[Ερώτηση] Περί της σειράς των απολυτικίων μετά την είσοδο

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
[Σημείωμα συντονιστή (ΔΚ)] Το θέμα ανοίχθηκε αρχικά για την περίπτωση της ΙΓ' Σεπτεμβρίου σε Κυριακή αλλά κατόπιν επεκτάθηκε και ο τίτλος άλλαξε ανάλογα.

Έχω παρατηρήσει, ότι ενώ στον Εσπερινό του Σαββάτου και στον Όρθρο της συγκεκριμένης Κυριακής τα απολυτίκια έχουν την σειρά:
1) Των Εγκαινίων (Ως του άνω στερεώματος...)
2) Το προεόρτιο (Τον Ζωοποιόν Σταυρόν...)

Μόλις μπαίνουμε στη λειτουργία και μετά την μικρή είσοδο και το εισοδικό, η σειρά αυτή αντιστρέφεται. Υπάρχει κάποιος λόγος που συμβαίνει αυτό;

Ο Βιολάκης, το ΗΟΠ, τα δίπτυχα καθώς και το Τυπικό του Κωνσταντίνου γράφουν το ίδιο, αλλά τον λόγο της αντιστροφής αυτής δεν είδα να αναφέρεται κάπου...

Ευχαριστώ εκ των προτέρων.
 

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis
Έχω παρατηρήσει, ότι ενώ στον Εσπερινό του Σαββάτου και στον Όρθρο της συγκεκριμένης Κυριακής τα απολυτίκια έχουν την σειρά:
1) Των Εγκαινίων (Ως του άνω στερεώματος...)
2) Το προεόρτιο (Τον Ζωοποιόν Σταυρόν...)

Μόλις μπαίνουμε στη λειτουργία και μετά την μικρή είσοδο και το εισοδικό, η σειρά αυτή αντιστρέφεται. Υπάρχει κάποιος λόγος που συμβαίνει αυτό;

Ο Βιολάκης, το ΗΟΠ, τα δίπτυχα καθώς και το Τυπικό του Κωνσταντίνου γράφουν το ίδιο, αλλά τον λόγο της αντιστροφής αυτής δεν είδα να αναφέρεται κάπου...

Ευχαριστώ εκ των προτέρων.

Σωστή παρατήρηση!

Η ακολουθία του Σταυρού προηγείται.

Στον Εσπερινό και στον όρθρο το Προεόρτιο είναι όμως επισφραγιστικό.
Οπότε η σειρά είναι:
1] Αναστάσιμο
2] Των Εγκαινίων (Ως του άνω στερεώματος...) και
3] Το προεόρτιο (Τον Ζωοποιόν Σταυρόν...).

[εάν είχαμε αγρυπνία στον Εσπερινό:
1] Αναστάσιμο
2] Το προεόρτιο (Τον Ζωοποιόν Σταυρόν...).
3] Δόξα... Των Εγκαινίων (Ως του άνω στερεώματος...) και
4] Και νυν "Θεοτόκε Παρθένε..." ]


Στον Κανόνα προηγείται ο Προεόρτιος και έπεται των Εγκαινίων.
Ομοίως κι όταν ψάλλονται τα απολυτίκια μετά την Είσοδο.

Και για να "καταλάβουμε" τί ακριβώς γίνεται με τα επισφραγιστικά ας δούμε λίγο και την διάταξη της 20ης Σεπτεμβρίου 2009:

Στο ¨Θεός Κύριος¨ Αναστάσιμον Δόξα του Αγίου Και νυν του Σταυρού.
Εις την είσοδον: Αναστάσιμον, του Σταυρού και του Αγίου.

Υ.Γ.
Πάντως σκέφτομαι ότι εφ΄ όσον η εορτή της Υψώσεως προήλθε από τον εορτασμό των Εγκαινίων ίσως το θέμα είναι λίγο περίπλοκο και χρήζει έρευνας.
Σίγουρα τα πράγματα είναι πιο "ξεκάθαρα" την 20η Σεπτεμβρίου.
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Ἐδῶ δίνεις τήν εὐκαιρία, ἀγαπητέ Χρῆστο, νά εἰπωθοῦν πολύ σημαντικά πράγματα.

Ἀφήνουμε τήν ἰδιάζουσα περίπτωση τῆς 13ης Σεπτεμβρίου, πού ὅμως κατ᾿ ἀναλογίαν προεορτίων ἤ μεθεόρτων δεσποτικῆς ἑορτῆς καί μνήμης ἑορταζομένου ἁγίου, ἄς ἐκλάβουμε τά ἐγκαίνια ὡς μνήμη ἁγίου καί τά προεόρτια ὡς δεσποτική ἑορτή.

Ὁ Μ. Θεοδωράκης ἔχει πεῖ ὅτι οἱ ἀρχέτυπες διατάξεις μᾶς λύνουν πολλά προβλήματα.

Ἀναφορικά μέ τήν φαινομενική ἐντύπωση πού ἔχουμε ὅτι στά ἀπολυτίκια ἕπεται τό τῆς ἑορτῆς —δεσποτικῆς ἤ θεομητορικῆς [αἵτινες σημειωτέον μετέχουν καί δεσποτικῆς ἀξίας· διά τοῦτο καί θεοτοκία «ἕπονται» κατά τίς ἄλλες ἡμέρες]—, πρέπει νά ποῦμε, ὅτι ὅπως ἡ στιχολογία τοῦ Κύριε ἐκέκραξα ἤ ἡ στιχολογία τῶν «εἰς τόν στίχον» ἤ «ἀπό στίχου» ἤ τῶν ἀποστίχων ἤ ἡ στιχολογία τῶν αἴνων, ἔτσι καί ἡ στιχολογία τῶν ἀπολυτικίων (γιατί περί αὐτοῦ πρόκειται, ἀσχέτως ἄν ἔχουν ἐκπέσει οἱ στίχοι) μετά τά παρεμβαλλόμενα τροπάρια διαφόρων ἑορτῶν ἤ μνημῶν κατά λογικήν σειράν, κατακλείονται ἤ ἐπισφραγίζονται μέ τό τροπάριο τῆς μεγαλύτερης ἀξίας (ἄς ποῦμε) τό ὁποῖον τίθεται ὡς περισσή καί ὑπό τόν στίχον τῆς μικρᾶς δοξολογίας «Δόξα Πατρί καί Υἱῷ καί ἁγίῳ Πνεύματι, (καί) νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν. Αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό, ἄν σκεφθοῦμε ὅτι κατά τίς ἀρχέτυπες διατάξεις μᾶλλον δέν ἐχωρίζετο ποτέ αὐτή ἡ δοξολογία, τό δέ ἰδιόμελον τοῦ ἁγίου ἐτίθετο καί αὐτό ὑπό στίχον καί ὁλόκληρος ὁ στίχος τῆς δοξολογίας ἐτίθετο πρό δεσποτικοῦ ἤ θεομητορικοῦ τροπαρίου. Αὐτό ἔχει ἀπομείνει καί διαφαίνεται σέ κάποιιες διατάξεις, πού δέν μπορῶ ἐδῶ νά ἐκθέσω (θά πάρει πολύ καί χρειάζεται μελέτη), ἀλλ᾿ ἔχει καταστρατηγηθεῖ αὐτό ὅμως ἀπό ὑπερβολική μεταγενέστερη ἔνταξη καί ἀξία, πού δόθηκε σέ τροπάρια ἁγίων. Καί θά γίνω πιό κατανοητός στά ἑπόμενα (ἄν κατανοήσατε τά μέχρι τώρα...).

Ἐδῶ πρέπει νά παρεμβάλουμε καί τό θέμα τοῦ/τῶν ἀπολυτικίων στό τέλος τοῦ ὄρθρου, καθ᾿ ὅσον εἶναι σημαντικόν. Διαβάζουμε στό ΤΜΕ σελ. 30, ὅτι τό ἕνα μόνον ἀπολυτίκιο γιά τό τέλος προβλέπεται κατά τάς Κυριακάς (ὅπου τό ἰδιαίτερον ἀπολυτίκιον τοῦ τέλους τοῦ ὄρθρου Σήμερον σωτηρία, τό ὁποῖον «ψάλλεται εἰς τόν ἦχον τῆς ἡμέρας», – ἤ καί τό Ἀναστάς ἐκ τοῦ μνήματος–), τάς δεσποτικάς καί θεομητορικάς ἑορτάς καί τάς μεθεόρτους αὐτῶν, ὅπου δέν ψάλλεται τό ἀπολυτίκιον τοῦ τυχόντος ἑορταζομένου ἁγίου. Ἄν διαφαίνεται ὅτι στίς μνῆμες ἑορταζομένων ἁγίων ἐκτός προεορτίων καί μεθεόρτων ψάλλεται μόνον τοῦ ἁγίου (γιατί δέν ξέρω πῶς ἑρμηνεύεται τό «... καί κατά τάς τῶν ἑορταζομένων ἁγίων μνήμας ψάλλεται τό ἰδιαίτερον ἑκάστης ἑορτῆς ἀπολυτίκιον»), αὐτό δέν δικαιώνεται ἀπό τά παρακάτω, ὅπου γράφει ὅτι στό τέλος τοῦ ὄρθρου κατά τάς καθημερινάς «λέγεται τό θεοτοκίον τοῦ ἤχου τοῦ ἀπολυτικίου, ὅπερ εὑρίσκεται ἐν τῷ Ὡρολογίῳ». Βλέπουμε, λοιπόν, ὅτι ποτέ κανονικά δέν λέγεται στό τέλος τοῦ ὄρθρου ἀπολυτίκιο ἁγίου μόνο του, ἀσχέτως ἄν ἔχει συνηθιστεῖ αὐτό ἤ διαφαίνεται στό ΤΜΕ λόγῳ ἐπικρατησασῶν συντομεύσεων, ἀλλά σίγουρα διαφαίνεται καί ἡ ἀρχαία τάξις.

Καί ἐρχόμαστε στό θέμα τῶν μετά τήν εἴσοδον ἀπολυτικίων. Ἐδῶ πρέπει νά ξέρουμε ὅτι αὐτά συνδέονται (μέ ὅση φθορά κι ἄν ἔχει ὑποστεῖ αὐτό τό σημεῖο) μέ τό γ΄ ἀντίφωνον, κατά τήν διάρκειαν τοῦ ὁποίου γίνεται ἡ εἴσοδος τοῦ Εὐαγγελίου, τό ὁποῖον παριστάνει τόν ἴδιον τόν Κύριον. Τό γ΄ ἀντίφωνον πρέπει νά ἔχει ὁπωσδήποτε δεσποτικόν περιεχόμενον (βλ. Δίπτυχα 2009, σελ. νζ΄), γι᾿ αὐτό τό ΤΜΕ (σελ. 31) γράφει «Ἐν ταῖς μνήμαις τῶν ἑορταζομένων ἁγίων ἐν ὁποιαδήποτε ἡμέρᾳ τῆς ἑβδομάδος καί ἄν τύχωσιν, ἀπαραιτήτως ἐπιβάλλονται τά Τυπικά (καί οἱ μακαρισμοί), καθόσον στίχους ἀντιφώνων οἱ ἅγιοι οὐκ ἔχουσιν». Καί συνεχίζει «Ἐν δέ ταῖς καθημεριναῖς λειτουργίαις ψάλλονται τά ἀντίφωνα Ἀγαθὸν τὸ ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κυρίῳ... Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου... τό β΄ ἀντίφωνον Ὁ Κύριος ἐβασίλευσεν... Πρεσβείαις τῶν ἁγίων σου σῶσον ἡμᾶς κύριε, τό γ΄ (ἀντίφωνον) Δεῦτε ἀγαλλιασώμεθα τῷ Κυρίῳ... Σῶσον ἡμᾶς... ὁ ἐν ἁγίοις θαυμαστός».
Ὁπότε ἡ σειρά τῶν ἀπολυτικίων στήν εἴσοδο ἔχει τήν σειρά τῶν ἀπολυτικίων τοῦ γ΄ ἀντιφώνου, πού πάντα προηγεῖται τό δεσποτικόν ἤ τό θεομητορικόν (τό ὁποῖον μετέχει δεσποτικῆς ἀξίας). Γι᾿ αὐτό ἀντίφωνα ἐκτός μεγάλων δεσποτικῶν ἑορτῶν δέν εἴχαμε. Τά τῶν θεομητορικῶν εἶναι μεταγενέστερα, πολύ μεταγενέστερα εἶναι δέ τά κατασκευάσματα τοῦ γ΄ ἀντιφώνου μέ ἀπολυτίκιον ἁγίου, οὐδέποτε προβλεπομένου παλαιότερον. Τά ἀπολυτίκια ἁγίων προστίθενται στή στιχολογία θά λέγαμε τοῦ γ΄ ἀντιφώνου, ὅπου τό γ΄ ἀντίφωνον πάντα περιέχει δεσποτικόν χαρακτῆρα στήν ἀρχή του, εἴτε μέ τά ἀπολυτίκια τῶν δεσποτικῶν ἑορτῶν, εἴτε μέ τούς μακαρισμούς (πού καί τά μεταγενεστέρως προστεθέντα τροπάρια ἐκ τοῦ κανόνος ἁγίου εἶναι ὑπό δεσποτικῶν στίχων, κατακλείονται δέ διά τῆς μικρᾶς δοξολογίας καί θεοτοκίου) ἤ ὑπό τόν δεσποτικόν ψαλμόν 94 μέ τό δεσποτικόν ἐφύμνιον Σῶσον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ... Ἐπισφραγίζονται δέ τά μετά τήν εἴσοδον ἀπολυτίκια πάλιν μέ (τήν -μικράν- δοξολογίαν καί) τό κοντάκιον δεσποτικοῦ ἤ θεομητορικοῦ χαρακτῆρος.

Ἀπό αὐτά φάνηκε, νομίζω, ὁ λόγος τῆς (φαινομενικῆς) ἀντιστροφῆς, πού ζητήθηκε, ἀλλά κυρίως διεφάνη, πῶς οἱ ἀρχέτυπες διατάξεις μᾶς δίδουν λύσεις καί πῶς ἔχουμε ξεφύγει ἀνεπιγνώστως σήμερα.


 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Πολλὴ δουλειὰ π. Μάξιμε, ἀναλυτικότατος συλλογισμός.

Εὐχαριστοῦμε.
 
Top