Δημήτρη, συγχαρητήρια για όλες τις παρατηρήσεις σου σε αυτό το θέμα, είναι εύστοχες και ουσιαστικές, αφού φανερώνουν πολλά περισσότερα από όσα φαίνονται με την πρώτη ματιά.
Βρήκα και εκτέλεση του Ν. Δανιηλίδη από ζωντανή ηχογράφηση στον Πατριαρχικό ναό (1959
όπου τα διαστήματα ομοιάζουν στου Ναυπλιώτη (χρωματικά ΚΕ - ΖΩ, διατονικό ΝΗ).
Η άποψή μου γενικά, για τον ΖΩ και το ΖΩ-ΝΗ διάστημα, είναι πως στον ΖΩ υπάρχει εναρμόνια φθορά (ατζέμ). Ούτως ή άλλως ο Νενανώ είναι ήχος που πανω από τον ΔΙ κινείται διατονικά και κάτω από αυτόν χρωματικά. Κάτι τέτοιο εξάλλου, λέει και η μαρτυρία του. Ο ΝΗ εδώ, στην αρχή του μέλους, ως ποίκιλμα, δεν αλλάζει τη θέση του ΖΩ που θα ήταν χαμηλή και ως διατονικος ακόμα (βλέπε και το σύντομο Κατεπλάγη), οπότε στην παλαιά καμιά ανάγκη για παρασήμανση. Στη νέα θα μπορούσε όπως είπα να μπει ατζέμ στον ΖΩ. Σωστή εκτέλεση λοιπόν, αυτή του Ιακώβου. Επίσης στην παλαιά δεν χρειαζόταν, ως γνωστόν φθορά (βλέπε άρθρα π. Νικολάου Μέζη), για να γίνει αλλαγή από διάτονο σε χρώμα, ιδιαίτερα σε έναν ήχο σαν τον Νενανώ στον οποίο (κι από τα μαρτυρικά του φαίνεται) το μέλος κάτω από τον ΔΙ κινείται φυσιολογικά στο σκληρό χρώμα, οπότε σωστά οι μαρτυρίες στον ΠΑ είναι χρωματικές. Τώρα όταν το μέλος αναπτυχθεί κανονικά στο 4χορδο (ή 5άχορδο) πάνω από τον ΔΙ, ισχύουν τα γνωστά του διατόνου.
Απομόνωσα επίσης τη φράση «παρέχετε» που παρουσιάζει ενδιαφέρον λόγω του ύψους του πάνω ΒΟΥ. Φαίνεται σαν ο Ναυπλιώτης να το κάνει ψηλό και ο Δανιηλίδης χαμηλότερα. Δεν έχω δεί ακόμα πώς το εκτελούν άλλοι.
Επίσης πολύ καίρια παρατήρηση. Έχω κι εγώ παρατηρήσει και αλλού, πως στις παλαιές εκτελέσεις, δούλευε ο τροχός (σχεδόν δια νόμου), στις διατονικές κινήσεις διαφόρων μελών πάνω από τον ΚΕ. Φασματογράφησα τους δυο άρχοντες. Ο Ναυπλιώτης στην κάθοδο ΒΟΥ-ΔΙ, εκτελεί τροχό ΚΕ-ΝΗ, ο Δανιηλίδης μένει στο διαπασών σύστημα.
Έτσι στην κάθοδο ΒΟΥ-ΔΙ, ο
Ναυπλιώτης εκτελει
τροχό (ΚΕ-ΝΗ) με συχνότητες περίπου
342,5 ΗΖ, 302 ΗΖ, 268,5 ΗΖ, 247,9 ΗΖ και 204 ΗΖ
και διαστήματα περίπου της 72άρας
ΚΕ 13,1 ΔΙ 12,2 ΓΑ 8,3 ΒΟΥ 6,1 ΠΑ 14,2 ΝΗ
Ο
Δανιηλίδης μένοντας στο
διαπασών σύστημα (ΒΟΥ-ΝΗ) εκτελεί σκληρά διατονικά (εναρμόνια) διαστήματα
Στην 72άρα περίπου
ΒΟΥ 4,5 ΠΑ 14 ΝΗ 11,6 ΖΩ 4,5 ΚΕ 12,4 ΔΙ
Σημασία βέβαια, δεν έχουν οι αριθμοί καθεαυτοί, αλλά η διαφορετικη λογική που υπάρχει στις δύο εκτελέσεις. Να παρατηρήσουμε πάντως πως και οι δύο άρχοντες ψάλλουν επιέβδομο (8/7, 14 περ. μόρια της 72άρας) στη θέση που έχουν το ΠΑ-ΝΗ, αν και κατιόν και στις δυο περιπτώσεις.
Να αναφέρω ακόμα πως η χρήση του τροχού παρατηρείται και στην παραδοσιακή μουσική στις παλαιότερες και αυθεντικότερες εκτελέσεις. Στο γνωστό τραγούδι "
Μήλο μου και μανταρίνι" όπως το λέω από την εκτέλεση της Αμαλίας Βάκα του 1930 (με τροχό στον ΚΕ) ξένισε και κάποιους μουσικούς που έπαιζαν μαζί μου, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία σήμερα το τραγουδά σε διαπασών σύστημα και εναρμόνια διαστήματα πάνω από τον ΚΕ (πολλοί και κάτω από τον ΚΕ βέβαια
).
Χαραλάμπης