Εκ τρίτου ψαλμωδία απολυτικίου στη θεία Λειτουργία

Σε κάποιους ναούς επικρατεί η συνήθεια τα απολυτίκια δεσποτικών ή θεομητορικών εορτών να ψάλλονται μετά την μικρά είσοδο τρις και κατόπιν να ακολουθεί το κοντάκιο. Αυτή η τάξη τηρείται και κατά την Κυριακή των Βαΐων οπότε το πρώτο εκ των δύο απολυτικίων ψάλλεται δις και το έτερο άπαξ.

α) Είναι τούτη η τάξη ακριβέστερη της συνήθως ακολουθούμενης;
β) Κατά την θεία Λειτουργία του Πάσχα το «Χριστός ανέστη…» ψάλλεται κατά την αρχαία πράξη τρις. Μήπως τούτο έχει διασώζει κάποια παλαιά πράξη κατά την οποία τα τροπάρια των δεσποτικών και θεομητορικών εορτών ψάλλονται τρις;
 
Επικοινώνησα με συνάδελφο ιεροψάλτη στο ναό του οποίου ακολουθείται η τριπλή ψαλμωδία του απολυτικίου και με πληροφόρησε ότι το Τυπικό Διονυσίου την προβλέπει ρητώς. Δυστυχώς δεν έχω αυτή τη στιγμή πρόσβαση στο συγκεκριμένο Τυπικό, νομίζω όμως ότι αν έτσι έχουν τα πράγματα δεν μπορεί η πράξη αυτή να θεωρηθεί αμάρτυρη, πόσο μάλλον απαράδεκτη.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Πράγματι, ἐκτός ἀπό τό ΤΔ, ἡ ἐκ τρίτου ψαλμῳδία ἀπολυτικίου δεσποτικῆς ἤ θεομητορικῆς ἑορτῆς δέν μαρτυρεῖται οὔτε ἀπό τό ἰσχῦον οὔτε ἀπό ἄλλα τυπικά.
Κι αὐτό γιατί δέν πρέπει νά ξεχνᾶμε ὅτι ἡ μικρά (λεγομένη) εἴσοδος γίνεται μέσα στό τρίτο ἀντίφωνο, ψαλλομένου δηλ. τοῦ τρίτου ἀντιφώνου.

Στίς δεσποτικές καί θεομητορικές ἑορτές ἔχουμε ἰδιαίτερα ἀντίφωνα, πού κανονικά ἔχουν τέσσερεις στίχους καί Δόξα. Καὶ νῦν. μέ τά κατά περίπτωση ἐφύμνια. Τό τρίτο ἔχει ἐφύμνιο τό ἀπολυτίκιο. Ἡ εἴσοδος γίνεται μεταξύ τοῦ τρίτου καί τετάρτου στίχου, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ καί τό λεγόμενον εἰσοδικόν. Ὁπότε στόν τέταρτο στίχο προβλέπεται ἄλλη μία φορά τό ἀπολυτίκιον καί στό (ἐννοούμενο) Δόξα. Καὶ νῦν. τό κοντάκιον.
Τό ὅτι στόν στίχο πού λειτουργεῖ ὡς εἰσοδικόν προστίθεται τό ἐφύμνιο τοῦ δευτέρου ἀντιφώνου Σῶσον ἡμᾶς... εἶναι ἄλλο θέμα πού ἔχει συζητηθεῖ καί εἶναι ἀπομεινάρι ἀπό τότε πού ἐφύμνιο τοῦ τρίτου ἀντιφώνου ἦταν τό Σῶσον ἡμᾶς... ὅπως βλέπουμε στά ἀρχαῖα ἀντίφωνα, πού σήμερα τά λέμε «τῶν καθημερινῶν» ἤ σέ ἄλλα ἀρχαῖα τυπικά δέν προβλέπεται τό Σῶσον ἡμᾶς... καί μετά τόν εἰσοδικό στίχο προβλέπεται εὐθύς τό ἀπολυτίκιον.

Ὁπότε κανονικά δέν μπορεῖ νά προβλέπεται καί ἄλλη ἐπανάληψη τοῦ ἀπολυτικίου ἄνευ ἑτέρου στίχου. Θά μοῦ πεῖτε ὅτι μεταγενέστερα ἔχουν προστεθεῖ καί ἄλλα ἀπολυτίκια τίς Κυριακές καί τίς ἄλλες ἡμέρες πού χαλᾶνε αὐτό τόν ἀρχαῖο κανόνα.
Σήμερα, ἀφοῦ δέν λέγεται τρεῖς φορές τό ἀπολυτίκιο στό τρίτο ἀντίφωνο πρίν ἀπό τήν μικρή εἴσοδο, πρακτικοί λόγοι, ὅπως τοῦ θυμιάματος ἀπό ἀρχιερέα ἤ τῆς ἐναλλαγῆς χοροῦ ἱερέων - ψαλτῶν, μπορεῖ νά ἐπιβάλλουν ἀναλόγως τῶν περιστάσεων τήν ἐπανάληψη τοῦ ἀπολυτικίου μία καί δύο φορές. Ὄχι ὅμως ὅτι αὐτό εἶναι διάταξη τυπικοῦ.
Τώρα γιατί τό προβλέπει τό ΤΔ πού νά ξέρουμε. Ἄν δέν εἶναι ἰδιοτροπία (μέ τήν κυριολεκτική ἔννοια) κάτι θά ἐξυπηρετοῦσε κατά τήν κρίση τοῦ συντάκτου.


 
Top