τὸν φωσφόρον καὶ ἡμεράρχην, ἔβλεψεν Ἥλιον: υμνολογικά του Τυφλού

[Deacon]

Αναφέρει ο Νικηφόρος Θεοτόκης στο Κυριακοδρόμιο, ότι το "ἕως ὅτου ἐφώνησαν τοὺς γονεῖς αὐτοῦ..." (Ἰωάν. 9,18) δεν σημαίνει "μέχρι την στιγμή που...", αλλά έχει χρονική διάρκεια που επεκτείνεται και πέρα από το περιστατικό. Δηλαδή, παρέμειναν άπιστοι ακόμα και αφού άκουσαν τους γονείς του. Είναι σύνταξη γνωστή στην Αγία Γραφή και με άλλες παραλλαγές (ἕως οὗ, ἕως ἂν, κ.λπ.)
Δεν ξέρω αν είναι ακριβής αυτή η ερμηνεία εδώ, αλλά ο Θεοτόκης θέλει να δείξει την πώρωση του Φαρισαίων και την με κάθε τρόπο απόρριψη του θαύματος. Ίσως σχετίζεται, λοιπόν, με το παρόν θέμα.

 

[Γιώργος Μ.]

Αναφέρει ο Νικηφόρος Θεοτόκης στο Κυριακοδρόμιο, ότι το "ἕως ὅτου ἐφώνησαν τοὺς γονεῖς αὐτοῦ..." (Ἰωάν. 9,18) δεν σημαίνει "μέχρι την στιγμή που...", αλλά έχει χρονική διάρκεια που επεκτείνεται και πέρα από το περιστατικό. Δηλαδή, παρέμειναν άπιστοι ακόμα και αφού άκουσαν τους γονείς του. Είναι σύνταξη γνωστή στην Αγία Γραφή και με άλλες παραλλαγές (ἕως οὗ, ἕως ἂν, κ.λπ.)
Δεν ξέρω αν είναι ακριβής αυτή η ερμηνεία εδώ, αλλά ο Θεοτόκης θέλει να δείξει την πώρωση του Φαρισαίων και την με κάθε τρόπο απόρριψη του θαύματος. Ίσως σχετίζεται, λοιπόν, με το παρόν θέμα.

Έχετε δίκιο, πάτερ, το ίδιο και ο Ιωάννης Χρυσόστομος (αν θυμάμαι καλά) για το «ἕως οὖ ἔτεκε τὸν Υἱὸν αὐτῆς τὸν πρωτότοκον».

 

[Παναγιώτης]

Χριστὸς ἀνέστη πάτερ Νικόλαε,

Ἔχετε δίκιο ὅτι αὐτὴ ἡ φράση χρησιμοποιεῖται πολλάκις ὡς ἐξηγοῦν οἱ Ἅγιοι, ἀλλὰ ἐν προκειμένῳ δὲν φαίνεται νὰ ἰσχύει, γιατὶ τὸ ἴδιο τὸ Εὐαγγέλιον μᾶς λέει ἀργότερα, ὅτι εἴπανε οἱ Γραμματεῖς στὸν τυφλὸ νὰ δώσει δόξα στὸν Θεό (γιὰ τὸ θαῦμα ποὺ τοὺ ἔγινε).

Ἄρα μετά τὴν συνάντηση μὲ τοὺς γονεῖς, πεισθήκανε ὅτι ὅντως ἦταν τυφλός, καὶ εἶδε τό φῶς του.

Καὶ αὐτὸ φαίνεται καὶ ἀργότερα ποὺ εἴπανε στὸν τυφλό «Δὸς δόξαν τῷ Θεῷ», Ἰω. θ' 24

Καὶ αὐτὸ τὸ βλέπουμε καὶ στὸν Θεοτόκη, σ. 82 (Κυριακοδρόμιον, Τόμος Α΄), ὅπου ἐπεξηγεῖ τό «Δὸς δόξαν τῷ Θεῷ», ὡς

«Ἐπειδὴ εἶδον, ὅτι οὐκ ἐδυνήθησαν κρύψαι τὸ θαῦμα [Π: ἄρα ὁ Θεοτόκης μᾶς λέει ὅτι πιστέψανε ὅτι ἔγινε θαῦμα], ἄλλον τρόπον μετέρχονται ὑποκριτικὸν καὶ δόλιον· ...»

«Δόξασαι, λέγουσι, τὸν Θεόν· διότι αὐτὸς ἔδωκέ σοι τὸ φῶς· ...»

 

[MTheodorakis]

«Ὕποπτος γραμματεῦσι τυφλοῖς, ὀμματωθεὶς ὁ πρὶν τυφλώττων τεθέαται, ὡς τάχα μηδόλως βλέπων, σαββατισμοῖς νομικοῖς, τὴν ἐν Σαββάτῳ τούτου ὀμματούργησιν, τυφλώττειν ἐθέλουσι, σκοτασμοῖς τοῖς τοῦ γράμματος, ἐν οἷς ἐκλάμπει, ὁ γλυκὺς Χριστὸς Ἥλιος, σαββατούργησιν, καινουργὸν διαπράξαθαι, ὃς τὸ σκιῶδες τούτου, φωτουργῶν καὶ τὸ κάλυμμα, αἴρων τὸ φῶς τὸ ἐν τούτοις, καὶ τοῖς τυφλοῖς ἐχορήγησε, Θεὸν θεωμένοις τὸν τῶν φώτων φωτεργάτην Σαββάτων δεσπόζοντα»

(χφ. Λειμῶνος 81 πεντηκοστάριο ια’-ιβ’ αἰ. φ. 178v).





«Ὕποπτος γραμματεῦσι τυφλοῖς, ὀμματωθεὶς ὁ πρὶν τυφλώττων τεθέαται, ὡς τάχα μηδόλως βλέπων, σαββατισμοῖς νομικοῖς, τὴν ἐν Σαββάτῳ τούτου ὀμματούργησιν, τυφλώττειν ἐθέλουσι, σκοτασμοῖς τοῖς τοῦ γράμματος, ἐν οἷς ἐκλάμπει, ὁ γλυκὺς Χριστὸς Ἥλιος, σαββατούργησιν, καινουργῶν διαπράξαθαι, ὃς τὸ σκιῶδες τούτου, φωτουργῶν καὶ τὸ κάλυμμα, αἴρων τὸ φῶς τὸ ἐν τούτοις, καὶ τοῖς τυφλοῖς ἐχορήγησε, Θεὸν θεωμένοις τὸν τῶν φώτων φωτουργέτην Σαββάτων δεσπόζοντα»

(χφφ. πεντηκοστάρια Σινὰ 550 ιγ’ αἰ. φ. 454v, Paris. gr. 246 ιδ’ αἰ. φ. 169v).





«Ὕποπτος γραμματεῦσι τυφλοῖς, ὀμματωθεὶς ὁ πρὶν τυφλώττων τεθέαται, ὡς τάχα μηδόλως βλέπων, σαββατισμοῖς νομικοῖς, τὴν ἐν Σαββάτῳ τούτου ὀμματούργησιν, τυφλώττειν ἐθέλουσι, σκοτασμοῖς τοῖς τοῦ γράμματος, ἐν οἷς ἐκλάμπει, ὁ γλυκὺς Χριστὸς Ἥλιος, σαββατούργησιν, καινουργῶν διαπράξαθαι, ὃς τὸ σκιῶδες τούτου, φωτουργῶν καὶ τὸ κάλυμμα, αἴρων τὸ φῶς τὸ ἐν τούτοις, καὶ τοῖς τυφλοῖς ἐχορήγησε, Θεὸν θεωμένοις τὸν τῶν φώτων φωτουργέτην καὶ πάντων Κύριον»

(χφ. Paris. gr. 263 πεντηκοστάριο ιδ’ αἰ. φ. 124v).





«Ὕποπτος γραμματεῦσι τυφλοῖς, ὀμματωθεὶς ὁ πρὶν τυφλώττων τεθέαται, ὡς τάχα μηδόλως βλέπων, σαββατισμοῖς νομικοῖς, τὴν ἐν Σαββάτῳ τούτου ὀμμάττωσιν, τυφλώττειν ἐθέλουσι, σκοτασμοῖς τοῖς τοῦ γράμματος, ἐν οἷς καὶ ἐκλάμπει, ὁ γλυκὺς Χριστὸς Ἥλιος, σαββατούργησιν, καινουργῶν διαπράξαθαι, ὃς τὸ σκιῶδες τούτου, φωτουργῶν καὶ τὸ κάλυμμα, αἴρων τὸ φῶς τὸ ἐν τούτοις, καὶ τοῖς τυφλοῖς ἐχορήγησεν, Θεὸν θεωμένοις τὸν τῶν φώτων φωτεργάτην καὶ Σαββάτων Κύριον»

(χφ. Paris. gr. 248 πεντηκοστάριο ιδ’ αἰ. σ. 240).

 

[Γιώργος Μ.]

Είμαι ευγνώμων διότι χάρη στη συζήτηση υπάρχει, τουλάχιστον για μένα, μια αρκετά πειστική ερμηνεία του ύμνου (δηλαδή μια ερμηνεία που απορρέει από το ίδιο το κείμενο και τη σύνταξή του, και όχι από αυτό που θα περιμέναμε να λέει). Την παραθέτω λοιπόν παρακάτω αφού διευκρινίσω τα εξής:

Παρασύρθηκα στο να ταυτίσω τους πρώην τυφλούς με τους Φαρισαίους από τα παρακάτω:

α) συνέδεεα την «σαββατούργησιν» με το θαύμα της ημέρας Σαββάτου, ενώ έχει τη σημασία που υπέδειξε ο π. Μάξιμος της ανακαίνισης (απλώς ο ποιητής ευστοχότατα συνδέει λεκτικώς τα δύο).

β) ερμήνευα το ἐν οἷς ἐκλάμπει ως « εκλάμπει στους Φαρισαίους » , αλλά η δοτική αυτή μπορεί κάλλιστα να συνδεθεί με τη δοτική «σκοτασμοῖς» (=εκλάμπει στα σκοτάδια).

γ) είχα σχεδόν εξοβελίσει (ως περιττό μετρικό συμπλήρωμα) την αντωνυμία στο διαπράξας μοι, ενώ η αναφορά σε «εμένα» είναι ακριβώς η μετάβαση από το επικαιρικό θαύμα του τυφλού στο συνολικό θαύμα που αφορά όλη την ανθρωπότητα.

Τέλος, ακόμα και αν είμαστε σε ένα πλαίσιο όπου οι Φαρισαίοι εμφανίζονται ξανά και ξανά ως φορείς της πραγματικής τύφλωσης, ωστόσο ο φωτισμός «από τα σκοτάδια του γράμματος» δεν χρειάζεται να αναφέρεται υποχρεωτικά στους Φαρισαίους, αλλά γενικότερα στη μετάβαση από τον νόμο στη χάρη, την οποία έφερε ο Χριστός στην Καινή Διαθήκη. Με αυτές τις υποσημειώσεις, παραθέτω την παρακάτω μετάφραση (σημειώνοντας με χρώμα σημεία που θα ήθελα να φανούν συνδεόμενα).

ΣΗΜ Υπάρχει βέβαια και η πιο κυριολεκτική ερμηνευτική προσέγγιση του Παναγιώτη, που νομίζω όμως (χωρίς να είμαι βέβαιος) ότι δεν καλύπτει το εύρος των νοημάτων και των σημασιών αυτού του μεγαλεπήβολου ποιητή.

 

[Γιώργος Μ.]

Ένα ακόμη πολύ δύσκολο στην κατανόηση προσόμοιο είναι το δεύτερο της Κυριακής (εσπέρας).

Εδώ αντιδιαστέλλεται η έλλειψη του φωτός με τη λοιπή σωματική αρτιότητα του τυφλού. Όσο του έλειπε το φως, η σωματική αρτιότητα ήταν μάταιη: αφενός δεν την γνώριζε καν, αφετέρου σταδιακά την έχανε κι αυτήν, καθώς σκόνταφτε και χτύπαγε παντού.

Αυτό λοιπόν που του στερεί την πληρότητα, του το δίνει ο Χριστός, και πολύ περισσότερα: αφού τώρα γνωρίζει τον Χριστό και γίνεται κήρυκας και υμνητής του.

 

[Χριστίνα]

α) στο Ευαγγέλιο λέγεται ότι η υποψία των Γραμματέων ήταν πως ο τυφλός προσποιούνταν τον τυφλό, ενώ δεν ήταν.
Εδώ λέγεται πως η υποψία τους ήταν πως προσποιούνταν πως είχε δει το φως του, ενώ δεν το είχε δει.

Το ως δηλώνει το χαρακτηριστικό τάχα μηδόλως βλέπων (του ύποπτου τυφλού), το οποίο οι γραμματείς πιστεύουν ότι αληθεύει. Το τάχα, όμως, δηλώνει ότι το μηδόλως βλέπων δεν είναι δεδομένο κατ' αυτούς. Κατά συνέπεια, δεν βλέπω αντίφαση με το ευαγγελικό κείμενο στο γ´ στιχηρό προσόμοιο Στους τυφλούς γραμματείς ο πρώην τυφλός φάνηκε ύποπτος όταν είδε το φως του, ως τάχα καθόλου να μην έβλεπε, αλλά έκανε ψέμματα ότι βλέπει, προσποιούμενος χάριν του Σωτήρος...

 

[Γιώργος Μ.]

Κατόπιν παράκλησής μου αφαιρέθηκε από τον συντονισμό παλαιότερη (προ 4ετίας), παρωχημένη ηχογράφησή μου που υπήρχε στο θέμα και ανεβάζω εδώ μια πληρέστερη (μόνο των 6 προσομοίων κατά το «Ὅσιε Πάτερ»). Ελπίζω παρά τις εγγενείς αδυναμίες να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση των ύμνων αυτών.
Σημειωτέον ότι το 6ο προσόμοιο (Ὕψους ἐπέβη) που ήταν ελλιπές, διορθώθηκε με βάση θαυμάσια υπόδειξη του κ. Θεοδωράκη (και η διόρθωση ενσωματώθηκε και στο συγκεντρωτικό κείμενο των προσομοίων).

Τέλος, όπως πληροφορούμαστε από τον Σωφρόνιο Ευστρατιάδη, φαίνεται πως και τα 12 (=11) θαυμάσια αυτά προσόμοια είναι ποιήματα Ιωσήφ του Στουδίτου, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.

 

[Γιώργος Μ.]

Είθισται να υπενθυμίζω συχνά-πυκνά αυτό το ενδιαφέρον θέμα για τα νεότερα μέλη. Ας μην αποκλίνω εφέτος.
Χριστός Ανέστη!

 

[Γιώργος Μ.]

(από εδώ, άλλη μια προσέγγιση σε ένα από αυτά τα υπέροχα προσόμοια)
________________________

"ἄχθος ἀρούρης – γεῶδες ἀχθοφόρημα" ~

ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ τη φράση "ἄχθος ἀρούρης", που σημαίνει «βάρος τής γης» και λέγεται συνήθως από κάποιον που θεωρεί πως δεν είναι χρήσιμος σε κανέναν.
Η φράση προέρχεται από την Ιλιάδα. Ενώ ο Αχιλλέας θρηνούσε για τον θάνατο του Πατρόκλου, τον επισκέφθηκε η μητέρα του η Θέτιδα, για να τον παρηγορήσει. Στην ερώτησή της γιατί κλαίει, ανάμεσα σε άλλα τής λέει (Ιλ. Σ 102-104):

«οὐδέ τι Πατρόκλῳ γενόμην φάος οὐδ᾽ ἑτάροισι
τοῖς ἄλλοις, οἳ δὴ πολέες δάμεν Ἕκτορι δίῳ,
ἀλλ᾽ ἧμαι παρὰ νηυσὶν ἐτώσιον ἄ χ θ ο ς ἀ ρ ο ύ ρ η ς »

(μετάφρ. Ι. Πολυλά)
«ούδ᾽ έσωσα τον Πάτροκλον κι εκείνους τους συντρόφους
τους άλλους που απ᾽του Έκτορος την λόγχην απεθάναν,
αλλά στες πρύμνες κάθομαι, της γης χαμένο βάρος»

ΑΛΛΑ ο βυζαντινός ποιητής, στην υμνογραφία του εκ γενετής τυφλού, δημιουργεί έναν υπέροχο ποιητικό μεταπλασμό της φράσης: «γεῶδες ἀχθοφόρημα».
Τη χρησιμοποιεί για να περιγράψει πώς ένιωθε ο εκ γενετής τυφλός, καθώς περιερχόταν μέσα στον κόσμο χτυπώντας από δω κι από κεί, μέχρι που συνάντησε τον φωτοδότη...

Παραθέτουμε το ωραίο αυτό ύμνο (και μια δική μας μεταφραστική του εκδοχή).


Ὥσπερ φορτίον καὶ γεῶδες ἀχθοφόρημα
ὡρᾶτο τοῖς ἐν κόσμῳ περιπατῶν ὁ Τυφλός
καὶ ἐν ταῖς πλατείαις πόδας συντρίβων,
τάχα ὡς ὅρασιν τὴν ῥάβδον πλουτῶν·
ὅθεν καταφεύγει πρὸς τὸν φωτοδότην,
ἐξ οὗ λαμβάνει τὸ φῶς ὁρᾶν
καὶ ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ βλέπειν τὸν ποιητήν·
τὸν καθ' ὁμοίωσιν αὐτοῦ καὶ κατ' εἰκόνα
δημιουργήσαντα τὴν φύσιν τῶν ἀνθρώπων,
ἐκ γῆς τὸ πρότερον, καὶ νῦν χοῒ καὶ πτύσματι,
καταυγάσαντα τούτου τὰς κόρας
καὶ δόντα φιλανθρώπως βλέπειν τὸν ἥλιον.
______
Σαν φορτίο και άχθος της γης
βλέπανε στον κόσμο να τριγυρνά ο τυφλός
και στις πλατείες να τσακίζει τα πόδια
κρατώντας για μάτια του μια βακτηρία.
Mα εκείνος καταφεύγει προς τον φωτοδότη
και λαμβάνει το φως του, και κοιτάζει
και βλέπει με τα μάτια τον ίδιο του τον ποιητή·
που τότε μεν, στην αρχή, καθ' ομοίωση και κατ' εικόνα
δική Του δημιούργησε τη φύση των ανθρώπων
με χώμα· και τώρα, με χώμα πάλι και φτύσμα,
του καταυγάζει τα μάτια με αγάπη
και του δίνει το δώρο να βλέπει τον ήλιο.

______
εικόνα: Η θεραπεία του εκ γενετής τυφλού (λεπτομέρεια). Δομήνικος Θεοτοκόπουλος [Γκρέκο], 1570-1575.