Απολυτίκια Εσπερινού & Όρθρου Μ. Σαββάτου (Αποκαθήλωση - Επιτάφιος Θρήνος)

[Πηγάδης]

Χριστός Ανέστη!
(...τώρα που τα έχουμε "φρέσκα")
Στην ακολουθία του Μ. Σαββάτου (Εσπερινός-Όρθρος) υπάρχει κάτι το οποίο δεν μπορώ να εξηγήσω:
Απολυτίκια Εσπερινού: Ο ευσχήμων, Ταις μυροφόροις
Απολυτίκια αρχής Όρθρου: Ο ευσχήμων, Ότε κατήλθες, Ταις μυροφόροις
Απολυτίκια τέλος Όρθρου: Ο ευσχήμων

Μήπως ξέρει κανείς πως εξηγείται αυτή η διαφοροποίηση; Υποθέτω ότι δεν θα είναι τυχαία.
Ευχαριστώ.

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Χριστός Ανέστη!
(...τώρα που τα έχουμε "φρέσκα")
Στην ακολουθία του Μ. Σαββάτου (Εσπερινός-Όρθρος) υπάρχει κάτι το οποίο δεν μπορώ να εξηγήσω:
Απολυτίκια Εσπερινού: Ο ευσχήμων, Ταις μυροφόροις
Απολυτίκια αρχής Όρθρου: Ο ευσχήμων, Ότε κατήλθες, Ταις μυροφόροις
Απολυτίκια τέλος Όρθρου: Ο ευσχήμων

Μήπως ξέρει κανείς πως εξηγείται αυτή η διαφοροποίηση; Υποθέτω ότι δεν θα είναι τυχαία.
Ευχαριστώ.

Από ό,τι γνωρίζω το αρχαίο απολυτίκιο είναι ο ευσχήμων. Τα υπόλοιπα είναι νεώτερη προσθήκη. Άλλα μέλη μπορεί να έχουν πιο εμπεριστατωμένη εξήγηση.

 

[Πηγάδης]

Από ό,τι γνωρίζω το αρχαίο απολυτίκιο είναι ο ευσχήμων. Τα υπόλοιπα είναι νεώτερη προσθήκη. Άλλα μέλη μπορεί να έχουν πιο εμπεριστατωμένη εξήγηση.

Το έψαξα μέχρι το Τριώδιο της Βενετίας 1586 και τα έχει όπως ανέφερα παραπάνω. Για πιο πίσω εννοείς;

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Και το ΤΑΣ ομοίως. Δεν θυμάμαι πού το έχουμε συζητήσει ξανά.

 

[MTheodorakis]

«Ὅτε κατῆλθες...Ὁ εὐσχήμων...»

(χφφ. Σινὰ 735 τριῴδιο ι’ αἰ. φ. 191v).


«Ὁ εὐσχήμων...»

(χφφ. τριῴδια Σινὰ 755 ι’ αἰ. φ. 153r, Βατοπεδίου 1190 ια’ αἰ. φ. 97r-v, τυπικὸ Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131 σ. 242).


«Ὅτε κατῆλθες...»

(χφ. Vat. gr. 771 τριῴδιο ια’ αἰ. φ. 185v).


«Ὁ εὐσχήμων...Δόξα, Ὅτε κατῆλθες...Καὶ νῦν, Ταῖς μυροφόροις...»

(χφφ. Μ. Λαύρας Δ-45 τριῴδιο ια’ αἰ. φ. 310r).


«Ὁ εὐσχήμων...Εἰς τὸ Θεὸς Κύριος· Ὁ εὐσχήμων...Δόξα, Ὅτε κατῆλθες...Καὶ νῦν, Ὑπερδεδοξασμένη ὑπάρχεις...»

(τυπικὸ ναοῦ Ἀναστάσεως Ἱεροσολύμων τοῦ ἔτους 1122 σσ. 161-162).


«Θεὸς Κύριος...Ὁ εὐσχήμων...β’(=δίς)· Δόξα καὶ νῦν, Ὑπερδεδοξασμένη ὑπάρχεις...»

(τυπικὸ Εὐεργέτιδος ιβ’ αἰ. σ. 554).


«Ὁ εὐσχήμων...Δόξα, Καὶ νῦν, Ταῖς μυροφόροις...», στὸ τέλος τοῦ ὄρθρου: «Ὁ εὐσχήμων...»

(τυπικὸ Κασούλων τοῦ ἔτους 1173 σσ. 238-239).


«Ὁ εὐσχήμων...Ὅτε κατῆλθες...»

(χφ. Paris. gr. 244 τριῴδιο ιβ’ αἰ. φ. 231r).


«Ὁ εὐσχήμων...Ταῖς μυροφόροις...»

(χφ. Vat. gr. 2118 τριῴδιο ιβ’ αἰ. φ. 116r).


«Ὅτε κατῆλθες...Ὁ εὐσχήμων...Πάντα ὑπερ ἔννοιαν...»

(χφ. Λειμῶνος 31 τριῴδιο ιβ’ αἰ. φ. 106v).


Μ. Παρασκευῇ ἑσπέρας: «Ὁ εὐσχήμων...Θεὸς Κύριος· Ὁ εὐσχήμων...Δόξα, Ὅτε κατῆλθες...Καὶ νῦν, Ταῖς μυροφόροις...», στὸ τέλος τοῦ ὄρθρου: «Ὁ εὐσχήμων...»

(χφφ. Μ. Λαύρας Γ-5 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φφ. 134v-135r, Κρατικῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ῥωσσίας 173.Ι 501 ΤΑΣ ιβ' αἰ. φφ. 105v-106r).


Στὸ τέλος τοῦ ὄρθρου: «Ὁ εὐσχήμων...»

(χφ. Σινὰ 1094 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 86r, τυπικὸ Μήλι τοῦ ἔτους 1292 ἔκδ. Dmitrievskij τ. 3 σ. 881).


«Θεὸς Κύριος· Ὁ εὐσχήμων...Δόξα, Ὅτε κατῆλθες...Καὶ νῦν, Ταῖς μυροφόροις...», στὸ τέλος τοῦ ὄρθρου: μόνο τὸ τῆς προφητείας

(χφφ. Σινὰ 1095 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 134r-v, 1097 σιναϊτικὸ τυπικὸ τοῦ ἔτους 1214 φ. 50r-v).



Μ. Παρασκευῇ ἑσπέρας: «Ὁ εὐσχήμων...Θεὸς Κύριος· Ὁ εὐσχήμων...Δόξα, Καὶ νῦν, Ταῖς μυροφόροις...», στὸ τέλος τοῦ ὄρθρου: μόνο τὸ τῆς προφητείας

(χφ. Σινὰ 1096 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φφ. 181v-182r).

 

[Πηγάδης]

Πολλές ευχαριστίες στον αγαπητό μας Μανώλη για την όπως πάντα τυπικοδιφική απάντησή του!
Θα μας ήταν όμως εξίσου πολύτιμη η γνώμη του για το θέμα όταν μας την πεί ταυτόχρονα και με την ιδιότητά του ως ψάλτης και βλέποντας την τυπική διάταξη που επικρατεί στις μέρες μας. Τι προτείνεις ως σωστότερο;
Ευχαριστώ.

 

[π. Μάξιμος]

Κατ᾿ ἀρχάς γιά τό τέλος τοῦ ὄρθρου τό ἰσχῦον Τυπικό (ΤΜΕ) καί ἐξ αὐτοῦ τά Δίπτυχα καί τά ἄλλα ἐτήσια βοηθήματα προβλέπουν τρία ἀπολυτίκια «῞Οτε κατῆλθες», «Ταῖς μυροφόροις γυναιξίν... ἐδείχθη ἀλλότριος» καί «῾Ο εὐσχήμων ᾿Ιωσήφ... κηδεύσας ἀπέθετο». Ἐπισυνάπτω τή σχετική σελίδα τοῦ ΤΜΕ μέ τήν ὑποσημείωση 50, πού ἐξηγεῖ τήν ἐξέλιξη καί στή διάταξη τό γιατί πρέπει τελευταῖο νά ψαλεῖ τό «῾Ο εὐσχήμων ᾿Ιωσήφ... κηδεύσας ἀπέθετο».

View attachment TME_ORTHROS_M.SABBATOY.pdf

Σ᾿ αὐτό τό θέμα ἔχουμε ἐξηγήσει τήν ἀνάγκη ἐντάξεως τῶν Γεγονότων σέ κάποια ἀκολουθία ἑσπερινοῦ ἤ ὄρθρου, καί δέν πρέπει νά προσεγγίζουμε τήν τάξη σύμφωνα μέ τόν ἄλλο καιρό τῶν ἀκινήτων ἑορτῶν. Καί ἡ ἀκολουθία τῶν Παθῶν (ὄρθρος Μ. Παρασκευῆς) ξεκινάει μέ τό «῞Οτε οἱ ἔνδοξοι μαθηταί» καί κλείνει μέ τό «᾿Εξηγόρασας ἡμᾶς». Ἔτσι καί κατά τό Μ. Σάββατον κατά τό ὁποῖον «τὴν θεόσωμον Ταφήν, καὶ τὴν εἰς ᾍδου Κάθοδον τοῦ Κυρίου καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἑορτάζομεν» στό ἑσπερινό τῆς Ἀποκαθηλώσεως ψάλλεται «῾Ο εὐσχήμων ᾿Ιωσήφ... κηδεύσας ἀπέθετο» καί προστέθηκε μᾶλλον μεταγενέστερα καί τό «Ταῖς μυροφόροις γυναιξίν... ἐδείχθη ἀλλότριος», πού βέβαια παραπέμπει στό «Διαγενομένου τοῦ Σαββάτου» καί «λίαν πρωῒ τῇ μιᾷ τῶν σαββάτων», ἀλλ΄ ὁ ρόλος τῶν Μυροφόρων συνδέεται μέ τήν Ταφή. Ὁπωσδήποτε στόν ὄρθρο πρέπει νά τονισθεῖ καί ἡ εἰς ᾍδου Κάθοδος μέ τό ἀναστάσιμο ἀπολυτίκιο «῞Οτε κατῆλθες». Νά μήν ποῦμε γιά τόν ἑσπερινό τῆς Ἀναστάσεως, τήν παννυχίδα μέ τό «῞Οτε κατῆλθες» καί τόν ὄρθρο τοῦ Πάσχα.

Αὐτό πού θυμᾶται ὁ Ἐμμανουήλ εἶναι ἀπό τήν Κυριακή καί τήν ἑβδομάδα τῶν Μυροφόρων καί τή σειρά τῶν ἀπολυτικίων ἐδῶ. Ἡ Κυριακή καί ἡ ἑβδομάδα τῶν Μυροφόρων εἶναι ἀκριβῶς κατά τόν τῦπον τῆς πρώτης μεθεόρτου τῶν ἄλλων δεσποτικῶν ἑορτῶν, ὅπου τιμῶνται τά πρόσωπα πού διεδραμάτισαν σπουδαῖο ρόλο στά Γεγονότα τῆς ταφῆς καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου (πρβλ. Ἰω. Φουντούλη, Λογική Λατρεία, σ. 12).

Μήν παραξενευόμεθα, λοιπόν, ἀπό αὐτές τίς διατάξεις, πού εἶναι καί ποικίλες, ὅπως μᾶς ἔδειξε ὁ Μανόλης, στό διάβα τῶν αἰώνων καί στήν ἐξέλιξη τῆς Τελετουργικῆς.

 

[MTheodorakis]

Θὰ πρότεινα:

Παρασκευὴ ἑσπέρας, ἀντὶ τῆς παλαιᾶς προηγιασμένης, στὸ τέλος τοῦ ἑσπερινοῦ «Ὁ εὐσχήμων...» μόνο.

Στὸ Θεὸς Κύριος ὡς ἔχει τὸ ΤΜΕ.

Στὸ τέλος τοῦ ὄρθρου μόνο τό «Ὁ εὐσχήμων...» ἀργὸ ἀπὸ τὸ Μουσικὸν Ἀπάνθισμα Χρυσοστόμου μοναχοῦ πολλάκις γιὰ τὴν ἀπόθεση τοῦ ἐπιταφίου στὴν ἁγία τράπεζα, καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτὴν ψάλλεται τὸ τροπάριο τῆς προφητείας, Δόξα, Καὶ νῦν, τὸ αὐτό.