δίδαξόν με τὰ δικαιώματά σου - ἔσω ὁμοῦ ὅλοι· ἀπό χοροῦ· Μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ οἱ πορευόμενοι ἐν νόμῳ Κυρίου - Μακαρίζομέν σε.
Στάσις β΄: ἦχος πλ. α΄. Καὶ ἔπλασάς με. Ἄξιόν ἐστιν, μακαρίζειν σε τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάριστον καὶ παναμώμητον καὶ μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. - ἀπό χοροῦ· Αἱ χεῖρές σου ἐποίησάν με καὶ ἔπλασάν με· συνέτισόν με καὶ μαθήσομαι τὰς ἐντολάς σου. Δόξα Πατρί, Καὶ νῦν. Ἄξιόν ἐστιν, μακαρίζειν σε τὴν Θεοτόκον, τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβεὶμ καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ.
Στάσις γ΄: λέγετε - ἦχος τρίτος - Αἱ γενεαὶ πᾶσαι, μακαρίζομέν σε, τὴν μόνην Θεοτόκον. ᾿Επίβλεψον ἐπ᾿ ἐμὲ καὶ ἐλέησόν με κατὰ τὸ κρίμα τῶν ἀγαπώντων τὸ ὄνομά σου. ῎Αρχοντες κατεδίωξάν με δωρεάν, καὶ ἀπὸ τῶν λόγων σου ἐδειλίασεν ἡ καρδία μου. Τά κατ᾿ ἀλφάβητον τῆς Θεοτόκου, ποιήματα τοῦ πατριάρχου κυροῦ Γερμανοῦ. Ἐπίσης ἐναλλαγές· Μακαρίζομέν σε, τὴν μόνην Θεοτόκον, αἱ γενεαὶ πᾶσαι. Σὲ μακαριοῦμεν, τὴν μόνην Θεοτόκον, αἱ γενεαὶ πᾶσαι. Μακαρίζομέν σε, πᾶσαι αἱ γενεαί, τὴν μόνην Θεοτόκον. Τὴν ὄντως Θεοτόκον, σὲ μακαριοῦμεν, αἱ γενεαὶ πᾶσαι.

 

[MTheodorakis]

Εἰς τὸ χφ. Μ. Λαύρας Γ-11 ιβ’ αἰ. περιέχονται «Μεγαλυνάρια τοῦ Μεγάλου Σαββάτου» (φφ. 109r-119v) καὶ «Μεγαλυνάρια εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου» (φφ. 182r-186v).
«Στιχηρὸν πρὸς Τῶν ἀγγέλων. Εἰς τὸν ἄμωμον.
Τῶν ἀγγέλων ὁ δῆμος κατεπλάγη ὁρῶν σε τὴν τὸν κτίστην τεκοῦσαν Θεοτόκε Μαρία ἐν Σιὼν τεθαμμένην καὶ δεσποτικαῖς ὕπερθεν παλάμεσιν αἰρομένην ἀπὸ γῆς μετάρσιον» (χφ. Σινὰ ΜΓ 84 θ’-ι’ αἰ. ἔκδ. Τὰ νέα εὑρήματα, φωτογραφία 97).

 

[MTheodorakis]

Εἰς τὸ χφ. Μ. Λαύρας Γ-11 ιβ’ αἰ. περιέχονται «Μεγαλυνάρια τοῦ Μεγάλου Σαββάτου» (φφ. 109r-119v) καὶ «Μεγαλυνάρια εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου» (φφ. 182r-186v). Μακαριστάρια εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου ὑπάρχουν καὶ στὸ χφ. Vat. gr. 1661 ἑρμηνεία στὸ Κατὰ Λουκᾶν τοῦ ἔτους 1116-1117 φ. 86r.

«Στιχηρὸν πρὸς Τῶν ἀγγέλων. Εἰς τὸν ἄμωμον[1].


Τῶν ἀγγέλων ὁ δῆμος κατεπλάγη ὁρῶν σε τὴν τὸν κτίστην τεκοῦσαν Θεοτόκε Μαρία ἐν Σιὼν τεθαμμένην καὶ δεσποτικαῖς ὕπερθεν παλάμεσιν αἰρομένην ἀπὸ γῆς μετάρσιον»

(χφ. Σινὰ ΜΓ 84 θ’-ι’ αἰ. (Τὰ νέα εὑρήματα, φωτογραφία 97)). Δεκατέσσερα εὐλογητάρια τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου βλ. στὸ χφ. Σινὰ 30 ἀνθολόγιο ιδ’ αἰ. φφ. 414v-417v.

​

[1] Τυπικὸ Εὐεργέτιδος ιβ' αἰ. σ. 487, χφφ. Σινὰ 656 ἀνθολόγιο ιβ’ αἰ. φ. 46r, 1096 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 125r, 1097 τυπικὸ Συμεὼν ἀρχιεπισκόπου Σινὰ τοῦ ἔτους 1214 φ. 136v, 1103 Σιναϊτικὸ τυπικὸ ιδ’ αἰ. φ. 106v.

 

[MTheodorakis]

Χφ. Ῥωσσικῆς Κρατικῆς Βιβλιοθήκης 270 (Sevastianov) 32 μηναῖο Αὐγούστου ιβ' αἰ.

http://old.stsl.ru/files/imagecache...ts/new2016/270/0270-1a-32/0270-1a-32-0226.jpg

 

[Shota]

Το Τυπικο του Γεωργιου του Αγιορειτου τον Αμωμο την ημερα της Κοιμησεως δε το προβλεπει καθολου (λεει «αντι του κανονα λεγονται οι εξης ψαλμοι· ψαλμος α´ Αἰνεῖτε τὸ ὄνομα Κυρίου· ψαλμος β´ Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ Δαυΐδ· ψαλμος γ´ Αἰνεῖτε τὸν Κύριον ἐκ τῶν οὐρανῶν». Εχει ομως τη υπακοη). Ουτε αυτο της Μεσσηνης, οπως μαλλον και πολλα αλλα Στουδιτικα (δεν εχω ψαξει).

 

[MTheodorakis]

Ὁ ἄμωμος μαρτυρεῖται ἐπαρκῶς

(τυπικὸ Εὐεργέτιδος μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1098-1118 σ. 487, χφφ. Σινὰ 656 ἀνθολόγιο ιβ’ αἰ. φ. 46r, 1096 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 125r, 1097 τυπικὸ Συμεὼν ἀρχιεπισκόπου Σινὰ τοῦ ἔτους 1214 φ. 136v, 1103 Σιναϊτικὸ τυπικὸ ιδ’ αἰ. φ. 106v).

 

[Shota]

Το Τυπικο του Γεωργιου του Αγιορειτου τον Αμωμο την ημερα της Κοιμησεως δε το προβλεπει καθολου (λεει «αντι του κανονα λεγονται οι εξης ψαλμοι· ψαλμος α´ Αἰνεῖτε τὸ ὄνομα Κυρίου· ψαλμος β´ Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ Δαυΐδ· ψαλμος γ´ Αἰνεῖτε τὸν Κύριον ἐκ τῶν οὐρανῶν». Εχει ομως τη υπακοη). Ουτε αυτο της Μεσσηνης, οπως μαλλον και πολλα αλλα Στουδιτικα (δεν εχω ψαξει).

Το τυπικο του πατρ. Αλεξιου του Στουδιτη τον αμωμο τον εχει, αλλα με το τριπλο Αλληλουια, χωρις τροπαρια δηλαδη.

 

[Laosynaktis]

Απο το χφ ΕΒΕ 2406, από τον ανέκδοτο Κατάλογο που συντάσσω των χφφ της ΕΒΕ.

 

[dimskrekas]

Απο το χφ ΕΒΕ 2406, από τον ανέκδοτο Κατάλογο που συντάσσω των χφφ της ΕΒΕ.

Ευχαριστίες! Τί σημαίνει ''Κάτω μελέτη";

 

[Laosynaktis]

Ευχαριστίες! Τί σημαίνει ''Κάτω μελέτη";

"Μελέτη" σημαίνει τμήμα του μέλους σε χαμηλούς φθόγγους. (Εδώ ο δομέστικος αρχίζει μάλλον ψηλότερα, σε πλ. Α΄ με βάση Δι, κι ο χορός συνεχίζει χαμηλότερα, σε πλ. Α΄ με βάση Πα. Αλλού μπορεί να είναι η μελέτη μια 8βα χαμηλότερα. Σημειωτέον ότι το "κάτω" εδώ είναι απλώς διευκρίνηση. Δεν υπάρχει "άνω μελέτη")

 

[Shota]

Το Τυπικο του Γεωργιου του Αγιορειτου τον Αμωμο την ημερα της Κοιμησεως δε το προβλεπει καθολου (λεει «αντι του κανονα λεγονται οι εξης ψαλμοι· ψαλμος α´ Αἰνεῖτε τὸ ὄνομα Κυρίου· ψαλμος β´ Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ Δαυΐδ· ψαλμος γ´ Αἰνεῖτε τὸν Κύριον ἐκ τῶν οὐρανῶν». Εχει ομως τη υπακοη).

Το ιδιο τυπικο για τον Μεγαλο Σαββατο εχει μια ενδιαφερουσα σημηειωση πως "κατα τον Ελληνικο τροπο" (που εδω αναμφιβολως ειναι το Στουδιτικο) ο Αμωμος λεγεται με το Αλληλουια, αλλα τελικα προτεινει "το δικο μας τροπο" (που εδω πρεπει να ειναι οχι καποιο Γεωργιανο εφευρημα, αλλα μαλλον καποια Αγιοπολιτικη συνηθεια και επισης αρκετα παλαια, αφου ξεχαστικε η αληθινη προελευση της) με τα τροπαρια. Θελει λιγο ψαξιμο στα Τριωδια για να βρει κανεις περι τινος προκειται.

 

[Shota]

Το ιδιο τυπικο για τον Μεγαλο Σαββατο εχει μια ενδιαφερουσα σημηειωση πως "κατα τον Ελληνικο τροπο" (που εδω αναμφιβολως ειναι το Στουδιτικο) ο Αμωμος λεγεται με το Αλληλουια, αλλα τελικα προτεινει "το δικο μας τροπο" (που εδω πρεπει να ειναι οχι καποιο Γεωργιανο εφευρημα, αλλα μαλλον καποια Αγιοπολιτικη συνηθεια και επισης αρκετα παλαια, αφου ξεχαστικε η αληθινη προελευση της) με τα τροπαρια. Θελει λιγο ψαξιμο στα Τριωδια για να βρει κανεις περι τινος προκειται.

Τα βρηκα στην εκδοση του Αρχαιοτερου Iadgari (Udzvelesi Iadgari). Δεν ειναι πολλα (μαλλον τα ελεγαν πολλακις) και ειναι σχετικα συντομα, του στιλ

"Την φωνην σοι προσφερομεν, Χριστε, ως ληστης προ του σταυρου, μνησθητι μου, Κυριε, οταν ελθεις εν τη βασιλεια σου".