dimskrekas
Δημήτρης Σκρέκας
Δηλαδή ο Κανόνας δεν είναι από τα ''κυριότερα ομορφότερα και θεολογικότερα μέρη'' της Υμνογραφίας;
Χρειάζεται μια αναθεώρηση του τυπικού για τον κόσμο;
- Thread starter Παναγιώτης
- Start date
Δηλαδή ο Κανόνας δεν είναι από τα ''κυριότερα ομορφότερα και θεολογικότερα μέρη'' της Υμνογραφίας;
Κων/νος Βαγενάς
Κωνσταντίνος
Ο Αντώνης είπε "το κυριότερο, ομορφότερο και θεολογικότερο". Αυτό είναι αυθαίρετο εκτός αν ήταν εν τη ρύμη...
Η εισαγωγή και επικράτηση των διαφόρων τροπαρίων του μοναστηριακού τυπικού έναντι των ψαλμικών αντιφώνων δεν είναι αποτέλεσμα μόνο εξωεκκλησιαστικών ιστορικών παραγόντων. Ο Συμεών Θεσσαλονίκης μαρτυρεί για την υπεροχή του κανόνα –θεολογικά σίγουρα αλλά προσωπικά πιστεύω και δομικά και αισθητικά, γιατί νομίζω διακρίνεται στον κανόνα ένα πολύ πιο «επεξεργασμένο» είδος – και αυτός είναι ο λόγος που επικράτησε του κοντακίου.
Ιερότητα μπορεί να μην έχει καμία ώρα έναρξης (άλλωστε η εκκλησία καθαγιάζει τον χρόνο όχι το αντίστροφο), αλλά είναι απλώς λογικό ο εσπερινός να γίνεται το εσπέρας και ο όρθρος τον καιρό του όρθρου.
Από πότε νοιάζεσαι πως θα σε χαρακτηρίσουν;
Last edited by a moderator:
Αυθαίρετο ως προσωπική άποψη; Ναι. Έτσι το βλέπω και χωρίς να διεκδικώ κανένα αλάθητο ή αυθεντία νομίζω πως αυτή η άποψη έχει βάση. Δεν είναι ουρανοκατέβατα δικιά μου...
Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
Το θεολογικότερο του κανόνα (πέρα από συγχρονική διαπίστωση, η οποία βέβαια έχει και υποκειμενικά χαρακτηριστικά) έχει σημαντικό δομικό-ιστορικό προσδιορισμό: η ευρεία και χαλαρή φόρμα του οίκου είναι κατάλληλη για αφήγηση και δραματοποίηση, η πιο σύντομη και περιεκτική του τροπαρίου κατάλληλη για θεολογική και ποιητικά πυκνότερη διατύπωση, πλαισιωμένη από στερεοτυπικά στοιχεία.
ΥΓ Την ένσταση του Κωνσταντίνου για το αισθητικό κομμάτι ως συνάδελφός του την καταλαβαίνω απόλυτα - καθότι οι φιλόλογοι (τουλάχιστον οι μη κλασικιστές) έχουν μια κλίση προς το πιο αυθόρμητο και λιγότερο στερεότυπο κείμενο (και μη μοι νόει εδώ τους μεγάλους αριστουργηματικούς κανόνες).
ΥΓ Την ένσταση του Κωνσταντίνου για το αισθητικό κομμάτι ως συνάδελφός του την καταλαβαίνω απόλυτα - καθότι οι φιλόλογοι (τουλάχιστον οι μη κλασικιστές) έχουν μια κλίση προς το πιο αυθόρμητο και λιγότερο στερεότυπο κείμενο (και μη μοι νόει εδώ τους μεγάλους αριστουργηματικούς κανόνες).
dimskrekas
Δημήτρης Σκρέκας
Ενδιαφέρον, και δεν ξέρω αν είναι υποκειμενικό ή αντικειμενικό...το σημείο του Υγ που επισημαίνω...
Τώρα βλέπω πως η διατύπωση μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικές αναγνώσεις. Τα παραθετικά αναφέρονται στα άλλα στοιχεία της εν χρήσει υμνολογίας – δεν ήταν αρχικά αντιδιαστολή με το κοντάκιο δηλαδή - και με αυτό δεν θέλω να πω πως δεν είναι δυνατόν ένα στιχηρό να είναι ομορφότερο ή θεολογικότερο από μια ωδή κανόνος (τα στιχηρά των εσπερινών των Κυριακών της Παρακλητικής είναι πολύ όμορφα και θεολογικά), αλλά γενικά ως είδος και ως ενότητα στην δομή των ακολουθιών (εσπερινός-όρθρος) ο κανόνας κατέχει την κεντρικότερη θέση. Είναι ενδεικτικό πως ακολουθίες του μηναίου μπορεί να στερούνται διάφορα αλλά έχουν πάντα κανόνα.
Last edited by a moderator:
domesticus
Lupus non curat numerum ovium
Η εισαγωγή και επικράτηση των διαφόρων τροπαρίων του μοναστηριακού τυπικού έναντι των ψαλμικών αντιφώνων δεν είναι αποτέλεσμα μόνο εξωεκκλησιαστικών ιστορικών παραγόντων. Ο Συμεών Θεσσαλονίκης μαρτυρεί για την υπεροχή του κανόνα –θεολογικά σίγουρα αλλά προσωπικά πιστεύω και δομικά και αισθητικά, γιατί νομίζω διακρίνεται στον κανόνα ένα πολύ πιο «επεξεργασμένο» είδος – και αυτός είναι ο λόγος που επικράτησε του κοντακίου.
Ιερότητα μπορεί να μην έχει καμία ώρα έναρξης (άλλωστε η εκκλησία καθαγιάζει τον χρόνο όχι το αντίστροφο), αλλά είναι απλώς λογικό ο εσπερινός να γίνεται το εσπέρας και ο όρθρος τον καιρό του όρθρου.
Από πότε νοιάζεσαι πως θα σε χαρακτηρίσουν;
Ἐπειδὴ διαβάζουμε τὶς ἴδιες διατριβὲς γνωρίζεις πολὺ καλὰ πὼς ὁ κανόνας ἀλλὰ καὶ ἡ ἐπικράτηση τοῦ μοναστηριακοῦ τυπικοῦ τοῦ ὁποίου συστατικὸ στοιχεῖο ἀποτελεῖ σίγουρα ὁ κανόνας, εἶναι ἀποτέλεσμα ἱστορικῶν παραγόντων. Ἡ ἐπιρροὴ τοῦ μοναχισμοῦ εἰδικὰ πρὸς τὰ τέλη τῆς αὐτοκρατορίας (14ος -15ος αἰ.) εἶναι συντριπτικὴ καὶ μὲ συνέπειες ποικίλες σὲ ὅλους τοὺς τομείς. Ἄλλωστε ἡ ἴδια κατάσταση πάει νὰ ἐπικρατήσει καὶ σήμερα, ἀπ' ὅπου πηγάζει ὁ ἑνίοτε καὶ ζηλωτισμὸς στὴν τήρηση ΟΛΟΥ τοῦ τοῦ ἁγιοσαββαϊτικοῦ τυπικοῦ στὸν ΚΟΣΜΟ μὲ ταυτόχρονη «καταδίκη» ὅσων τὸ περικόπτουν μὴ ἀντέχοντας τὸν «ζῆλο».
Ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης εἶναι ἄνθρωπος τῆς ἐποχῆς του, ὅταν στὸ α΄ ἥμισυ τοῦ 15ου αἰ. οἱ ἁσματικὲς ἀκολουθίες ἔχουν πλέον ἐξαφανισθεῖ κὰι τὸ μοναστήρι κυριαρχεῖ, δὲν θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ κάτι ἄλλο (οἷον ἅρτιμά τι καὶ ἥδυσμα, καὶ οἱ παρὰ τῶν ἁγίων συντεθέντες διὰ κανόνων ὕμνοι). Τὸ κοντάκιο λ.χ. ἀποτελεῖ ἀνάμνηση στὴν ἐποχή του.
Καὶ ἄς μὴν ξεχνοῦμε πὼς τὸ ἐκκλησιαστικὸ γίγνεσθαι δὲν εἶναι ἀποκομμένο ποτὲ ἀπὸ τὴν ἱστορική του πραγματικότητα, βασικὸ ἐλάττωμα τῆς σημερινῆς ἐκκλησιαστικῆς πραγματικότητας ποὺ ρέπει τεχνηέντως στὴν «ἀποστείρωση».
Ἐπίσης τὸ νὰ συγκρίνουμε ὕμνους σὲ σχέση μὲ τὸ θεολογικὸ τους περιεχόμενο, νομίζω πὼς ἀποτελεῖ φενάκη. Τὰ κοντάκια τοῦ Ρωμανοῦ εἶναι καὶ αὐτὰ καταπληκτικὰ καὶ μεστὰ θεολογίας.
Πάντως ἐπειδὴ ἔγραψες περὶ τοῦ συντόμου στὴν ἁσματικὴ ἀκολουθία, σοῦ θυμίζω τὶς σελ. 75-77 στὴν διατριβὴ τοῦ Μπαλαγεώργου. Παραθέτει χρήσιμη άνάλυση καὶ δέχεται τὸν σύντομο χαρακτήρα τῶν ἁσματικῶν ἀκολουθιῶν μαζὶ μὲ τὴν εὐκολία συμμετοχης τοῦ λαοῦ στὴν ψαλμωδία χωρὶς βέβαια νὰ ἀποτελεῖ καὶ θέσφατο.
Last edited by a moderator:
Βρίσκω την συζήτηση αυτή πολύ ενδιαφέρουσα αν και άκρως θεωρητική (εδώ συμφωνούμε). Ίσως σε ενα καινούργιο thread να γίνει δυνατόν να αναπτυχθούν λίγο περισσότερο οι απόψεις πάνω στο θέμα με παραπομπές σε άρθρα-ανακοινώσεις-διατριβές-βιβλία προς όφελος όλων.
Έχω λίγο διαφορετική εικόνα και για την διάρκεια (η σύγκριση που κάνω δεν είναι μεταξύ μοναστηριακού και ασματικού εκείνης της εποχής αλλά μεταξύ ασματικού και του τωρινού τυπικού) αλλά και για το πότε και πως επικρατεί το «μοναστηριακό» τυπικό.
Ίσως σε άλλο θέμα.
Last edited by a moderator:
Κων/νος Βαγενάς
Κωνσταντίνος
Εντελώς... φιλολογικά
ο συγκριτικός με άρθρο δηλώνει απόλυτη σύγκριση (=σε σχέση με ΟΛΑ τα υπόλοιπα) και οδηγεί όπως είπες σε διαφορετικές αναγνώσεις. Ίσως πράγματι κατά μέσο όρο να είναι το είδος εκείνο που θεολογεί περισσότερο απ' τα υπόλοιπα· χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα κάτι. Επίσης δεν είναι όλοι οι Κανόνες ίδιοι, εννοώ εφάμιλλοι μεταξύ τους. Με δυσκολία μπορείς να συγκρίνεις τον Κανόνα μιας μεγάλης εορτής με έναν τυχαίο του Μηναίου. Γενικά, το αυθαίρετο, Αντώνη, το εντοπίζω στον αφοριστικό χαρακτήρα της άποψής σου, με άλλα λόγια την βρίσκω πάρα πολύ απόλυτη, βέβαια είναι γνώμη σου και άρα σεβαστή.
Γιώργο, ίσα ίσα που η σφιχτή φόρμα (αν σε κατάλαβα καλά) προσωπικά (ας μου επιτραπεί) με εξιτάρει περισσότερο.
Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
Κατάλαβα. Κλασική κατεύθυνση ....
dimskrekas
Δημήτρης Σκρέκας
Κατάλαβα. Κλασική κατεύθυνση ....
Κλασική παρανόηση;
Παναγιώτης
σκολιοὶ γὰρ λογισμοί, χωρίζουσιν ἀπὸ Θεοῦ
Ποιος μίλησε για αγιοσαββαϊτικό τυπικό και τήρησή του στις ενορίες;
Για το τυπικό του Βιολάκη, το ισχύον τυπικόν της εκκλησίας μας μιλάμε.
Από πότε το τυπικό του Βιολάκη που ακολουθούμε στις ενορίες μας, είναι "ΟΛΟ το αγιοσαββαϊτικό τυπικό";
Το ασματικό, ο ίδιος ο λαός το περιθωριοποίησε από τον 8ο αι. (μετά την εικονομαχία) και όχι από τον 14ο...
http://analogion.gr/f/17/79
O Άγιος Συμεών Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης λέει (PG, και ΤΟΕ, σ. 88):
«Εν ταύταις δε ταις ιεραίς μοναίς και σχεδόν πάσαις ταις εκκλησίαις, η του από των Ιεροσολύμων Τυπικού της μονής του Αγίου Σάββα τελείται τάξις»
Αυτό δεν συνέβη εν μια νυκτί...
Και εδώ από το ιστολόγιο του π. Νικολάου Μέζη, όπου επεξηγείται η πρόσθεση από τον Άγιο Συμεών των κανόνων!
http://nmnovice.blogspot.gr/2010/10/blog-post.html
Όσο για τα περί ζήλου... καλύτερα να αποφεύγονται τέτοιοι σπινθήρες.
Να είστε καλά.
Για το τυπικό του Βιολάκη, το ισχύον τυπικόν της εκκλησίας μας μιλάμε.
Από πότε το τυπικό του Βιολάκη που ακολουθούμε στις ενορίες μας, είναι "ΟΛΟ το αγιοσαββαϊτικό τυπικό";
Το ασματικό, ο ίδιος ο λαός το περιθωριοποίησε από τον 8ο αι. (μετά την εικονομαχία) και όχι από τον 14ο...
http://analogion.gr/f/17/79
O Άγιος Συμεών Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης λέει (PG, και ΤΟΕ, σ. 88):
«Εν ταύταις δε ταις ιεραίς μοναίς και σχεδόν πάσαις ταις εκκλησίαις, η του από των Ιεροσολύμων Τυπικού της μονής του Αγίου Σάββα τελείται τάξις»
Αυτό δεν συνέβη εν μια νυκτί...
Και εδώ από το ιστολόγιο του π. Νικολάου Μέζη, όπου επεξηγείται η πρόσθεση από τον Άγιο Συμεών των κανόνων!
http://nmnovice.blogspot.gr/2010/10/blog-post.html
Όσο για τα περί ζήλου... καλύτερα να αποφεύγονται τέτοιοι σπινθήρες.
Να είστε καλά.
Last edited:
Εντελώς... φιλολογικά
Ίσως πράγματι κατά μέσο όρο να είναι το είδος εκείνο που θεολογεί περισσότερο απ' τα υπόλοιπα· χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα κάτι. Επίσης δεν είναι όλοι οι Κανόνες ίδιοι, εννοώ εφάμιλλοι μεταξύ τους. Με δυσκολία μπορείς να συγκρίνεις τον Κανόνα μιας μεγάλης εορτής με έναν τυχαίο του Μηναίου. Γενικά, το αυθαίρετο, Αντώνη, το εντοπίζω στον αφοριστικό χαρακτήρα της άποψής σου, με άλλα λόγια την βρίσκω πάρα πολύ απόλυτη, βέβαια είναι γνώμη σου και άρα σεβαστή.
Γιώργο, ίσα ίσα που η σφιχτή φόρμα (αν σε κατάλαβα καλά) προσωπικά (ας μου επιτραπεί) με εξιτάρει περισσότερο.
Τώρα συνεχίζω εδώ μια κουβέντα άλλη από το αρχικό άρθρο, θα αναγκάσουμε τον π. Μάξιμο να διαχωρίσει το θέμα και μετά δεν θα γράφουμε τίποτα!!!
Ένας «καθημερινός» κανόνας συγκρινόμενος με τα στιχηρά της ίδιας μέρας, πάλι κατά κανόνα (
) είναι θεολογικότερος και ως φόρμα ομορφότερος.Το άρθρο ορθώς βαλμένο φιλολογικά. Η σύγκριση είναι γενική με τα άλλα στοιχεία της ακολουθίας (Εσπερινός – Όρθρος) , και βρίσκω το μέρος του κανόνα το βασικότερο… και τα άλλα που είπα.
Φυσικά και μπορεί κάποτε τα στιχηρά (όποια) να είναι καλύτερα απο τον κανόνα. Αλλά αυτό είναι κάποια περίπτωση. Ως δομικό κομμάτι των ακολουθιών όμως ο κανόνας είναι το, ας το πω, κεντρικό.
Last edited by a moderator:
Παναγιώτης
σκολιοὶ γὰρ λογισμοί, χωρίζουσιν ἀπὸ Θεοῦ
Δίκιο έχετε.
«γνώριζε ὅτι τὰ ἀπαραίτητα μέρη ἑκάστης ἀκολουθίας Ἁγίου εἶναι:
- τρία στιχηρὰ προσόμοια χρησιμεύοντα ὡς ἑσπέρια (στιχηρά), καὶ
- εἷς κανών, μετά τὴν γ' ᾠδὴν τοῦ ὁποίου ἕν κάθισμα. »
http://analogion.com/forum/showthread.php?p=86563#post86563
http://analogion.gr/typikon/articles/89-susthmatopoihsh-tupikou
http://analogion.gr/typikon/articles/91-eortazomenoi-mh-katatajh-paradeigma
domesticus
Lupus non curat numerum ovium
Τὸ ὁποῖο ἄλλοτε περικόπτεται καὶ ἄλλοτε ἐπαυξάνεται. Τὸ ἐντυπωσιακὸ εἶναι πὼς ἡ πρώτη περίπτωση καταδικάζεται, ἡ δὲ δεύτερη ἀποτελεῖ δείγμα εὐσέβειας καὶ φιλακόλουθου ἀνθρώπου.
Βέβαια, πουθενὰ τὸ ΤΜΕ τοῦ Βιολάκη δὲν ἀκολουθεῖται ἐπ' ἀκριβῶς ὡς ἔχει σὲ ΚΑΘΕ περίσταση μὲ ὅλα τὰ προβλεπόμενα. Ἡ αἰτία τοῦ πράγματος βρίσκεται στὴν συζήτησή μας.
Θὰ ἦταν ἐνδιαφέρον νὰ μᾶς παραθέσετε κάποια πηγὴ ποὺ ἐπιβεβαιώνει τὸν ρόλο τοῦ ΛΑΟΥ στὴν περιθωριοποίηση.
Κὰι βέβαια δὲν συνέβη. Ἡ ΕΠΙΒΟΛΗ τοῦ μοναστηριακοῦ τυπικοῦ συμβαδίζει μὲ τὴν σταδιακὴ ἐπικράτηση τοῦ μοναστηριακοῦ στοιχείου στὴν ζωὴ τῆς αὐτοκρατορίας μὲ ἀποκορύφωμα τὴν ὑστεροβυζαντινὴ περίοδο. Ἄλλωστε τουλάχιστον μὲχρι τὸ 1204 τὸ ἁσματικὸ τυπικὸ συνεχίζει στὴν Πόλη καὶ ἀλλοῦ. Μετὰ τὸ 1261 μὲ τὴν ἀπόλυτη ἐπικράτηση τοῦ μοναχισμοῦ στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ οὐσιαστικὰ ἐπιβάλλεται ακὶ τὸ μοναστηριακὸ τυπικό.
Καλὴ ἡ ἐπεξήγηση, ἀλλὰ βέβαια ὁ ἅγιος Συμεὼν ἁπλὰ ἐπιβεβαιώνει τὴν πραγματικότητα τῆς ἐποχῆς του καὶ καλὰ κάνει.
Καλὸ εἶναι νὰ θίγονται προβληματικὲς καταστάσεις, ὅπως ψαλτάδες ποὺ νοσταλγοῦν τὴν ἀνάγνωση τῶν καθισμάτων τοῦ ψαλτηρίου καὶ τοῦ ἀμώμου στὸν ὄρθρο, ΟΛΩΝ τῶν κανόνων Μηναίου καὶ Παρακλητικῆς τὴν Κυριακὴ πρωΐ ἀσχέτως ὧρας καὶ ἀριθμοῦ κανόνων, ποὺ καταδικάζουν τὴν μὴ ψαλμώδηση τῶν Τυπικῶν, ποὺ μαλώνουν μὲ τοὺς ἐφημερίους ὅταν συντομεύουν τὴν ἑνοριακὴ ἀκολουθία, ἱερεῖς ποὺ προσθέτουν τὴν τέλεση τῶν Ὡρῶν σὲ ἑνοριακοὺς ναοὺς. Καὶ ὅλοι αὐτοὶ θεωροῦνται φιλακόλουθοι και ὅποιος κόβει τὸν χαρακτηρίζουν πὼς δῆθεν βαριέται κλπ. κλπ..
Ἄν αὐτὰ τὰ θεωρεῖτε σπινθῆρες, τότε πάρτε ... φωτιά ...
ΥΓ. Και κάτι ἄλλο. Ὅποιος ἔχει διαβάσει τὰ ἔγγραφα τῶν μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἀπὸ τὴ σειρὰ Archives de l' Athos ἤ ἄλλες ἐκδόσεις βυζαντινῶν μοναστηριακῶν ἀρχείων μπορεῖ νὰ ἀντιληφθεῖ τὴν ἱστορικὴ διασταση τοῦ μεγέθους τῆς μοναστηριακῆς ἐπιρροῆς. Ἄλλωστε καὶ σήμερα ἡ κατάσταση ἔχει τὰ παράλληλά της καὶ παρόμοιες παρατηρήσεις εὔκολα γίνονται.
Ας έλθω λοιπόν κι εγώ να ξανανοίξω ένα ξεχασμένο θέμα, κατά την προσφιλή φορουμική τακτική διεθνώς.
Η συζήτηση για μια αναθεώρηση του Τυπικού δεν είναι κάτι που στερείται ουσίας. Είτε κάποιος την θεωρεί απαραίτητη είτε απαράδεκτη, η αναγκαιότητά της (της συζήτησης) είναι καταφανής λόγω της πράξης. Η γενικευμένη μη τήρηση του Τυπικού την κάνει απαραίτητη.
Βλέπω κι εδώ αλλά και ακούω εκτός φόρουμ την ιδέα για μία επανασύσταση του «κοσμικού» Τυπικού. Ένας λόγος για να γίνει αυτό είναι οι συνθήκες ζωής που αλλάξανε και δεν ευνοούν πια την τήρηση του «μοναστηριακού» Τυπικού. Αυτό το επιχείρημα όμως έχει το πρόβλημα στην ίδια του την διατύπωση. Αν άλλαξε ο κόσμος, και άλλαξε, τα τελευταία 200 χρόνια πόσο μάλλον τα τελευταία 1200!
Είναι γεγονός πως η κοινωνία άλλαξε πολύ τα τελευταία χρόνια. Άλλαξε προβληματικά πολύ. Δηλαδή με ρυθμό που δύσκολα μπορούν να ακολουθήσουν οι δομές. Όχι μόνο οι εκκλησιαστικές αλλά σχεδόν όλες. Όλοι οι τομείς της ζωής υπέστησαν μία βίαια μεταβολή. Βίαια όχι απαραίτητα με την έννοια της επιβολής, αλλά με την έννοια της ραγδαίας μεταβολής. Τίποτα δεν μπόρεσε να εξελιχθεί «φυσικά». Ούτε η εκκλησία. Ούτε το Τυπικό. Η συζήτηση για αλλαγή περιλαμβάνει την «ανάγκη» να ακολουθήσει η εκκλησία, και δια του Τυπικού, τις σύγχρονες ανάγκες. Όσο καλό και αγαθό, ακόμη και αυτονόητο αν ακούγεται αυτό, χρειάζεται προσοχή. Η αλλαγή, το τέλος δηλαδή της παραδοσιακής κοινωνίας, δεν είναι μόνο σε επίπεδο συνθηκών. Δεν πάψαμε μόνο, δηλαδή, να είμαστε αγρότες να κοιμόμαστε νωρίς και να πάμε παντού με τα πόδια ή το μουλάρι. Υπάρχει και μία βασική «υπαρξιακή» μεταβολή. Μια καλή λέξη για να την περιγράψουμε είναι «αποϊεροποίηση». Αυτό επιγραμματικά σημαίνει πως ενώ μέχρι τώρα η ζωή ήταν δομημένη γύρω από κάποιο «ιερό», τώρα δεν είναι. Σε αυτό η εκκλησία πρέπει να ακολουθήσει ή να απαντήσει; Πως σχετίζεται αυτό με το Τυπικό; Αλλαγή στο Τυπικό δεν σημαίνει ικανοποίηση λατρευτικών αναγκών. Σημαίνει ποιμαντική μέριμνα.
Η βάση πάνω στην οποία θα στηριχτεί η όποια κουβέντα για αλλαγές στο Τυπικό πρέπει, νομίζω, να είναι η πολύ καλή γνώση του Τυπικού. Και το ποιο είναι το «μοναστηριακό» Τυπικό, αλλά και ποιο είναι το «Κοσμικό». Ως προς το πρώτο έχουμε και πηγές και γνώσεις αφού εν πολλοίς αυτό (δεν) εφαρμόζουμε. Το δεύτερο φαίνεται να είναι ένα θέμα που ακόμα διερευνάται. Πολύ χαρακτηριστική αυτή η ανακοίνωση.
Οι λόγοι που περάσαμε από το κοσμικό Τυπικό στο Μοναστηριακό είναι σαφώς και ιστορικοί, αλλά τελικά έχουν κυρίως να κάνουν με το ίδιο το περιεχόμενο της Λατρείας. Εδώ ταιριάζει αυτό που λέει ο Λόσκυ στο πρώτο κεφάλαιο του «Η Μυστική Θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας» : «Διὰ τὸν «ἱστορικόν» τῆς Ἐκκλησίας ὁ θρησκευτικός συντελεστὴς ἐξαφανίζεται ἀντικαθιστάμενος ὑπὸ ἄλλων, ὡς εἴναι ἡ πάλη τῶν πολιτικῶν ἢ κοινωνικῶν συμφερόντων, ὁ ρόλος τῶν ἐθνικῶν ἢ τῶν πολιτιστικῶν συνθηκῶν, θεωρουμένων ὠς ἀποφασιστικῶν δυνάμεων εἰς τὴν ζωὴν τῆς Ἐκκλησίας». Για να συνεχίσει λίγο παρακάτω : «Ἀναγνωρίζων τὴν σπουδαιότητα τῶν συνθηκῶν αύτῶν εἷς χριστιανός ἱστορικός, οὐδόλως δύναται νὰ δεχθῇ νὰ τας θεωρήσῃ ἄλλως, ἢ ὡς ἐξωτερικὰς εἰς αὐτὸ τοῦτο τὸ εἶναι τῆς Ἐκκλησίας·» (Vladimir Lossky, Ἡ Μυστική Θεολογία τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2007). Σπεύδω να διευκρινίσω πως δεν ταυτίζω το εδώ θέμα με το θέμα του Λόσκυ. Δεν είναι το Τυπικό, δόγμα. Όμως η φράση ταιριάζει γενικά. Ναι μεν υπάρχουν εξωτερικές ιστορικές συνθήκες που επηρεάζουν την μετάβαση από το ένα Τυπικό στο άλλο, αλλά το κυρίως περιεχόμενο αυτής της μεταβολής είναι εσωτερικό.
Το κοντάκιο παρακμάζει πολύ πριν την Άλωση του 1204 υποχωρώντας έναντι του κανόνα ακόμα και στην καρδιά του «Ασματικού» Τυπικού στην Κωνσταντινούπολη. Ήδη αυτοκράτορες γράφουν ύμνους για μοναστικές ακολουθίες (Εωθινά, Εξαποστειλάρια), παραγγέλνουν τη συμπλήρωση του κανόνα του Μ. Σαββάτου και όταν η Πόλη θα πέσει στους Λατίνους θα συνταχθεί ο Παρακλητικός κανόνας που αποδίδεται στον αυτοκράτορα. Ήδη ίσως το μόνο μέρος που ισχύει το «κοσμικό» Τυπικό είναι η Αγία Σοφία. (Για αυτά χρήσιμα η παραπάνω αναφερθείσα ανακοίνωση του Parenti καθώς και το Τελευταίο κεφάλαιο του Πρώτου τόμου της Βυζαντινής Υμνογραφίας του Κ. Μητσάκη.)
Η θαυμάσια δομή της ακολουθίας που επικρατεί (με καταπληκτική εναλλαγή αναγνωσμάτων, ψαλτικών ενοτήτων), βέβαια, χρειάζεται όπως ειπώθηκε πολλές ώρες για να μην ακρωτηριαστεί και χάσει το νόημά της. Όμως η άκριτη επιστροφή σε έναν τύπο που παρήκμασε γιατί βρέθηκε απέναντι σε έναν «καλύτερο» δεν είναι σοφή λύση.
Αν για την ζωή του Χριστιανού η εκκλησία έπαψε να είναι το κέντρο της ζωής του και συνεπώς μία τρίωρη ή τετράωρη ακολουθία την Κυριακή του πέφτει βαριά και ασήκωτη η όποια αλλαγή του Τυπικού δεν θα λύσει το πρόβλημα. Ευτυχώς οι Δυτικοί το προσπάθησαν πριν από μας, και όχι επιπόλαια, αλλά το πικρό αποτέλεσμα πρέπει να το λάβουμε και εμείς σοβαρά υπ’όψιν.
Ήδη έγραψα πάρα πολλά ως πρόλογο οπότε δεν θα συνεχίσω. Αφήνω τα υπόλοιπα αν ακολουθήσει συζήτηση. Βέβαια το θέμα εδώ ενδιαφέρει κυρίως ιστορικά και φιλολογικά. Και εκεί θα ήταν ενδιαφέρον να αναφερθούν πηγές και εργασίες που ρίχνουν φως σε διάφορες πτυχές του θέματος.
Η συζήτηση για μια αναθεώρηση του Τυπικού δεν είναι κάτι που στερείται ουσίας. Είτε κάποιος την θεωρεί απαραίτητη είτε απαράδεκτη, η αναγκαιότητά της (της συζήτησης) είναι καταφανής λόγω της πράξης. Η γενικευμένη μη τήρηση του Τυπικού την κάνει απαραίτητη.
Βλέπω κι εδώ αλλά και ακούω εκτός φόρουμ την ιδέα για μία επανασύσταση του «κοσμικού» Τυπικού. Ένας λόγος για να γίνει αυτό είναι οι συνθήκες ζωής που αλλάξανε και δεν ευνοούν πια την τήρηση του «μοναστηριακού» Τυπικού. Αυτό το επιχείρημα όμως έχει το πρόβλημα στην ίδια του την διατύπωση. Αν άλλαξε ο κόσμος, και άλλαξε, τα τελευταία 200 χρόνια πόσο μάλλον τα τελευταία 1200!
Είναι γεγονός πως η κοινωνία άλλαξε πολύ τα τελευταία χρόνια. Άλλαξε προβληματικά πολύ. Δηλαδή με ρυθμό που δύσκολα μπορούν να ακολουθήσουν οι δομές. Όχι μόνο οι εκκλησιαστικές αλλά σχεδόν όλες. Όλοι οι τομείς της ζωής υπέστησαν μία βίαια μεταβολή. Βίαια όχι απαραίτητα με την έννοια της επιβολής, αλλά με την έννοια της ραγδαίας μεταβολής. Τίποτα δεν μπόρεσε να εξελιχθεί «φυσικά». Ούτε η εκκλησία. Ούτε το Τυπικό. Η συζήτηση για αλλαγή περιλαμβάνει την «ανάγκη» να ακολουθήσει η εκκλησία, και δια του Τυπικού, τις σύγχρονες ανάγκες. Όσο καλό και αγαθό, ακόμη και αυτονόητο αν ακούγεται αυτό, χρειάζεται προσοχή. Η αλλαγή, το τέλος δηλαδή της παραδοσιακής κοινωνίας, δεν είναι μόνο σε επίπεδο συνθηκών. Δεν πάψαμε μόνο, δηλαδή, να είμαστε αγρότες να κοιμόμαστε νωρίς και να πάμε παντού με τα πόδια ή το μουλάρι. Υπάρχει και μία βασική «υπαρξιακή» μεταβολή. Μια καλή λέξη για να την περιγράψουμε είναι «αποϊεροποίηση». Αυτό επιγραμματικά σημαίνει πως ενώ μέχρι τώρα η ζωή ήταν δομημένη γύρω από κάποιο «ιερό», τώρα δεν είναι. Σε αυτό η εκκλησία πρέπει να ακολουθήσει ή να απαντήσει; Πως σχετίζεται αυτό με το Τυπικό; Αλλαγή στο Τυπικό δεν σημαίνει ικανοποίηση λατρευτικών αναγκών. Σημαίνει ποιμαντική μέριμνα.
Η βάση πάνω στην οποία θα στηριχτεί η όποια κουβέντα για αλλαγές στο Τυπικό πρέπει, νομίζω, να είναι η πολύ καλή γνώση του Τυπικού. Και το ποιο είναι το «μοναστηριακό» Τυπικό, αλλά και ποιο είναι το «Κοσμικό». Ως προς το πρώτο έχουμε και πηγές και γνώσεις αφού εν πολλοίς αυτό (δεν) εφαρμόζουμε. Το δεύτερο φαίνεται να είναι ένα θέμα που ακόμα διερευνάται. Πολύ χαρακτηριστική αυτή η ανακοίνωση.
Οι λόγοι που περάσαμε από το κοσμικό Τυπικό στο Μοναστηριακό είναι σαφώς και ιστορικοί, αλλά τελικά έχουν κυρίως να κάνουν με το ίδιο το περιεχόμενο της Λατρείας. Εδώ ταιριάζει αυτό που λέει ο Λόσκυ στο πρώτο κεφάλαιο του «Η Μυστική Θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας» : «Διὰ τὸν «ἱστορικόν» τῆς Ἐκκλησίας ὁ θρησκευτικός συντελεστὴς ἐξαφανίζεται ἀντικαθιστάμενος ὑπὸ ἄλλων, ὡς εἴναι ἡ πάλη τῶν πολιτικῶν ἢ κοινωνικῶν συμφερόντων, ὁ ρόλος τῶν ἐθνικῶν ἢ τῶν πολιτιστικῶν συνθηκῶν, θεωρουμένων ὠς ἀποφασιστικῶν δυνάμεων εἰς τὴν ζωὴν τῆς Ἐκκλησίας». Για να συνεχίσει λίγο παρακάτω : «Ἀναγνωρίζων τὴν σπουδαιότητα τῶν συνθηκῶν αύτῶν εἷς χριστιανός ἱστορικός, οὐδόλως δύναται νὰ δεχθῇ νὰ τας θεωρήσῃ ἄλλως, ἢ ὡς ἐξωτερικὰς εἰς αὐτὸ τοῦτο τὸ εἶναι τῆς Ἐκκλησίας·» (Vladimir Lossky, Ἡ Μυστική Θεολογία τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2007). Σπεύδω να διευκρινίσω πως δεν ταυτίζω το εδώ θέμα με το θέμα του Λόσκυ. Δεν είναι το Τυπικό, δόγμα. Όμως η φράση ταιριάζει γενικά. Ναι μεν υπάρχουν εξωτερικές ιστορικές συνθήκες που επηρεάζουν την μετάβαση από το ένα Τυπικό στο άλλο, αλλά το κυρίως περιεχόμενο αυτής της μεταβολής είναι εσωτερικό.
Το κοντάκιο παρακμάζει πολύ πριν την Άλωση του 1204 υποχωρώντας έναντι του κανόνα ακόμα και στην καρδιά του «Ασματικού» Τυπικού στην Κωνσταντινούπολη. Ήδη αυτοκράτορες γράφουν ύμνους για μοναστικές ακολουθίες (Εωθινά, Εξαποστειλάρια), παραγγέλνουν τη συμπλήρωση του κανόνα του Μ. Σαββάτου και όταν η Πόλη θα πέσει στους Λατίνους θα συνταχθεί ο Παρακλητικός κανόνας που αποδίδεται στον αυτοκράτορα. Ήδη ίσως το μόνο μέρος που ισχύει το «κοσμικό» Τυπικό είναι η Αγία Σοφία. (Για αυτά χρήσιμα η παραπάνω αναφερθείσα ανακοίνωση του Parenti καθώς και το Τελευταίο κεφάλαιο του Πρώτου τόμου της Βυζαντινής Υμνογραφίας του Κ. Μητσάκη.)
Η θαυμάσια δομή της ακολουθίας που επικρατεί (με καταπληκτική εναλλαγή αναγνωσμάτων, ψαλτικών ενοτήτων), βέβαια, χρειάζεται όπως ειπώθηκε πολλές ώρες για να μην ακρωτηριαστεί και χάσει το νόημά της. Όμως η άκριτη επιστροφή σε έναν τύπο που παρήκμασε γιατί βρέθηκε απέναντι σε έναν «καλύτερο» δεν είναι σοφή λύση.
Αν για την ζωή του Χριστιανού η εκκλησία έπαψε να είναι το κέντρο της ζωής του και συνεπώς μία τρίωρη ή τετράωρη ακολουθία την Κυριακή του πέφτει βαριά και ασήκωτη η όποια αλλαγή του Τυπικού δεν θα λύσει το πρόβλημα. Ευτυχώς οι Δυτικοί το προσπάθησαν πριν από μας, και όχι επιπόλαια, αλλά το πικρό αποτέλεσμα πρέπει να το λάβουμε και εμείς σοβαρά υπ’όψιν.
Ήδη έγραψα πάρα πολλά ως πρόλογο οπότε δεν θα συνεχίσω. Αφήνω τα υπόλοιπα αν ακολουθήσει συζήτηση. Βέβαια το θέμα εδώ ενδιαφέρει κυρίως ιστορικά και φιλολογικά. Και εκεί θα ήταν ενδιαφέρον να αναφερθούν πηγές και εργασίες που ρίχνουν φως σε διάφορες πτυχές του θέματος.
domesticus
Lupus non curat numerum ovium
Σοῦ γράφω μερικὰ καὶ στὸ θέμα τοῦ Parenti.
Πάντως ἡ διευκρίνιση τῶν ἱστορικῶν, κοινωνικῶν, οἰκονομικῶν συνθηκῶν διαμόρφωσης τοῦ Τυπικοῦ κατ' ἐμέ εἶναι ἐκ τῶν οὐκ ἄνευ.
Ἄν δὲν ἀναρωτηθοῦμε τὶ συνέβη μετὰ τὴν Εἰκονομαχία σὲ σχέση μὲ τὸν μοναχισμὸ, τὶ γίνεται ἀπὸ τὸν 11ο αἰ. καὶ μετὰ στὶς σχέσεις μονῶν-κράτους, τὶ θὰ πεῖ μοναστηριακὴ γαιοκτησία καὶ μοναστηριακὴ οἰκονομικὴ συναλλαγὴ στην βυζαντινὴ καθημερινότητα, γιατὶ «αυτοκράτορες γράφουν ύμνους για μοναστικές ακολουθίες (Εωθινά, Εξαποστειλάρια)», σίγουρα δὲν ὁλοκληρώνουμε τὴν μελέτη μας. Καὶ βέβαια ἡ ὁδηγία «ἐρευνᾶτε τὰς γραφάς» δὲν ἀποτελεῖ ἀποϊεροποίηση.
Πῶς «τὸ κυρίως περιεχόμενο αυτής της μεταβολής είναι εσωτερικό» ὅταν διαβάζεις σὲ ὑστεροβυζαντινὸ μοναστηριακὸ ἔγγραφὸ πὼς αὐτοκρατορικὴ γῆ καὶ δημοσιακοὶ πάροικοι παραχωροῦνται ἔτσι απλὰ σὲ μοναστήρι μὲ βασικὴ πρϋπόθεση τὸ μνημόσυνο τοῦ ὀνόματος τοῦ αὐτοκράτορα;
Ἄν δὲν γινόταν ἡ παραχώρηση δὲν θὰ μνημονευόταν; Πῶς καὶ ποῦ διαχωρίζειςτὸ ἐσωτερικὸ ἀπὸ τὸ ἐξωτερικό, τὸ «ἱερό» ἀπὸ τὸ «βιωτικό»;
Ὑπάρχουν ζητήματα ποὺ ὀφείλουμε νὰ γνωρίζουμε καὶ νὰ διαχωρίζουμε καὶ μετὰ νὰ προχωροῦμε.
Ὅσο γιὰ τὴ διάρκεια ποὺ ἀνέφερες, ἡ ἐκκλησία δὲν ὀφείλει νὰ δεῖ ἄν πράγματι πέφτει βαριὰ καὶ ἀσήκωτη λ.χ. ἡ τετράωρη ἀκολουθία; Ὁ ποιμὴν δὲν φροντίζει; Ἄν τὸ ἐξετάσει εἰλικρινῶς καὶ καταλήξει πὼς ]δεν ὑπάρχει πρόβλημα ἔχει καλῶς, νὰ καταδικάζεται ὅμως ἡ ὅποια «ἄλλη» φωνὴ διὰ βοῆς καὶ μὲ χαρακτηρισμοὺς προδοσίας, εἶνια τουλάχιστον ἀντιποιμαντικό.
Deacon
Παλαιό Μέλος
Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί πρίν προχωρήσει οποιαδήποτε συζήτηση είναι κατά την γνώμη μου: Γιατί λατρεύει η Εκκλησία τον Θεό; Ή, ισοδύναμα: Γιατί λατρεύουμε τον Θεό ως Χριαστιανοί; Όταν απαντηθεί ικανοποιητικά αυτό το ερώτημα, τότε πιστεύω ότι θα κατανοήσουμε καλύτερα και την λογική των "αλλαγών" που έλαβαν χώρα στην λατρεία της Εκκλησίας μέσα στην δισχιλιετή ιστορία της.
π. Μάξιμος
Γενικός Συντονιστής
Ἀποστολικόν ἀνάγνωσμα Κυριακῆς τῆς Σαμαρείτιδος