Αγαπητέ Βασίλη,
Μου φαίνεται ότι δεν έχεις γνωρίσεις καλά την «εκκλησιαστική βυζαντινή μουσική». Τα «τεριρέμ και η κάθε μπαρούφα» που κατεβαίνει στο κεφάλι του ψάλτη δεν είναι ασφαλώς ο κανόνας. Είναι αυτοσχεδιασμός της στιγμής. Σε κάποιους αρέσει, σε κάποιους όχι. Αυτοσχεδιασμούς κάνουν βέβαια και όσοι ψάλλουν Ζακυνθινά (εκτός αν μιλάμε για χορωδία βέβαια). Όσον αφορά το μοιρολόϊ «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου», το θεωρώ λογικό (αν και δεν έχω ακούσει το κομμάτι), να κλαίει ο κόσμος. Η δυτική τέχνη επιτυγχάνει απλώς μια συναισθηματική έξαρση, σε αντίθεση με την εκκλησιαστική τέχνη η οποία προβάλλει το θεολογικό βάθος, αρνούμενη πεισματικά να γίνει μοιρολόϊ, ακόμα κι όταν θρηνεί! (πολύ χαρακτηριστικό πάράδειγμα το "Κύριε αναβαίνοντός σου..." της ακολουθίας των Παθών, το οποίο είναι περισσότερο παιάνας παρά θρηνητικός ύμνος). Αυτό ισχύει και στην αγιογραφία. Ας δούμε το δυτικό Εσταυρωμένο του Γκρούνεβαλντ: Πόνος, αίμα, θλίψη. Σου έρχεται να βάλεις τα κλάματα. Αντίθετα ο βυζαντινός Εσταυρωμένος κρύβει μέσα στην εικόνα ολόκληρη τη διδασκαλία της Έκκλησίας γύρω από το πάθος. Η Ζακυνθινή τέχνη τώρα, θα συμφωνήσω κι εγώ μοιάζει περισσότερο με μείγμα κανταδόρικων μελωδιών και Εκκλησιαστικής μουσικής (το ίδιο ισχύει και για το Πατρινό τετράφωνο εκκλησιαστικό ύφος). Δεν έχει κάτι το ξεκάθαρο. Ακροβατεί ανάμεσα στο τραγούδι και τον ύμνο. Και ας μην ξεχνούμε ότι στη Ζάκυνθο υπήρξε μεγάλη εκκοσμίκευση λόγω της Ενετικής κατοχής, με αποτέλεσμα να παραγκωνιστεί το ήδη υπάρχον βυζαντινό μέλος προς χάριν ενός ελαφρότερου ακούσματος.
Εδώ βρίσκω την ευκαιρία να πω και μια ιστορία: Όταν είχα πάει στο Αργοστόλι ένα τριήμερο σε συγγενείς, είπα να πάω στους χαιρετισμούς (ήταν Μ. Τεσσαρακοστή). Πήγα λοιπόν στον Άγ. Σπυρίδωνα στο λιθόστρωτο. Εκεί, στο δεξιό αναλόγιο ήταν η κόρη του ιερέα και φυσικά το ψάλσιμο ήταν κεφαλλονίτικο (ευτυχώς χωρίς χορωδία, οπότε λιγότερο κανταδόρικο), αλλά δεν έλειπαν β΄φωνές και τα σχετικά. Οπότε τό Σάββατο τ' απόγευμα, ψάχνοντας να βρω κάποια άλλη εκκλησία να πάω, βρίσκω το ναό των εισοδίων της θεοτόκού, όπου ο ψάλτης ηταν Πατρινός και ψάλαμε βυζαντινά Σάββατο απόγευμα και Κυριακή πρωί. Ένιωσα ότι "αλώσαμε" το άντρο της "Ζακυνθινής τέχνης"!