Σχετικά με το λεξιλόγιο του αθλητισμού στην υμνογραφία

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Α. Γενικά
Έχει αναφερθεί ξανά, αν θυμάμαι καλά, ότι μια από τις πιο προσφιλείς μεταφορές στην υμνογραφία όταν γίνεται αναφορά σε αγίους ή και στον πνευματικό αγώνα των πιστών, είναι οι μεταφορές από τον σημασιολογικό χώρο του αθλητισμού.
Νομίζω ότι η αφετηρία αυτής της μεταφορικής σύνδεσης είναι το χωρίο του Αποστόλου Παύλου (Προς Τιμόθεον Β΄, 4.7 – 8 ) τὸν καλὸν ἀγῶνα ἠγώνισμαι͵ τὸν δρόμον τετέλεκα͵ τὴν πίστιν τετήρηκα· λοιπὸν ἀπόκειταί μοι ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος͵ ὃν ἀποδώσει μοι ὁ κύριος ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ͵ ὁ δίκαιος κριτής͵ οὐ μόνον δὲ ἐμοὶ ἀλλὰ καὶ πᾶσι τοῖς ἠγαπηκόσι τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ.
Έτσι, οι άγιοι (κυρίως οι μάρτυρες, δευτερευόντως οι ασκητές, αλλά και όλοι οι άγιοι) παρουσιάζονται ως αθλητές που αγωνίζονται (αθλούν, παλαίουν, πυκτεύουν κ.λπ.) σε στάδιο (στάδιον, γυμνάσιον, παλαίστρα, σκάμμα κ.λπ.) με διάφορα αγωνίσματα (άρμα, δρόμος, πυγμή, πάλη, τέθριππον κ.λπ.), και μάλιστα «νομίμως», και στο τέλος νικούν και λαμβάνουν το έπαθλο της νίκης τους (στέφανος, διάδημα, γέρας, έπαθλον κ.λπ.) από τον Θεό, που θέσπισε ο ίδιος αυτόν τον αγώνα (αθλοθέτης, αγωνοθέτης). Κατά παρόμοιο τρόπο περιγράφεται συχνά και ο ίδιος ο πνευματικός αγώνας των πιστών, κυρίως σε περιόδους νηστείας (Τριώδιο).
Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω μαρτυρικό κάθισμα του πλ. β:
Ἀθλητικαὶ ἐνστάσεις ἐπὶ τῷ σκάμματι, τυραννικαὶ αἰκίσεις ἐπὶ τοὺς Μάρτυρας, καὶ ἵσταντο χοροὶ τῶν Ἀσωμάτων, βραβεῖα κατέχοντες τῆς νίκης, ἐξέστησαν τυράννους καὶ Βασιλεῖς οἱ σοφοί, καθεῖλον τὸν Βελίαρ, ὁμολογίᾳ Χριστοῦ, ὁ ἐνισχύσας αὐτούς, Κύριε δόξα σοι.

όπου βλέπουμε και τους δύο κοινούς τόπους που συνηθίζονται σε τέτοιες μεταφορές:
α) το είδος του αγωνίσματος (Ἀθλητικαὶ ἐνστάσεις ἐπὶ τῷ σκάμματι)
β) την επουράνια αμοιβή ως έπαθλον (βραβεῖα κατέχοντες τῆς νίκης / ὁ ἐνισχύσας αὐτούς, Κύριε δόξα σοι)


Β. Ειδικότερα
Έχοντας θέσει το πλαίσιο θα ήθελα να σημειώσω μερικές πιο ασυνήθιστες λέξεις αυτού του σημασιολογικού χώρου (αυτές, να πω την αλήθεια, ήταν η αφετηρία του σχολίου μου). Για πληροφορίες σχετικά με τα αρχαία αθλήματα και πιθανές συνδέσεις με άλλες εικόνες της υμνογραφίας που δεν έχω υπ' όψιν μου δείτε ενδεικτικά εδώ και εδώ.

(ευδρομούντων) αλείπτης: αυτός που αλείφει με έλαιο τον δρομέα, κατ’ επέκταση ο προπονητής του.

Συνόμιλος ἀνεδείχθης Ἀγγέλων· τὸν ἐκείνων γὰρ ἐζήλωσας βίον, ἐπὶ τῆς γῆς, διοδεύων Δαλμάτε, καὶ ἐγκρατείᾳ λεπτύνας τὸ σῶμά σου, ἀλείπτης τε τῶν μοναστῶν, καὶ κανὼν ἀληθὴς ἀκριβέστατος. (Όρθρος 3ης Αυγούστου, Ωδή στ’)
Χαῖρε Σταυρέ, ἀπορούντων προστάτα·/ χαῖρε, στεῤῥὲ εὐδρομούντων ἀλείπτα. (Χαιρετισμοί του Σταυρού)​

δίαυλος: δρόμος ταχύτητας με διπλή διαδρομή του σταδίου
Ἀνδρειοφρόνως τελέσας τὸ ἀσκητικὸν στάδιον, τὸν δίαυλον τῶν ἀρετῶν διῆλθες προθύμως· τοὺς τῶν παθῶν θῆράς τε νεκρώσας, τὸ κατ' εἰκόνα ἀλώβητον διέσωσας· (Δοξαστικό Εσπερινού, 4ης Νοεμβρίου)​

διϊπεύω: οδηγώ άρμα
Τεσσαράκοντα νηστειῶν σταδίου, μέσον διϊππεύοντες, δεῦτε τῇ διαθέσει, Χριστῷ συναπίωμεν, πρὸς τὸ θεῖον Πάθος. (Δευτέρα, Δ’ Εβδ. Νηαστειών, ωδή α’).​

νύσσα: (σε αρματοδρομία) α) η στροφή, β) ο τερματισμός
Τεθρίππῳ ἀρετῶν ἐπιβέβηκας, καὶ πρὸς νύσσαν, ἔφθασας οὐράνιον, Πάτερ Μωσῆ ἀξιάγαστε. (Όρθρος 28ης Αυγούστου, ε’ ωδή)
δρόμος: δεν είναι απλώς η οδός, αλλά γενικά ο αγώνας ταχύτητας. (Νομίζω ότι σε αυτό το αθλητικό πλαίσιο πρέπει να γίνεται κατανοητό και το προμνημονευθέν χωρίο του Αποστόλου Παύλου).
Τὸν δρόμον, τὸν ἱερὸν τελέσαντες, Ἅγιοι Μάρτυρες, στεφηφοροῦντες θρόνῳ τοῦ Θεοῦ, μετὰ δόξης παρίστασθε, φωτιστικαῖς τοῦ Πνεύματος, κόσμον ἀκτῖσι καταυγάζοντες. (Όρθρος 5ης Απριλίου, ωδή α΄).​
 
Top