Μυστική ανάγνωση ευχών

[stapaman]

Εγώ δεν είπα ότι δεν αποδέχομαι το Λειμωνάριον, εγώ ρώτησα για να μου απαντήσει κάποιος που ξέρει καλύτερα αν ως βαπτισμένος χριστιανός ορθόδοξος έχω δικαίωμα να γνωρίζω τις ευχές.

Ας μου συγχωρηθεί η παρέμβαση, αλλά δεν έχει ήδη δοθεί απάντηση;

 

[Shota]

Επισυνάπτω ένα απόσπασμα από το άρθρο "Was the Eucharistic Anaphora Recited Secretly? The Ancient Tradition and What Became of It" του Robert Taft (σημαντικό άρθρο από την επιστημονική πλευρά). Θα σαρώσω και το ελληνικό κείμενο όταν βρω χρόνο.

Έτοιμο (Opuscules et lettres / Nicétas Stéthatos; introd., texte critique, trad. et notes par J. Darrouzès. Sources chrétiennes 81. Paris, 1961, σ. 232-234).

 

[π. Μάξιμος]

Ψυχοφελής ἡ ἱστοριούλα τοῦ Λειμωναρίου πού σαφῶς ἔχει σκοπιμότητα, αὐτό καί πού σήμερα λέμε ὅτι δέν εἶναι δυνατόν οἱ λαϊκοί νά ἀπαγγέλουν εὐχές τοῦ ἱερέα στή σύναξη, ἀλλά νά δίδουν τίς ἀπαντήσεις σ᾿ αὐτά πού σαφῶς (καί πρέπει νά) ἀκοῦνε, γιά νά ἀπαντήσουν τό Ἀμήν κατά τόν Ἀπόστολο. Καί ὅτι αὐτοί πού δέν ἔχουν χειροτονία δέν λένε τήν ἀναφορά.
Ἀπό αὐτό μέχρι τοῦ σημείου τῆς ἀποκρύψεως ὑπάρχει διαφορά. Καί εἶναι δυνατόν νά πιστεύουμε ὅτι τελειοῦνται τά μυστήρια ἀπό λαϊκό, ἔστω κι ἄν πεῖ κάτι καθαγιαστικό;
Στό κείμενο Νικήτα Στηθάτου ἀκριβῶς πρέπει νά δοῦμε τήν «τάση» —πού μνημονεύει καί ὁ μακαριστός Φουντούλης σέ κείμενο του, πού ἀποσπασματικά παρετέθη— τῆς ἀποκρύψεως σέ ἀντιδιαστολή μέ τήν ἔννοια τοῦ μυστηρίου. Μά, μυστήριον δέν εἶναι τό μυστικό, ἀλλά ἐκεῖνο πού δέν χωράει ὁ νοῦς μας νά ἐξηγήσει λογικά ἀπό τή μιά, καί ἀπό τήν ἄλλη αὐτό πού ἀνήκει στούς μυημένους, πού εἶναι γιά τούς μυημένους. «Οἱ τὰ Χερουβεὶμ μυστικῶς εἰκονίζοντες».
Εἶναι γνωστό ὅτι ἡ λειτουργία κατέστη γιά τόν πιστό «ἀποκεκρυμένον μυστήριον» καί καθιερώθηκε ἡ ἀπόκρυψη, ὄχι φυσικά ἔναντι τῶν ἀμυήτων -εἰδωλολατρῶν καί ἀλλοθρήσκων-, ἀλλ᾿ ἔναντι αὐτοῦ τοῦ χριστιανικοῦ λαοῦ. Διάφορες θεολογικές τάσεις καί ροπές τοῦ Μεσαίωνα καλλιέργησαν τήν δραματική (ὡς θεατρικό δρᾶμα) ἐμφάνιση τῆς λειτουργίας, τό πολλαπλασιασμό τῶν ἰδιωτικῶν καί μυστικῶν εὐχῶν τῶν ὑπό τῶν λειτουργῶν ἀναφερομένων, καί μόνον τῶν ἐκφωνήσεων ὑπό τοῦ λαοῦ ἀκουομένων, ἐνῶ οἱ πιστοί ἐμελέτων κατ’ ἰδίαν καί κατά μόνας, ἐν ὥρᾳ λατρείας, ἄλλας προσευχάς, κάτι πού δυστυχῶς φαίνεται νά καλλιεργεῖται μέχρι σήμερα.
Αὐτή ἀκριβῶς εἶναι καί ἡ διαφορά. Ἀλλά «Τὸ ἀπ' αἰῶνος μυστήριον, ἀνακαλύπτεται σήμερον, καὶ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, Υἱὸς ἀνθρώπου γίνεται, ἵνα τοῦ χείρονος μεταλαβών, μεταδῷ μοι τοῦ βελτίονος». Καί «Σήμερον τῆς σωτηρίας ἡμῶν τὸ κεφάλαιον, καὶ τοῦ ἀπ' αἰῶνος μυστηρίου ἡ φανέρωσις», καί ὄχι ἡ ἀπόκρυψις.

 

[Κων/νος Βαγενάς]

ἐνῶ οἱ πιστοί ἐμελέτων κατ’ ἰδίαν καί κατά μόνας, ἐν ὥρᾳ λατρείας, ἄλλας προσευχάς, κάτι πού δυστυχῶς φαίνεται νά καλλιεργεῖται μέχρι σήμερα.

+1000

Απογοητεύομαι οικτρά όταν βλέπω στην εκκλησία την ώρα της Αγίας Αναφοράς να διαβάζουν π.χ. τη Φωνή Κυρίου. Λέω "τί κάνουμε εδώ;"

 

[π. Μάξιμος]

Λέω "τί κάνουμε εδώ;"

Αὐτό εἶναι μεγάλο θέμα καί θά ἔλεγα τό θέμα. Ἀλλά συνάμα καί ὁ ἔλεγχος πρός πάντας, γιά τό ὁποῖο ἤδη ἔχουν γραφεῖ ἀρκετά (σ᾿ αὐτό τό θέμα καί σέ ἄλλα) καί ἅπαντες τό συνειδητοποιοῦμε (πιστεύω), ἄσχετως τοῦ πῶς ὑποστηρίζουμε ὅτι πρέπει νά τελεῖται ἡ θ. λειτουργία καί δή τό σημεῖο τῆς ἀναφορᾶς.

 

[Shota]

Στό κείμενο Νικήτα Στηθάτου ἀκριβῶς πρέπει νά δοῦμε τήν «τάση» —πού μνημονεύει καί ὁ μακαριστός Φουντούλης σέ κείμενο του, πού ἀποσπασματικά παρετέθη— τῆς ἀποκρύψεως σέ ἀντιδιαστολή μέ τήν ἔννοια τοῦ μυστηρίου. Μά, μυστήριον δέν εἶναι τό μυστικό, ἀλλά ἐκεῖνο πού δέν χωράει ὁ νοῦς μας νά ἐξηγήσει λογικά ἀπό τή μιά, καί ἀπό τήν ἄλλη αὐτό πού ἀνήκει στούς μυημένους, πού εἶναι γιά τούς μυημένους. «Οἱ τὰ Χερουβεὶμ μυστικῶς εἰκονίζοντες».

Πάτερ, δεν είναι το κείμενο του Νικήτα Στηθάτου, αλλα του Νικήτα Συγκελου, αλληλογράφου του Στηθάτου. Επίσης ο Taft αυτό το σημείο εννοούσε.

 

[Shota]

Σύμφωνα με τον Brightman (Liturgies Eastern and Western, σ. 520) οι 2 διά προσφωνήσεως λεγόμενες ευχές είναι τα διακονικά, ενώ η διά σιωπή λεγομενη ευχή λέγεται υπό τον ιερέα.

Με αυτή τη ερμηνεία διαφωνεί ο Mateos, κατά τον οποιο και οι 3 είναι μάλλον τα διακονικά. Εάν υπάρχει ενδιαφέρον, θα σαρώσω τα επιχειρήματα του.

Μερικά σημεία από τον Χρυσόστομο που κατά τη γνώμη μου η ευχή σημάνει τα διακονικά: 1 και 2. Για κάτι παρόμοιο ομιλούν επίσης Αποστολικαί Διαταγαί. Αλλά και στο Τυπικό της Μεγάλης Εκκλησίας η ευχή σημάνει πολλές φορες τα διακονικά (δεν έχω το βιβλίο του Mateos μαζί μου, η αναφορά είναι από το Great Entrance του Taft, σ. 329).

 

[Shota]

Έχω την εντύπωση ότι το ανωτέρω κείμενο είναι ίδιο με το αντίστοιχο του αγίου Γερμανού Κων/πόλεως (αρχές 8ου αι.) στο έργο του "Ιστορία εκκλησιαστική και μυστική θεωρία" (Πρβλ. P.G. 98, 384-453), που σχολίασα εδώ και εδώ.

Απότι θυμάμαι δεν ανήκει εις τον αρχικό κείμενο της Ιστορίας και είναι προσθήκη του ιβ' αι. Θα το δω στο βιβλίο του R. Bornert (Les commentaires byzantins de la divine liturgie du VIIe au XVe siècle) όταν βρω χρόνο.

 

[dkalpakidis]

Τυχαία έπεσα πάνω στο ενδιαφέρον άρθρο του καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ. κ. Πέτρου Βασιλειάδη που σχετίζεται αρκετά με το επίμαχο θέμα της "ανάγνωσης των ευχών":.

http://www.amen.gr/index.php?mod=news&op=article&aid=2232

[Εάν έχει αναρτηθεί κάπου και δεν το έχω δεί ας διαγραφεί]

 

[Emmanouil Giannopoulos]

...ἐπεὶ ἐὰν εὐλογήσῃς τῷ πνεύματι, ὁ ἀναπληρῶν τὸν τόπον τοῦ ἰδιώτου πῶς ἐρεῖ τὸ ἀμήν ἐπὶ τῇ σῇ εὐχαριστίᾳ; ἐπειδὴ τί λέγεις οὐκ οἶδε· σὺ μὲν γὰρ καλῶς εὐχαριστεῖς, ἀλλ’ ὁ ἕτερος οὐκ οἰκοδομεῖται.
Α' Κορινθ. 14, 16-17

 

[Shota]

...ἐπεὶ ἐὰν εὐλογήσῃς τῷ πνεύματι, ὁ ἀναπληρῶν τὸν τόπον τοῦ ἰδιώτου πῶς ἐρεῖ τὸ ἀμήν ἐπὶ τῇ σῇ εὐχαριστίᾳ; ἐπειδὴ τί λέγεις οὐκ οἶδε· σὺ μὲν γὰρ καλῶς εὐχαριστεῖς, ἀλλ’ ὁ ἕτερος οὐκ οἰκοδομεῖται.
Α' Κορινθ. 14, 16-17

Για την ακρίβεια εκεί ο απόστολος για την γλωσσολαλια μιλάει και όχι για την μυστική ανάγνωση των ευχών.

 

[Shota]

Το ότι οφείλουμε υπακοή στην Σύνοδο, αυτό το δέχομαι. Το ότι όλα όσα λέει η εκασταχού Σύνοδος είναι σωστά, αυτό το αμφισβητώ. Γιατί κατά καιρούς πολλά λένε οι Σύνοδοι που τα παίρνουν πίσω. Αλάθητες στην Εκκλησία μας είναι μόνο οι Οικουμενικές Σύνοδοι. Έτσι, σε πολλά κάνουμε υπακοή κι ας μη συμφωνούμε.

Ἡ λειτουργία Ἰακώβου καλύπτεται ἀπό Οἰκουμενική Σύνοδο; Τίς εὐχές τίς λέμε μυστικῶς;

Πάτερ, τι εννοείτε; Την λειτουργία του Αγίου Ιακώβου την μνημονεύει η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος (κανών 32). Και τα χειρόγραφα τις είναι γεμάτα με ενδείξεις "μυστικώς" κτλ. Ενδεικτικά παραθέτω ένα σημείο από αυτό το βιβλίο του A. Καζαμία.

 

[π. Μάξιμος]

Πάτερ, τι εννοείτε; Την λειτουργία του Αγίου Ιακώβου την μνημονεύει η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος (κανών 32).

Αὐτό λέω κι ἐγώ σέ συνάρτηση αὐτῶν πού ἔγραψε ὁ π. Νικόλαος. Δέν λέω κάτι ἄλλο.

Και τα χειρόγραφα τις είναι γεμάτα με ενδείξεις "μυστικώς" κτλ. Ενδεικτικά παραθέτω ένα σημείο από αυτό το βιβλίο του A. Καζαμία.

Ἐπειδή ἔχω αὐτό τό βιβλίο, γιατί ἐγώ βλέπω στήν ἀναφορά συνεχῶς «Καὶ κλίνων λέγει», «κλινόμενος εὔχεται», «ὁ ἱερεὺς τὴν εὐχήν», «ὁ ἱερεύς εὔχεται»; Δείξε λίγο πιό πίσω... καί πιό μπρός... Ἀλλά καί πάλι λέει «καθ᾿ ἑαυτόν», σέ μερικά σημεῖα μόνον, πού ἀπό τήν πράξη γνωρίζουμε, πού δέν σημαίνει «ἀφώνως».

Ἀπό τά βιβλία πάντως πού τήν τελοῦμε (Φουντούλη καί Πανώτη) τά ἴδια γράφουν. Καί πάντοτε τίς εὐχές τίς λέμε «εἰς ἐπήκοον» καί ὄχι «ἐκφώνως».

 

[π. Μάξιμος]

Για την ακρίβεια εκεί ο απόστολος για την γλωσσολαλια μιλάει και όχι για την μυστική ανάγνωση των ευχών.

Ἀκριβῶς! Γιατί τότε δέν ὑπῆρχαν μυστικές εὐχές. Ἀλλά τό ἴδιο εἶναι :«ἐπειδὴ τί λέγεις οὐκ οἶδε». Μᾶλλον αὐτό περισσότερο ἀναφέρεται στή γλῶσσα τῆς κοινῆς καί δημόσιας λατρείας, πού πρέπει νά εἶναι καταληπτή. Ἔχεις δίκιο! Ἀλλά αὐτό εἶναι ἄλλο θέμα..., πού τό ἔχουμε λύσει ἐμεῖς...
Καί ἐπί τέλους μέ τό Παῦλο θά ἀσχολούμαστε; Καταδικάζεται γιά νοησιαρχία, γράφοντας· «προσεύξομαι τῷ πνεύματι, προσεύξομαι δὲ καὶ τῷ νοΐ· ψαλῶ τῷ πνεύματι, ψαλῶ δὲ καὶ τῷ νοΐ». Ἐμεῖς ἔχουμε Ἀργέντη, Νικήτα Σύγκελλο, Λειμωνάριο.

ΥΓ 1. Γιά τόν Ἀργέντη καί τήν ἀπορία τοῦ π. Νικολάου σχετικά μέ τόν ὅρο «χαμηλοφώνως» θά ἐπανέλθω.

ΥΓ. 2. Ἐπειδή τό θέμα πρέπει νά εἶναι ψαλτικό, καταλαβαίνω, ὅπως ἄλλωστε ἔχω παραδεχθεῖ, ὅτι μέ τήν μυσταγωγική ἀνάγνωση τῶν εὐχῶν «χαλάει» τό ὅλο οἰκοδόμημα τῆς «φολκλορικῆς» λειτουργίας τοῦ θεάματος καί ἀκούσματος. Δέν «κολλᾶνε» περίτεχνα λειτουργικά καί παρομοίως/κυρίως περίτεχνες ἱερατικές ἐκφωνήσεις. Κάποιος φίλος μοῦ ἔγραψε ὅτι χρειάζεται «"ακουστική" νηστεία και να μήν είναι τα του λαού εντονότερα και μελοποιημένα σε σχέση με τα του ιερέως και ιδίως τις ευχές της αγίας αναφοράς». Ποιός θά τό κάνει αὐτό; Κι ὅμως γίνεται...

 

[dkalpakidis]

Πάτερ, τι εννοείτε; Την λειτουργία του Αγίου Ιακώβου την μνημονεύει η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος (κανών 32). Και τα χειρόγραφα τις είναι γεμάτα με ενδείξεις "μυστικώς" κτλ. Ενδεικτικά παραθέτω ένα σημείο από αυτό το βιβλίο του A. Καζαμία.

Καλύπτεται από την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο σαφώς.
Του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου καλύπτεται από Οικουμενική Σύνοδο;

 

[Emmanouil Giannopoulos]

Για την ακρίβεια εκεί ο απόστολος για την γλωσσολαλια μιλάει και όχι για την μυστική ανάγνωση των ευχών.

Πώς να μιλήσει για το δεύτερο περί το 57-58 μ.Χ.; Μετά -πολύ μετά- δημιουργήθηκε εκείνο και μας ταλαιπωρεί μέχρι σήμερα. Κατά τα άλλα όμως, με τις ευρύτερες διαστάσεις του, το κείμενο είναι ξεκάθαρο.
Και όσα προηγούνται της φράσης αυτής είναι ξεκάθαρα για την ανάγκη συμμετοχής και του νοός -κατανόηση δηλαδή- στην προσευχή (Α' Κορινθίους 14, 14-15). Το θέμα έχει συζητηθεί βέβαια εκτενώς και στο Ψαλτολόγιον, και ευρύτερα αυτό τον καιρό.

 

[Shota]

Πώς να μιλήσει για το δεύτερο περί το 57-58 μ.Χ.; Μετά -πολύ μετά- δημιουργήθηκε εκείνο και μας ταλαιπωρεί μέχρι σήμερα. Κατά τα άλλα όμως, με τις ευρύτερες διαστάσεις του, το κείμενο είναι ξεκάθαρο.
Και όσα προηγούνται της φράσης αυτής είναι ξεκάθαρα για την ανάγκη συμμετοχής και του νοός -κατανόηση δηλαδή- στην προσευχή (Α' Κορινθίους 14, 14-15). Το θέμα έχει συζητηθεί βέβαια εκτενώς και στο Ψαλτολόγιον, και ευρύτερα αυτό τον καιρό.

Δηλαδή πιστεύετε ότι η μυστική ανάγνωση των ευχών είναι πράγμα κακό αφού λέτε ότι μας (ποίους μας ταλαπωρεί μέχρι σήμερα; Και αφού δίνετε παραπομπή εις τον Α' Κορινθίους 14, επόμενος πιστεύετε ότι και η γλωσσολαλιά (δώρος του Θεού) ήταν πράγμα κακό (κάτι που πουθενά δεν λέει ο απόστολος); Γι' αυτό λέω ότι χρειάζεται προσοχή. Ο απόστολος μιλάει για ένα συγκεκριμένο πράγμα (γλωσσολαλια). Οι γενικεύσεις δεν είναι και χωρίς προβλήματα.

 

[Emmanouil Giannopoulos]

Δηλαδή πιστεύετε ότι η μυστική ανάγνωση των ευχών είναι πράγμα κακό αφού λέτε ότι μας (ποίους μας ταλαπωρεί μέχρι σήμερα;

Ο Απόστολος μιλά για την ανάγκη κατανόησης και της ενσυνείδητης συμμετοχής του συμπροσευχομένων που πηγάζει από αυτήν. Λέτε να μην το πίστευε γενικά; Να το περιόριζε μόνο στην γλωσσολαλιά;
Το εάν το "ταλαιπωρεί" που έγραψα έχει την έννοια του "είναι κακό" ή την έννοια του "καταπονούμαστε από τις διαρκείς αντιπαραθέσεις περί αυτού" το αφήνω στην κρίση του καθενός.

Και αφού δίνετε παραπομπή εις τον Α' Κορινθίους 14, επόμενος πιστεύετε ότι και η γλωσσολαλιά (δώρος του Θεού) ήταν πράγμα κακό (κάτι που πουθενά δεν λέει ο απόστολος);

Απαντώ:

...χρειάζεται προσοχή. ... Οι γενικεύσεις δεν είναι και χωρίς προβλήματα.

 

[Shota]

Ἐπειδή ἔχω αὐτό τό βιβλίο, γιατί ἐγώ βλέπω στήν ἀναφορά συνεχῶς «Καὶ κλίνων λέγει», «κλινόμενος εὔχεται», «ὁ ἱερεὺς τὴν εὐχήν», «ὁ ἱερεύς εὔχεται»; Δείξε λίγο πιό πίσω... καί πιό μπρός... Ἀλλά καί πάλι λέει «καθ᾿ ἑαυτόν», σέ μερικά σημεῖα μόνον, πού ἀπό τήν πράξη γνωρίζουμε, πού δέν σημαίνει «ἀφώνως».

Πάτερ, διάβασμα «άφωνως» που σήμερα είναι πράγμα τόσο συνηθισμένο, παλαιά ήταν μεγάλη τέχνη (λ.χ. ο Taft μεταξύ αλλα παραδείγματα δίνει ένα χωριο από τον Αυγουστινο οποιος μιλάει με μεγάλη έκπληξη για την συνήθεια του Αμβροσιου να διαβάζει «άφωνως» τα βιβλία). Δεν το ήξεραν όλοι δηλαδή (όχι μονο αυτοί, αλλα και μερικοί εκ των συμμαθητών μου ). Επόμενος όταν λέει ο τάδε χειρόγραφος μυστικως, καθ'εαυτόν κτλ, δεν πειράζει εάν (υπο)ψιθυρίζει κάποιος κάτι η όχι, το αποτέλεσμα είναι ίδιο: όχι εις επήκοον του λαου.

Δεν έχει σημασία ποσο συστηματικό λέει το κείμενο μυστικως η καθ'αυτόν (διαφορα χειρόγραφα διαφορα πράγματα λένε) αφού μαρτυρίες για την μυστική ανάγνωση της αναφοράς είναι πολύ παλαιότερες. Αυτό λέω όχι εγώ, αλλα ο Taft. Αυτό που μας λένε τα χειρόγραφα είναι ότι η μυστική ανάγνωση των ευχών δεν είναι πράγμα άγνωστο και για την λειτουργία του Ιακώβου.

Ἀπό τά βιβλία πάντως πού τήν τελοῦμε (Φουντούλη καί Πανώτη) τά ἴδια γράφουν. Καί πάντοτε τίς εὐχές τίς λέμε «εἰς ἐπήκοον» καί ὄχι «ἐκφώνως».

Δικαίωμα σας.

ΥΓ. Λίγο άσχετη ερώτηση, αλλα τας ευχάς του λυχνικου πως τα λέτε;

 

[π. Μάξιμος]

Πάτερ, διάβασμα «άφωνως» που σήμερα είναι πράγμα τόσο συνηθισμένο, παλαιά ήταν μεγάλη τέχνη (λ.χ. ο Taft μεταξύ αλλα παραδείγματα δίνει ένα χωριο από τον Αυγουστινο οποιος μιλάει με μεγάλη έκπληξη για την συνήθεια του Αμβροσιου να διαβάζει «άφωνως» τα βιβλία). Δεν το ήξεραν όλοι δηλαδή (όχι μονο αυτοί, αλλα και μερικοί εκ των συμμαθητών μου ). Επόμενος όταν λέει ο τάδε χειρόγραφος μυστικως, καθ'εαυτόν κτλ, δεν πειράζει εάν (υπο)ψιθυρίζει κάποιος κάτι η όχι, το αποτέλεσμα είναι ίδιο: όχι εις επήκοον του λαου.

Δεν έχει σημασία ποσο συστηματικό λέει το κείμενο μυστικως η καθ'αυτόν (διαφορα χειρόγραφα διαφορα πράγματα λένε) αφού μαρτυρίες για την μυστική ανάγνωση της αναφοράς είναι πολύ παλαιότερες. Αυτό λέω όχι εγώ, αλλα ο Taft. Αυτό που μας λένε τα χειρόγραφα είναι ότι η μυστική ανάγνωση των ευχών δεν είναι πράγμα άγνωστο και για την λειτουργία του Ιακώβου.

Δέν ἀπαντᾶς ὅμως ἐπί τοῦ συγκεκριμένου καί ποῦ στηρίζεις τό «τα χειρόγραφα τις είναι γεμάτα με ενδείξεις "μυστικώς"». Λυπᾶμαι. Τώρα τό γυρνᾶμε «διαφορα χειρόγραφα διαφορα πράγματα λένε». Τί θέλεις τελικά;

Δικαίωμα σας.

Εὐχαριστοῦμε γιά τήν ἄδεια...

ΥΓ. Λίγο άσχετη ερώτηση, αλλα τας ευχάς του λυχνικου πως τα λέτε;

Δέν εἶναι ἄσχετη. Ἀκριβῶς ἐδῶ ἔχουμε τήν καθιέρωση τοῦ μοναστικοῦ τυπικοῦ, πού ὅμως στό ἐνοριακό ἔχουμε συνεχεῖς συναπτές καί εὐχές. Ἐδῶ προφανῶς στηρίζεται τό τοῦ η΄ αἰ. τῆς Συνόδου. Ξέρουμε ὅτι οἱ ἡ ἐπικράτηση τοῦ μοναχικοῦ τυπικοῦ, τὸ ὁποῖο χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴ μείωση τῶν διακονικῶν καὶ ἱερατικῶν παρεμβάσεων, ἀφοῦ στὰ μοναστήρια οἱ ἀκολουθίες ἐτελοῦντο βασικὰ ἄνευ ἱερέως, δημιούργησε τὸ πρόβλημα τοῦ περισσεύματος, θὰ λέγαμε, εὐχῶν καὶ ἐκφωνήσεων. Στὰ εὐχολόγια οἱ ἱερεῖς εἶχαν ὅλες τὶς εὐχὲς καὶ τὶς ἐκφωνήσεις γιὰ τὶς συναπτὲς τῶν ἀντιφώνων, δὲν εὑρίσκετο ὅμως τόπος, ψαλλομένου τοῦ μοναχικοῦ ἑσπερινοῦ, νὰ τὶς ἐκφέρουν. Ἔτσι οἱ περισσότερες εὐχὲς μὲ τὶς ἐκφωνήσεις τους συγκεντρώθηκαν στὴν ἀρχὴ τοῦ ἑσπερινοῦ, γιὰ νὰ διαβάζωνται μυστικῶς ἀπὸ τὸν ἱερέα, ἀναγινωσκομένου (ἤ ψαλλομένου) τοῦ προοιμιακοῦ ψαλμοῦ , ἄν καὶ ὁρισμένων ἀπὸ αὐτὲς θὰ ἐπαναλαμβάνετο ἡ ἐκφώνηση στὶς ἐναπομείνασες λίγες θέσεις. Διαβάζουμε εἰς ἐπήκοον βέβαια τήν εὐχή τῆς ἐκτενοῦς καί τήν εὐχή τῆς κεφαλοκλισίας.