Περί των οκτώ καλοφωνικών ειρμών Εμμανουήλ Χατζημάρκου

[π. Ρωμανός Καράνος]

[Σημ. συντ. (π.Μ.)] Αντιγραφή αυτού του μηνύματος από εδώ.

Σημειωτέον ότι και τους οχτώ καλοφωνικούς ειρμούς του Γεωργίου Ο(υ)γουρλού, γνωστού και ως Ευτυχίου Καισαρέως μετά τη μοναχική κουρά του, συνέταμε ο Εμμανουήλ Χατζημάρκος και συμπεριέλαβε στη Μελωδική Ανθοδέσμη, τ. Γ΄, Θεία Λειτουργία, Αθήνα 1988, σσ. 232-241.

Μένιος

 

[phokaeus]

[Σημ. συντ. (π.Μ.)] Αυτό και τα επόμενα 6 μηνύματα μεταφέρθηκαν από εδώ.

Συνάδελφε, ευχαριστώ πάρα πολυ για την προσφωρά σας. Είστε όμως σίγουρη οτι οι συνθέσεις είναι του Χατζιμάρκου, και όχι του Ουγουρλού όπως αναφέρεται στο <<Ταμείον Ανθολογίας>> του Φωκαέως;

 

[jinxsalonika]

Συνάδελφε, ευχαριστώ πάρα πολυ για την προσφωρά σας. Είστε όμως σίγουρη οτι οι συνθέσεις είναι του Χατζιμάρκου, και όχι του Ουγουρλού όπως αναφέρεται στο <<Ταμείον Ανθολογίας>> του Φωκαέως;

Είναι του Χατζημάρκου

 

[neoklis]

Αυτό το είδος μελοποιίας, σίγουρα δεν είναι καλοφωνικό. Δεν είναι ούτε αργό ειρμολογικό. Μου μοιάζει με σύντομο ειρμολογικό σε απελπιστικά αργό χρόνο. Σαφώς σύγχρονη αντίληψη μελοποιίας. Ανήκει στην κατηγορία (αν υπάρχει τέτοια) του "αργού" «εξέδυσάν με» ή του «εις το μνήμα...». Δεν λέω βέβαια ότι είναι άσχημο, αρκεί να ξέρουμε γιατί πράγμα μιλάμε.

 

[panayiotis constantinou]

Είναι του Χατζημάρκου

Η εκτέλεση με το κείμενο του Ουγουρλού δε συμβαδίζει τουλάχιστο ως προς το 7. Μήπως θα ἠταν καλύτερα να ανέβουν και τα αντίστοιχα κείμενα ?

Ευχαριστώ.

 

[farlekas 1980]

Είναι του Χατζημάρκου

"Μελωδικη Ανθοδεσμη" Μ. Χατζημαρκου , τομος Γ , Θεια Λειτουργια (σελ 232- 242) .

Αθηνα 1988

 

[jinxsalonika]

Εγώ έγραψα ακριβώς αυτά που λέει το cd του Χαρδαβέλλα δεν έχω άλλες πληροφορίες…..

 

[Τσακιτζής]

Αυτό το είδος μελοποιίας, σίγουρα δεν είναι καλοφωνικό. Δεν είναι ούτε αργό ειρμολογικό. Μου μοιάζει με σύντομο ειρμολογικό σε απελπιστικά αργό χρόνο. Σαφώς σύγχρονη αντίληψη μελοποιίας. Ανήκει στην κατηγορία (αν υπάρχει τέτοια) του "αργού" «εξέδυσάν με» ή του «εις το μνήμα...». Δεν λέω βέβαια ότι είναι άσχημο, αρκεί να ξέρουμε γιατί πράγμα μιλάμε.

Φίλε Νεοκλή, νομίζω ότι δεν έπεσες και πολύ μακρυά. Εγώ θα προτιμούσα τον τίτλο "Καταβασία πολυδουλεμένη" ή Καταβασία "τράβα με κι ας κλαίω".
Γεγονός όμως αναντίρρητο, είναι το ότι με τις σημερινές "παπαδίστικες" συνθήκες ( διάβαζε βιασύνες ), ΔΕΝ μπορείς να ψάλλεις, όχι Καλλοφωνικό Ειρμό, αλλά ούτε Κεκραγάριο ή Πασαπνοάριο Ιακώβου, αργές Δοξολογίες, Δυνάμεις κ.λ.π. Αντιπαρέρχομαι το γεγονός, ότι όλες οι Ακολουθίες, έχουν καρατομηθεί αγρίως.
Καταργήθηκε η Θ΄ πρίν τον Εσπερινό. Στον καθεαυτό Εσπερινό, καταργήθηκε το Κάθισμα του Ψαλτηρίου και οι Στίχοι "Θού Κύριε". Το πρωί το Μεσονυκτικό, οι Στιχολογίες των Καθισμάτων, ο Πολυέλεος ή Άμωμος, οι Κανόνες, Η Στιχολογία των Αίνων, τα Τυπικά και οι Μακαρισμοί, η Εκτενής μετά το Ευαγγέλιο, το Κοινωνικό ( στη θέση του γίνεται το κήρυγμα ή οι Ανακοινώσεις ) και τόσα άλλα.
Εάν παρ' όλ' αυτά, θελήσεις να κάνεις το κέφι σου με ένα Καλλοφωνικό, εκτός από σένα που ψάλλεις, ίσως να βρίσκεται μέσα στο Ναό και ο Καντηλανάφτης, ο οποίος σε στραβοκυττάει και σκέφτεται το πότε θα τελειώσεις, για να σβήσει τα φώτα ( εάν βέβαια δεν τα έχει σβήσει ήδη ).
Παλαιότερα, έγραφα Καλλοφωνικούς σε πλήρη ανάλυση και έκταση, αλλά βλέποντας όλα τα παραπάνω, κάθισα και τους μίκρυνα περισσότερο από το μισό. Σήμερα, με το πλήθος των Καλλοφωνικών που έφω μελοποιήσει ( είναι πάνω από 170 ), πιστεύω ότι εάν θέλεις να ψάλλεις κάτι, θα πρέπει να έχεις προμηθευτεί προπέλα και μάλιστα με μεγάλο βήμα. Άλλο όμως αυτό που λέω εγώ, και άλλο αυτό που ο Χατζημάρκος, ονομάζει Καλλοφωκό Ειρμό.

 

[apostoloskalpakidis]

Κρατώ κάποιες επιφυλάξεις για το αν οι συνθέσεις αυτές είναι σύντμηση των γνωστών καλοφωνικών ειρμών , ή κάποιες καινούριες συνθέσεις των ίδιων ειρμών .
(όπως ορθά αναφέρει ο κ. Ιωαννίδης ,μάλλον πρόκειται για κάποιο καινοφανές είδος μελοποιϊας)
Δεν έχω δυστυχώς τα κείμενα του Χατζημάρκου για να κάνω απευθείας αντιπαραβολή .
Αν κάποιος μπορέσει και ανεβάσει τμήμα ενδεικτικά για να έχουμε καλύτερη εικόνα , αλλά και μέτρο σύγκρισης)

 

[farlekas 1980]

Δεν έχω δυστυχώς τα κείμενα του Χατζημάρκου για να κάνω απευθείας αντιπαραβολή .
Αν κάποιος μπορέσει και ανεβάσει τμήμα ενδεικτικά για να έχουμε καλύτερη εικόνα , αλλά και μέτρο σύγκρισης)

Ιδου ....

 

[neoklis]

Εδώ έχει ανεβεί και ο του τετάρτου ήχου, «Νυν πεποιθώς...», και κάποιες εκτελέσεις του. Γιατί δεν ανεβάζεις και τα υπόλοιπα;

 

[π. Μάξιμος]

Σημ.: Ἄλλαξα καί τόν τίτλο, καθ᾿ ὅσον δέν πρόκειται περί συντμήσεων τῶν συνθέσεων Γεωργίου Ο(υ)γουρλού κατά τόν Δρ Γραμμένο Καράνο (βλ. #1).

 

[π. Ρωμανός Καράνος]

Σημ.: Ἄλλαξα καί τόν τίτλο, καθ᾿ ὅσον δέν πρόκειται περί συντμήσεων τῶν συνθέσεων Γεωργίου Ο(υ)γουρλού κατά τόν Δρ Γραμμένο Καράνο (βλ. #1).

Εγώ πάλι θα επιμείνω ότι είναι συντμήσεις-διασκευές. Αφ' ενός μεν είναι σαφώς εμπνευσμένες από τις συνθέσεις του Ογουρλού (παρόμοια φωνητική έκταση, στάσεις του μέλους στους ίδιους φθόγγους στις ίδιες φράσεις - αν και όχι πάντα), αφ' ετέρου δε στις περισσότερες συνθέσεις του ο Χατζημάρκος χρησιμοποιεί λιγότερες ή περισσότερες συντετμημένες θέσεις του Ογουρλού. Όντως η σύνθεση του πρώτου ήχου, αν εξαιρέσουμε καναδυό θέσεις (κυρίως αυτήν που επενδύει τη φράση "πού πορευθώ") που μεταφέρονται σχεδόν αυτούσιες, είναι ουσιαστικά πρωτότυπη. Στον τέταρτο ήχο όμως η εξάρτηση του Χατζημάρκου από τον Ογουρλού και η συντμητική διάθεση του πρώτου είναι ξεκάθαρη.

Ως προς το είδος μελοποιίας στο οποίο ανήκουν οι συνθέσεις του Χατζημάρκου, οι χρησιμοποιούμενες θέσεις οπωσδήποτε δεν είναι τόσο πεπλατυσμένες και καλλωπισμένες όσο στους καθαυτό καλοφωνικούς ειρμούς. Συμφωνώ με τους προλαλήσαντας όσον αφορά τη σύνθεση Προς τίνα καταφύγω. Το Νυν πεποιθώς όμως θα μπορούσε πιο εύκολα να καταταγεί στο καλοφωνικό ειρμολογικό είδος, ιδίως αν αναλογιστούμε ότι και κάποιοι από τους κλασικούς καλοφωνικούς ειρμούς, π.χ. Όρος σε τη χάριτι (ήχος α΄) Μπαλασίου ιερέως, Εν κλίνη νυν ασθενών κατάκειμαι (ήχος πλ. δ΄) Πέτρου Μπερεκέτη, δεν απομακρύνονται πολύ από το απλό αργό ειρμολογικό μέλος. Κατά τη γνώμη μου, εξ επόψεως μορφολογίας και μελικού περιεχομένου, οι συνθέσεις του Χατζημάρκου θα μπορούσαν να καταταγούν στο είδος του επιφωνήματος, που είναι κάτι ανάμεσα σε απλό και καλοφωνικό ειρμό (π.χ. Ω Πάσχα το μέγα (ήχος α΄) Γεωργίου Κρητός). Ή θα μπορούσαμε ενδεχομένως να τις χαρακτηρίσουμε "ημικαλοφωνικούς ειρμούς" (ο όρος δεν είναι δικός μου). Ο Γρηγόριος Στάθης σε κατ' ιδίαν συνομιλία μας έτσι χαρακτήρισε τη σύνθεσή του Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη σε ήχο πλ. δ΄, που αποτελείται από καλοφωνικές ειρμολογικές θέσεις στην αρχή και το τέλος της και ελαφρώς καλλωπισμένες απλές ειρμολογικές θέσεις στο μεσαίο τμήμα της.

 

[apostoloskalpakidis]

Εγώ πάλι θα επιμείνω ότι είναι συντμήσεις-διασκευές. Αφ' ενός μεν είναι σαφώς εμπνευσμένες από τις συνθέσεις του Ογουρλού (παρόμοια φωνητική έκταση, στάσεις του μέλους στους ίδιους φθόγγους στις ίδιες φράσεις - αν και όχι πάντα), αφ' ετέρου δε στις περισσότερες συνθέσεις του ο Χατζημάρκος χρησιμοποιεί λιγότερες ή περισσότερες συντετμημένες θέσεις του Ογουρλού. Όντως η σύνθεση του πρώτου ήχου, αν εξαιρέσουμε καναδυό θέσεις (κυρίως αυτήν που επενδύει τη φράση "πού πορευθώ") που μεταφέρονται σχεδόν αυτούσιες, είναι ουσιαστικά πρωτότυπη. Στον τέταρτο ήχο όμως η εξάρτηση του Χατζημάρκου από τον Ογουρλού και η συντμητική διάθεση του πρώτου είναι ξεκάθαρη.

Ως προς το είδος μελοποιίας στο οποίο ανήκουν οι συνθέσεις του Χατζημάρκου, οι χρησιμοποιούμενες θέσεις οπωσδήποτε δεν είναι τόσο πεπλατυσμένες και καλλωπισμένες όσο στους καθαυτό καλοφωνικούς ειρμούς. Συμφωνώ με τους προλαλήσαντας όσον αφορά τη σύνθεση Προς τίνα καταφύγω. Το Νυν πεποιθώς όμως θα μπορούσε πιο εύκολα να καταταγεί στο καλοφωνικό ειρμολογικό είδος, ιδίως αν αναλογιστούμε ότι και κάποιοι από τους κλασικούς καλοφωνικούς ειρμούς, π.χ. Όρος σε τη χάριτι (ήχος α΄) Μπαλασίου ιερέως, Εν κλίνη νυν ασθενών κατάκειμαι (ήχος πλ. δ΄) Πέτρου Μπερεκέτη, δεν απομακρύνονται πολύ από το απλό αργό ειρμολογικό μέλος. Κατά τη γνώμη μου, εξ επόψεως μορφολογίας και μελικού περιεχομένου, οι συνθέσεις του Χατζημάρκου θα μπορούσαν να καταταγούν στο είδος του επιφωνήματος, που είναι κάτι ανάμεσα σε απλό και καλοφωνικό ειρμό (π.χ. Ω Πάσχα το μέγα (ήχος α΄) Γεωργίου Κρητός). Ή θα μπορούσαμε ενδεχομένως να τις χαρακτηρίσουμε "ημικαλοφωνικούς ειρμούς" (ο όρος δεν είναι δικός μου). Ο Γρηγόριος Στάθης σε κατ' ιδίαν συνομιλία μας έτσι χαρακτήρισε τη σύνθεσή του Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη σε ήχο πλ. δ΄, που αποτελείται από καλοφωνικές ειρμολογικές θέσεις στην αρχή και το τέλος της και ελαφρώς καλλωπισμένες απλές ειρμολογικές θέσεις στο μεσαίο τμήμα της.

Όπως είχα γράψει και σε προηγούμενο μήνυμα , δεν είχα όλο το υλικό στα χέρια μου , αλλά από όσα άκουσα και όσα αναρτήθηκαν , είχα την εικόνα ότι δεν πρόκειται για συντμήσεις αλλά για νέες συνθέσεις .
Αυτό συνεχίζω να υποστηρίζω , γιατί νομίζω ότι είναι πασιφανές από την δομή , την πλοκή , τις καταλήξεις και την πορεία γενικά του μέλους και των δύο συνθέσεων .
Τώρα αποσπασματικά μπορεί κάποιος ενδεχομένως να βρει κάποιες ομοιότητες , χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο Εμμ. Χατζημάρκος αντιγράφει από τον προγενέστερο του Γεώργιο Ο(υ)γουρλού.
Έχει γραφεί κι αλλού πως στην μουσική δεν υπάρχει παρθενογέννεση .
Άρα αναπόφευκτα θα βρίσκεις και θα συναντάς ομοιότητες .
Έχουμε δει άπειρες συντμήσεις αργών κειμένων ,όπου πάντα όμως, με ευδιάκριτο τρόπο, το συντετμημένο συγγένευε με το αρχικό , πράγμα που δεν συμβαίνει εδώ .
Άραγε ο συνθέτης τι υποστηρίζει ; Πως τιτλοφορεί τους καλοφωνικούς ειρμούς ; Αναφέρει ότι είναι του Γ. Ογουρλού ;

 

[π. Ρωμανός Καράνος]

Όπως είχα γράψει και σε προηγούμενο μήνυμα , δεν είχα όλο το υλικό στα χέρια μου , αλλά από όσα άκουσα και όσα αναρτήθηκαν , είχα την εικόνα ότι δεν πρόκειται για συντμήσεις αλλά για νέες συνθέσεις .
Αυτό συνεχίζω να υποστηρίζω , γιατί νομίζω ότι είναι πασιφανές από την δομή , την πλοκή , τις καταλήξεις και την πορεία γενικά του μέλους και των δύο συνθέσεων .
Τώρα αποσπασματικά μπορεί κάποιος ενδεχομένως να βρει κάποιες ομοιότητες , χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο Εμμ. Χατζημάρκος αντιγράφει από τον προγενέστερο του Γεώργιο Ο(υ)γουρλού.
Έχει γραφεί κι αλλού πως στην μουσική δεν υπάρχει παρθενογέννεση .
Άρα αναπόφευκτα θα βρίσκεις και θα συναντάς ομοιότητες .
Έχουμε δει άπειρες συντμήσεις αργών κειμένων ,όπου πάντα όμως, με ευδιάκριτο τρόπο, το συντετμημένο συγγένευε με το αρχικό , πράγμα που δεν συμβαίνει εδώ .
Άραγε ο συνθέτης τι υποστηρίζει ; Πως τιτλοφορεί τους καλοφωνικούς ειρμούς ; Αναφέρει ότι είναι του Γ. Ογουρλού ;

Αγαπητέ Απόστολε,

Σε τελική ανάλυση είναι ίσως και θέμα ερμηνείας. Πάντως, εγώ δε νομίζω ότι πρόκειται για απλές συμπτωματικές ομοιότητες. Παραδείγματα από το Νυν πεποιθώς:

1. Η λέξη "Νυν" είναι μελισμένη με την ίδια ακριβώς θέση.
2. Η λέξη "πεποιθώς" είναι μελισμένη με τον βασικό μελικό πυρήνα (ο οποίος αντιγράφεται αυτούσιος) της πλέον πεπλατυσμένης αντίστοιχης θέσης στον ειρμό του Ογουρλού.
3. Η λέξη "επί" μελίζεται με δανεισμό της υπερβατής ανόδου από τον Ζω΄ στον Βου΄ με γοργόν που χρησιμοποιεί ο Ογουρλού στη λέξη "πεποιθώς" και, εν συνεχεία, με το τέλος της αντίστοιχης θέσης του Ογουρλού.
4. Η λέξη "κατέφυγον" είναι μελισμένη με το τελικό τμήμα της αντίστοιχης θέσης του Ογουρλού.
5. Στη λέξη "αντίληψιν" γίνεται κατάληξη στον Βου και στις δύο συνθέσεις.
6. Στη λέξη "κραταιάν" γίνεται υπερβατή ανάβαση στον Ζω΄ και η θέση του Χατζημάρκου είναι η αυτή, αλλά συντετμημένη, και καταλήγει στον Πα΄, όπως και η του Ογουρλού.
7. Η φράση "και προς την σην σκέψιν" λαμβάνει παρόμοια επένδυση με εισαγωγή σκληρού χρώματος στο τετράχορδο Κε-Πα΄. Και η σημειογράφηση ακόμη είναι σχεδόν πανομοιότυπη σε κάποια σημεία.
8. Η φράση "ολοψύχως έδραμον" κινείται κυρίως εντός του βασικού τετραχόρδου του άγια και καταλήγει στον Δι. Ο Ογουρλού ουσιαστικά καλλωπίζει τον βασικό μελικό πυρήνα της θέσης, ο οποίος παρέχεται στην απλή μορφή του από τον Χατζημάρκο.
9. Η φράση "και γόνυ κλίνω" είναι μελισμένη και στις δύο συνθέσεις στο πεντάχορδο Νη-Δι με χρήση της ύφεσης στον φθόγγο Κε και της εναρμονίου φθοράς στον Βου (το μέλος προσεγγίζει το άκουσμα του μακάμ nihavent).
10. Στη λέξη "Δέσποινα" εισάγεται μαλακό χρώμα στο τετράχορδο Δι-Νη΄ και, εν συνεχεία, επιστρέφει το διάτονο. Και πάλι η θέση του Χατζημάρκου είναι σύντμηση αυτής του Ογουρλού.

Επειδή ήδη μακρηγόρησα υπέρ το δέον, απλά να σημειώσω ότι παρόμοιες παρατηρήσεις μπορούν να γίνουν και για το υπόλοιπο τμήμα των δύο συνθέσεων (και πάλι μαλακό χρώμα στο άνω τετράχορδο, κάθοδος στον Νη στη λέξη "στενάζω", σκληρό χρώμα στη φράση "των Χριστιανών" κ.ο.κ.).

Δε νομίζω λοιπόν ότι υπάρχει περιθώριο αμφισβήτησης της στενής εξάρτησης του Χατζημάρκου από τον Ογουρλού τουλάχιστον γι' αυτήν τη σύνθεση (αλλά και τους περισσότερους από αυτούς τους "καλοφωνικούς ειρμούς"). Το τι υποστηρίζει ο ίδιος ο συνθέτης δεν το γνωρίζω.

Μένιος