Αντικατάσταση ή παράλειψη του «Κατευθυνθήτω» σε Προηγιασμένη

Εἰς τὴν Προηγιασμένην ἀντὶ τοῦ Εὐαγγελίου λέγει ὁ διάκος εἰς τὸ μέσον· ἦχος πλ. α΄·Κατευθυνθήτω - Κύριε ἐκέκραξα - Θοῦ Κύριε - Μὴ ἐκκλίνης (χειρόγραφος μουσικός κώδικας μονής Κουτλουμουσίου 455 (τέλη ΙΕ΄ αιώνα - αρχές ΙΣΤ΄ αιώνα)).

D τI σσ. 131 & 191-192: βλέπουμε σε προηγιασμένη, μετά τα παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα, προκείμενο Αποστόλου, Απόστολο, Αλληλούια και Ευαγγέλιο. Ευθύς μετά η εκτενής.

Από τα παραπάνω βγάζω τα παρακάτω (επισφαλή;) συμπεράσματα:
1) Πριν το Ευαγγέλιο δεν ψάλλεται το προκείμενο της προηγιασμένης, όταν προηγείται Απόστολος, αλλά το προκείμενο του Αποστόλου, ο Απόστολος και το Αλληλούϊα. Το δε Κατευθυνθήτω απλώς καταλιμπάνεται.
2) Το προκείμενο της προηγιασμένης στέκει στην ακολουθία αντί Ευαγγελίου (εξ ου και το Σοφία. Ὀρθοί στο βαρβερινό κώδικα πριν το προκείμενο· άλλη πιο πιθανή εκδοχή είναι ότι το διακονικό κέλευσμα εξυπηρετεί την κατάβαση από το σύνθρονο για την προσφορά θυμιάματος κύκλωθεν της αγίας τραπέζης, όπως μαρτυρείται και στα διακονικά της προηγιασμένης στον βαρβερινό κώδικα, έκδοση Parenti, 1995, σ. 311).

Γεννάται όμως η απορία: Τι γίνεται όταν υπάρχει μόνο Ευαγγέλιο χωρίς Απόστολο; Θα πρέπει να ψαλλεί το Κατευθυνθήτω μετά τα παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα ή να αντικατασταθεί με άλλο προκείμενο σχετικό με το περιεχόμενο του Ευαγγελίου (κατά τα πρότυπα του όρθρου, π.χ. τα προκείμενα των εωθινών ευαγγελίων μετά τους αναβαθμούς); Ιστέον ότι :D το προκείμενο Κατευθυνθήτω αντικαθίσταται από άλλο προκείμενο στις προηγιασμένες της Τετάρτης και Παρασκευής της Τυρινής (Ἐλπισάτω Ἰσραὴλ ἐπὶ τὸν Κύριον, στίχος· Κύριε οὐχ ὑψώθη ἡ καρδία μου. D τI σσ. 111-112). Τι λένε τα χφφ, τα τυπικά και τα ευχολόγια, σχετικά με τις προηγιασμένες της Μ. Δευτέρας, Τρίτης, Τετάρτης;


Θέλω να διευκρινίσω, για αποφυγή παρεξηγήσεων, ότι η συζήτηση είναι στα πλαίσια ιστορικής φιλομάθειας, και ο καθένας εννοείται ότι θα πράξει όπως διατάσσει το ΤΜΕ, τα επίσημα βοηθήματα τυπικού, κτλ.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Καί βέβαια χάριν ἱστορικῆς φιλομαθείας θά γράψουμε.

Σύμφωνα μέ τό ΤΑΣ (24/2 καί 9/3) μετά τό Κατευθυνθήτω ἀκολουθεῖ τό προκείμενον τοῦ ἀποστόλου. Στίς τρεῖς πρῶτες ἡμέρες τῆς Μ. Ἑβδομάδος ἀκολουθεῖ τό εὐαγγέλιον. Καί ἐκεῖ μποροῦμε νά ἐκλάβουμε τό Κατευθυνθήτω ὡς ἀλληλουιάριον.

Στήν περίπτωση ἑορταζομένου ἁγίου, ὄντως ἔχω σκεφθεῖ, ὅτι θά μποροῦσε νά λέγεται ὁ ἀπόστολος μετά τοῦ προκειμένου του μετά τά παλαιοδιαθηκικά ἀναγνώσματα, καί τό Κατευθυνθήτω νά λέγεται ἀντί ἀλληλουιαρίου, ὅπως τό Ἀνάστα ὁ Θεός τό Μ. Σάββατον. Ἤ τό Κατευθυνθήτω νά τίθεται ἀντί προκειμένου τοῦ ἀποστόλου καί νά μήν λέμε προκείμενο τοῦ ἀποστόλου, ἀλλ᾿ εὐθύς τήν ἐξαγγελία τοῦ ἀναγνώσματος. Ἀλλά δέν νομίζω ὅτι δικαιώνεται αὐτό, ὅπως ἔχω δεῖ καί σέ κώδικες, πού καταγράφει ὁ μακαριστός Π. Τρεμπέλας στό μνημειῶδες ἔργο του, Αἱ τρεῖς λειτουργίαι. Θέτουν προκείμενο ἀποστόλου καί ἀλληλουιάριον μετά τό Κατευθυνθήτω.

Τό Κατευθυνθήτω εἶναι συστατικό τῆς Προηγιασμένης μέσα στή Μ. Τεσσαρακοστή ὅμως. Ἀντικαθίσταται στίς Προηγιασμένες τῆς Τυρινῆς καί τῆς Μ. Παρασκευῆς, πού ὅμως τώρα δέν τελοῦμε. Αὐτό φαίνεται καθαρά καί στό ΤΑγΣ καί στό ΤΕ. Μάλιστα τό ΤΕ γράφει στήν Προηγιασμένη τῆς Μ. Παρασκευῆς «οὔτε Φῶς Χριστοῦ λέγομεν, οὔτε τό Κατευθυνθήτω, ταῦτα γάρ ὡς εἴρηται τῇ μεγάλῃ δ΄ ἀποδίδονται». Οἱ τρεῖς πρῶτες ἡμέρες τῆς Μ. Ἑβδομάδος διατηροῦν τό μοναστικό τυπικό τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, ὅπως ἔχουμε γράψει ἀλλοῦ. Μετά εἰσέρχεται τό ᾀσματικόν. Ἀλλά καί στό (ᾀσματικόν) ΤΑγΣ τό Κατευθυνθήτω ἐννοεῖται μετά τά παλαιοδιαθηκικά καί πρό τοῦ εὐαγγελίου κατά τίς τρεῖς πρῶτες ἡμέρες τῆς Μ. Ἑβδομάδος. Μιά φορά ἔγραψε τή διάταξη, τήν Καθαρά Δευτέρα. Δέν τό ἐπαναλαμβάνει.

Κάτι ἀξιοπρόσεκτο στό ΤΑγΣ ὑπάρχει στίς 9 Μαρτίου (ἑορταζόμενος μέ ἀπόστολο καί εὐαγγέλιο), ὅπου μετά τό Κατευθυνθήτω «ὁ διάκονος λέγει· Τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν, καὶ ὁ πρεσβύτερος ποιεῖ εὐχὴν τοῦ τρισαγίου. Καὶ λέγεται τὸ τρισάγιον καὶ καθ᾿ ἑξῆς ἕως τοῦ εὐαγγελίου». Καί ἀκολουθοῦν οἱ δεήσεις, «τό Νῦν αἱ δυνάμεις καί ἡ ἀκολουθία τῶν προηγιασμένων». Ὁπότε ἐκεῖ δέν τίθεται θέμα, ἀφοῦ προκείμενον ἀποστόλου καί ἀλληλουιάριον εὐαγγελίου γίνονται ὅπως στήν τελεία, μετά τόν τρισάγιον ὕμνον.

Συνεπῶς· ἐξαιρουμένων τῶν διατάξεων τοῦ ᾀσματικοῦ τυπικοῦ καί τῶν ἐν αὐτῷ προβλεπομένων Προηγιασμένων τῆς ἑβδομάδος τῆς Τυρινῆς καί τῆς Μ. Παρασκευῆς (ἀπ᾿ ὅπου οἱ παραπομπές σου), ἀκολουθοῦμε τό ΤΑΣ καί τό ΤΜΕ. Ἀλλά, ὅπως φάνηκε καί ἀπό τά ἄλλα τυπικά, δέν ἀντικαθίσταται τό Κατευθυνθήτω στίς Προηγιασμένες πού προβλέπονται σήμερα, οὔτε καταλιμπάνεται.

Σημ.: Δέν ἀνέφερα τό ΤΑ, γιατί ἐκεῖ γιά τίς τρεῖς πρῶτες ἡμέρες τῆς Μ. Ἑβδομάδος ἔχουμε τή διάταξη τῆς Προηγιασμένης τοῦ Ἰακώβου, ὅπου τό Κατευθυνθήτω ὑπάρχει σταθερά, ἀλλά ἀφοῦ ἔχουν εἰπωθεῖ ὅλα τά ἀναγνώσματα —καί εὐαγγέλιον—, τό Καταξίωσον, ἀπόστιχα, κατηχούμενα καί ἀπόλυση κατηχουμένων, δηλ. ἔχει τελειώσει ὁ ἑσπερινός καί τό Κατευθυνθήτω σηματοδοτεῖ τήν ἔναρξη τῆς Προηγιασμένης. Τό ὅτι ἡ Προηγιασμένη ἄρχεται μέ τό Κατευθυνθήτω, τό εἶδες σέ μουσικούς κώδικες στή διατριβή τῆς Σπυράκου.

 
Last edited:

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


«Τῇ Μεγάλῃ Δευτέρᾳ ἑσπέρας...Εἶτα τὸ Κατευθυνθήτω. εἶθ’ οὗτως Εὐαγγέλιον» (χφ. Βατοπεδίου 1190 τριῴδιο ια’ αἰ. φ. 77r-v).

Στὸ μεταγενέστερο μουσικὸ χφ. Κουτλουμουσίου 455, στὴν ἔναρξη τῶν μελῶν τῆς προηγιασμένης, δίδεται ἡ κατατοπιστικὴ διάταξη «ἀντὶ τοῦ Εὐαγγελίου» γιὰ τὸν προσδιορισμὸ τῆς θέσης τοῦ μέλους πρὸ τῆς ἐκτενοῦς.
 
Ευχαριστούμε πάρα πολύ για τις εξαιρετικά χρήσιμες πληροφορίες.

π. Μάξιμος;83502 said:
Στήν περίπτωση ἑορταζομένου ἁγίου, ὄντως ἔχω σκεφθεῖ, ὅτι θά μποροῦσε νά λέγεται ὁ ἀπόστολος μετά τοῦ προκειμένου του μετά τά παλαιοδιαθηκικά ἀναγνώσματα, καί τό Κατευθυνθήτω νά λέγεται ἀντί ἀλληλουιαρίου, ὅπως τό Ἀνάστα ὁ Θεός τό Μ. Σάββατον. Ἤ τό Κατευθυνθήτω νά τίθεται ἀντί προκειμένου τοῦ ἀποστόλου καί νά μήν λέμε προκείμενο τοῦ ἀποστόλου, ἀλλ᾿ εὐθύς τήν ἐξαγγελία τοῦ ἀναγνώσματος. Ἀλλά δέν νομίζω ὅτι δικαιώνεται αὐτό, ὅπως ἔχω δεῖ καί σέ κώδικες, πού καταγράφει ὁ μακαριστός Π. Τρεμπέλας στό μνημειῶδες ἔργο του, Αἱ τρεῖς λειτουργίαι. Θέτουν προκείμενο ἀποστόλου καί ἀλληλουιάριον μετά τό Κατευθυνθήτω.

Οι κώδικες που είδατε και δε δικαιώνουν την άποψή σας είναι μοναστικοί ή ασματικοί; Αν είναι μοναστικοί μπορεί να πρόκειται για συμπίλημα, και εξηγώ: Θα θυμιατίσει ο παπάς σε δύο σημεία: και στο κατευθυνθήτω και στο ἀλληλούϊα; Και τι γίνεται με την κάτω καθέδρα (η άνω νομίζω ότι έγινε στην τριθέκτη); Θα καθίσουν οι ιερείς, όπως πρέπει, στα παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα, μετά θα κατέβουν από το σύνθρονο για το Κατευθυνθήτω και τις γονυκλισίες, και ακολούθως θα κάνουν δεύτερη κάτω καθέδρα για τον Απόστολο; Και τα εξής που δε νομίζω ότι το συναντάμε πουθενά αλλού, δύο προκείμενα συναπτά, χωρίς ανάγνωσμα μεταξύ τους, χωρίς δέηση όπως γίνεται στην μοναχική διάταξη των διπλών (κινητών-ακίνητων) προκειμένων! Είναι μερικές σκέψεις που ίσως και εσείς αναλογιστήκατε... (άλλωστε προτείνατε και εναλλακτικές).

π. Μάξιμος;83502 said:
Κάτι ἀξιοπρόσεκτο στό ΤΑγΣ ὑπάρχει στίς 9 Μαρτίου (ἑορταζόμενος μέ ἀπόστολο καί εὐαγγέλιο), ὅπου μετά τό Κατευθυνθήτω «ὁ διάκονος λέγει· Τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν, καὶ ὁ πρεσβύτερος ποιεῖ εὐχὴν τοῦ τρισαγίου. Καὶ λέγεται τὸ τρισάγιον καὶ καθ᾿ ἑξῆς ἕως τοῦ εὐαγγελίου». Καί ἀκολουθοῦν οἱ δεήσεις, «τό Νῦν αἱ δυνάμεις καί ἡ ἀκολουθία τῶν προηγιασμένων». Ὁπότε ἐκεῖ δέν τίθεται θέμα, ἀφοῦ προκείμενον ἀποστόλου καί ἀλληλουιάριον εὐαγγελίου γίνονται ὅπως στήν τελεία, μετά τόν τρισάγιον ὕμνον.

Ίσως εδώ βρίσκεται η λύση. Ο ασματικός εσπερινός έχει την εξής παράξενη-ιδιόρρυθμη δομή (για μένα τουλάχιστον): Το προκείμενο και η εκτενής λέγεται μετά την είσοδο στον ρμ΄ ψαλμό, και όχι μετά το τρισάγιο του λυχνικού (γ΄ μικρού αντιφώνου), όπως θα αναμέναμε από τον όρθρο και τη λειτουργία (και την τριθέκτη). Στην προηγιασμένη, από τα τυπικά βλέπουμε ότι κόβουν αρκετά αντίφωνα πριν την είσοδο, αλλά και τα μικρά αντίφωνα (μαζί και του τρισαγίου) ίσως για συντομία, και ευθύς μετά την εκτενή λένε τα κατηχούμενα και τα λοιπά της προηγιασμένης. Τις ημέρες που λέμε Απόστολο σε προηγιασμένη, ίσως για το ύψος της μνήμης ή της εορτής, προστίθεται και το τρισάγιο. Έτσι, μία λύση είναι αυτή που μας προτείνει η ως άνω τυπική διάταξη: Στον ασματικό εσπερινό τα αναγνώσματα του Τριωδίου να ειπωθούν μετά την είσοδο, μαζί και το κατευθυνθήτω... και προκείμενο Αποστόλου-Απόστολος-Αληλλούια-Ευαγγέλιο μετά το τρισάγιο πριν την απόλυση των κατηχουμένων. Βέβαια, έχουμε πάλι το ίδιο πρόβλημα: διπλή καθέδρα. Δεν ξέρω βέβαια κατά πόσον είναι πρόβλημα (η άνω καθέδρα γίνεται άπαξ σε μία ημέρα και έχει ευχή, η κάτω καθέδρα δεν έχει περιορισμό και δεν έχει και ειδική ευχή).
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Οι κώδικες που είδατε και δε δικαιώνουν την άποψή σας είναι μοναστικοί ή ασματικοί; Αν είναι μοναστικοί μπορεί να πρόκειται για συμπίλημα, και εξηγώ: Θα θυμιατίσει ο παπάς σε δύο σημεία: και στο κατευθυνθήτω και στο ἀλληλούϊα; Και τι γίνεται με την κάτω καθέδρα (η άνω νομίζω ότι έγινε στην τριθέκτη); Θα καθίσουν οι ιερείς, όπως πρέπει, στα παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα, μετά θα κατέβουν από το σύνθρονο για το Κατευθυνθήτω και τις γονυκλισίες, και ακολούθως θα κάνουν δεύτερη κάτω καθέδρα για τον Απόστολο; Και τα εξής που δε νομίζω ότι το συναντάμε πουθενά αλλού, δύο προκείμενα συναπτά, χωρίς ανάγνωσμα μεταξύ τους, χωρίς δέηση όπως γίνεται στην μοναχική διάταξη των διπλών (κινητών-ακίνητων) προκειμένων! Είναι μερικές σκέψεις που ίσως και εσείς αναλογιστήκατε... (άλλωστε προτείνατε και εναλλακτικές).
Πρόκειται γιά τρεῖς κώδικες τῆς ΕΒΕ ἀπό ΙΣΤ΄ ἕως ΙΗ΄ αἰ. καί προφανῶς εἶναι μοναστικοί.
Ἐκμυστηρεύθηκα τόν προβληματισμό μου, πού δέν εἶναι ἐνδεχομένως ἀβάσιμος, ὅπως καί ὁ δικός σου. Ἐδῶ μᾶλλον πρόκειται γιά «ἀναγκαῖο κακό», ἀφοῦ πρέπει νά ἐρευνήσουμε τό ἀπό πότε ἔχουμε μνῆμες ἁγίων σέ καθημερινή τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς καί ὄχι μετατιθέμενες τά Σάββατα ἤ τίς Κυριακές (ὅπως ἁγ. Θεοδώρου, εὕρεση Σταυροῦ, Ἰωάννου Κλίμακος, Μαρίας Αἰγυπτίας) καί συντάσσεται μιά «ἀναγκαστική» διάταξη.
Αὐτοί οἱ κώδικες γράφουν ἀφ᾿ ἑνός ὅτι «Εἰς τό τέλος τοῦ Κατευθυνθήτω λέγεται καί ὁ ἀπόστολος» (χωρίς νά κάνουν ἀναφορά στό προκείμενον —ἀλλά τό συμπεραίνω ἀπό τό ΤΑΣ) καί ἀφ᾿ ἑτέρου ὅτι λέγεται «μικρόν ἀλληλούια. (sic) Ὁ διάκονος θυμιᾶ». Προφανῶς θυμιᾶ μόνον τό εὐαγγέλιον καί τό ἱερατεῖον (ὅπως ἡ παλιά τάξη) συντόμως ἤ καί καθόλου ἤ ἐξέρχεται κατά τήν ἀνάγνωσιν τοῦ ἀποστόλου (μεταγενέστερες πράξεις). Πάντως δέν πρέπει νά παραλληλίζεται τό ἕνα θυμίαμα (τοῦ Κατευθυνθήτω) μέ τό ἄλλο. Ὡραία καί ἡ παρατήρηση γιά τά διπλά προκείμενα.

Ίσως εδώ βρίσκεται η λύση. Ο ασματικός εσπερινός έχει την εξής παράξενη-ιδιόρρυθμη δομή (για μένα τουλάχιστον): Το προκείμενο και η εκτενής λέγεται μετά την είσοδο στον ρμ΄ ψαλμό, και όχι μετά το τρισάγιο του λυχνικού (γ΄ μικρού αντιφώνου), όπως θα αναμέναμε από τον όρθρο και τη λειτουργία (και την τριθέκτη). Στην προηγιασμένη, από τα τυπικά βλέπουμε ότι κόβουν αρκετά αντίφωνα πριν την είσοδο, αλλά και τα μικρά αντίφωνα (μαζί και του τρισαγίου) ίσως για συντομία, και ευθύς μετά την εκτενή λένε τα κατηχούμενα και τα λοιπά της προηγιασμένης. Τις ημέρες που λέμε Απόστολο σε προηγιασμένη, ίσως για το ύψος της μνήμης ή της εορτής, προστίθεται και το τρισάγιο. Έτσι, μία λύση είναι αυτή που μας προτείνει η ως άνω τυπική διάταξη: Στον ασματικό εσπερινό τα αναγνώσματα του Τριωδίου να ειπωθούν μετά την είσοδο, μαζί και το κατευθυνθήτω... και προκείμενο Αποστόλου-Απόστολος-Αληλλούια-Ευαγγέλιο μετά το τρισάγιο πριν την απόλυση των κατηχουμένων. Βέβαια, έχουμε πάλι το ίδιο πρόβλημα: διπλή καθέδρα. Δεν ξέρω βέβαια κατά πόσον είναι πρόβλημα (η άνω καθέδρα γίνεται άπαξ σε μία ημέρα και έχει ευχή, η κάτω καθέδρα δεν έχει περιορισμό και δεν έχει και ειδική ευχή).
Τά περί τῆς «κάτω καθέδρας» δέν ξέρω τί ἔχεις ἐσύ στό μυαλό σου καί τί ἐννοεῖς· ἄς τό διευκρινήσουμε. Τό ἀντιπαρέρχομαι πρός τό παρόν.
Θά συμπληρώσω μόνον κάποια νέα στοιχεῖα πού βρῆκα.
Αὐτήν τήν παράλληλη πρόβλεψη Κατευθυνθήτω καί τρισαγίου τήν βλέπουμε στό ΤΑΣ (κεφ. κα΄) στήν ἑσπερινή τελεία λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου τῆς κύριας ἡμέρας τοῦ Εὐαγγελισμοῦ (μέ ἑσπερινό, πού στό Μηναῖο τόν βλέπουμε ὡς ΚΣΤ΄ης), ὅπου λέγονται «καὶ τὰ ἀναγνώσματα τῆς ἡμέρας. Εἶτα τῆς ἑορτῆς τὰ δύο. ... Τὸ Κατευθυνθήτω. Καὶ γίνεται συναπτὴ τοῦ Τρισαγίου. Προκείμενον (ἀποστόλου) ...».
Κάτι σημαντικό ὅμως βλέπω στό ΤΑγΣ «ὅταν εἰς ἡμέραν νηστείας φθάσῃ ὁ Εὐαγγελισμός». Ἐκεῖ ἀφ᾿ ἑνός ὑπάρχει ἡ πρόβλεψη «μηδενός προστιθεμένου ἀναγνώσματος (σ.σ. ἐννοεῖ τῆς ἡμέρας) διὰ τὴν ἑορτήν» (πρβλ. πρόβλεψη ΤΜΕ) καί ἀφ᾿ ἑτέρου ἡ λειτουργία γίνεται μετά «τὴν τριτοέκτην» (πρβλ. ἐπίσης πρόβλεψη ΤΜΕ), ὅπου μετά τήν εὐχὴ τοῦ τρισαγίου γιά προκείμενο ἀντικαθιστόν τόν τρισάγιον λέγεται τό τροπάριον τῆς ἑορτῆς, δέν λέγεται προκείμενον ἄλλο τοῦ ἀναγνώσματος, «ἀλλ᾿ εὐθὺς τό ἀνάγνωσμα πρῶτον, τῆς Ἐξόδου», ἀκολουθεῖ «Προκείμενον, ἦχος δ΄ Εὐαγγελίζεσθε... Ἀνάγνωσμα β΄, Παροιμιῶν ... Προκείμενον β΄, τό Κατευθυνθήτω. Ἀνάγνωσμα γ΄ ὁ ἀπόστολος ... Ἀλληλούια, ... Εὐαγγέλιον ...». Βλέπουμε λοιπόν ἐδῶ, ὅτι τό Κατευθυνθήτω τίθεται ὡς προκείμενον τοῦ ἀποστόλου. Μάλιστα στήν ἔκδοση DI (σ. 57) ὑπάρχει ὑποσημείωση ὅτι «Τοῦτο (ἐνν. τό Κατευθυνθήτω) ψάλλεται καθεζομένων τῶν ἱερέων».

 
Last edited:
Ευχαριστώ ξανά θερμά. Σήμερα δέχομαι καταιγισμό πληροφοριών... Όταν καταφέρω να τελειώσω και το βιβλίο της δρ. Σπυράκου, από το οποίο παίρνω πολλές πληροφορίες (πραγματικός θησαυρός), θα είμαι ευτυχής (μου έπεσε λίγο βαρύ κυριολεκτικά και μεταφορικά).

π. Μάξιμος;83555 said:
Τά περί τῆς «κάτω καθέδρας» δέν ξέρω τί ἔχεις ἐσύ στό μυαλό σου καί τί ἐννοεῖς· ἄς τό διευκρινήσουμε.

Θα σας γράψω πώς το αντιλαμβάνομαι, και όπου εντοπίσετε λάθη διορθώστε με.
Όταν εννοούμε καθέδρα εννοούμε την εντός του βήματος μετάβαση στο σύνθρονο και την καθιστική θέση σε αυτό. Καθέδρα γίνεται σε όλες τις ακολουθίες που έχουν παλαιοδιαθηκικό ή αποστολικό ανάγνωσμα.
Έχουμε δύο καθέδρες την άνω και την κάτω. Άνω καθέδρα γίνεται στην πρώτη ακολουθία της ωρολογιακής ημέρας, ξεκινώντας από τον ασματικό όρθρο, που έχει τέτοιο ανάγνωσμα. Ο όρθρος έχει συνήθως μόνο Ευαγγέλιο, αν έχει, και ως εκ τούτου η άνω καθέδρα γίνεται στη λειτουργία (όταν τελείται μεταξύ γ΄ και στ΄ ώρας) ή την τριθέκτη. Κάτω καθέδρα σε όλες τις υπόλοιπες.
Τι διαφορές υπάρχουν; Ο επίσκοπος στην άνω καθέδρα κάθεται στην κεντρική θέση του συνθρόνου (στο θρόνο δηλαδή), και αν γίνεται είσοδος με Ευαγγέλιο, αυτό τίθεται επί της αγίας τραπέζης. Πριν γίνει η άνω καθέδρα, γίνεται και η αντίστοιχη ευχή (Δέσποτα Κύριε ὁ Θεὸς τῶν δυνάμεων, σῶσον τὸν λαόν σου καὶ εἰρήνευσον αὐτὸν...)*. Αντίθετα, στην κάτω καθέδρα, ο επίσκοπος δεν κάθεται στο θρόνο, αλλά σε διπλανό στασίδι του θρόνου (πάλι στο σύνθρονο). Ο θρόνος μένει κενός. Αν υπάρχει Ευαγγελικό ανάγνωσμα, γίνεται είσοδος με δύο Ευαγγέλια, το ένα τίθεται επί της αγίας τραπέζης και το άλλο στο θρόνο. Στην κάτω καθέδρα, δε διαβάζεται ευχή.
Η κατάβαση από την καθέδρα, γίνεται με το διακονικό κέλευσμα: Σοφία. Ὀρθοί.

Υ.Γ: Επειδή δεν πρέπει να μένει λάθος εντύπωση για κανένα θέμα, θα προσπαθήσω να διορθώσω τις συγκεχυμένες σκέψεις μου. Στο συνημμένο, έχω όλες τις αναφορές (είτε σαφείς είτε όχι) που μπόρεσα να εντοπίσω στον όρο καθέδρα, στα εξής τυπικά:
1) Τυπικό της αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως (Δρέσδης) (κώδικας Δρέσδης)
2) Από τα τυπικά του Dmitriyevkiy Opisanie, τόμος Ι, τα εξής:
α) Μέγα Τυπικόν της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως (ΤΑγΣ) σσ. 1-152.
β) Συμπληρωματικαί σημειώσεις περί του Τυπικού της Μεγάλης Εκκλησίας (ΤΑγΣσ) σσ. 152-163.
γ) Τυπικόν της εν Κωνσταντινουπόλει Μονής της Ευεργέτιδος (ΤΕ) σσ. 256-656.
δ) Τυπικό έτους 1292 (Τ) σσ. 836-893.

*Η ευχή αυτή νομίζω ότι σώζεται (στο βαρβερινό ευχολόγιο σσ. 5, 27) αποκλειστικά στη λειτουργία του Μ. Βασιλείου και του Χρυσολόγου. Δε γνωρίζω αν πρέπει να λεχθεί και σε άλλες ακολουθίες που γίνεται άνω καθέδρα.

Τετάρτη της Τυρινής
Τριθέκτη
Δρέσδης: Κατ᾿ αρχάς, πολύ σημαντικό στοιχείο είναι ότι γίνεται άνω καθέδρα και στην τριθέκτη, σε αντίθεση με σήμερα που γίνεται μόνο στη λειτουργία... Βέβαια ασματική τριθέκτη δεν ψάλλεται σήμερα...
<<καὶ εἰς τὴν τελευταῖαν περισσήν, ἀνέρχεται...>>. Το ίδιο δε γίνεται και στη λειτουργία (στο δύναμις=περισσή);
<<Καὶ τοῦ διακόνου ἐκφωνοῦντος· Σοφία ὀρθοί, ἐνίστανται οἱ ἱερεῖς καὶ κατέρχονται>>. Εδώ προφανώς μιλάει για την κατάβαση από την καθέδρα.
<<Ἐξέρχονται δὲ οἱ διάκονοι ἐν τῇ σωλαίᾳ>>. Οι διάκονοι είχαν εισοδεύσει μαζί με τους ιερείς, και ήταν εντός του βήματος κατά την άνω καθέδρα. Πολύ σημαντική πληροφορία που θα χρειαστεί να την ανακαλέσουμε πιο κάτω.

Προηγιασμένη
Δρέσδης: <<Καὶ εὐξάμενοι εἰς τὴν ἁγίαν τράπεζαν βραχύ, οἱ ἱερεῖς εὐθέως ἀνέρχονται ἐν τῷ συνθρόνῳ>>. Κατά τη γνώμη μου αυτό είναι διφορούμενο: α) Έχουν ψαλλεί μόνο δύο αντίφωνα (το πρώτο και το τελευταίο), δεν υπάρχει ακριβή αντιστοιχία συναπτών-ευχών-αντιφώνων, και είναι η ευχή του η΄ αντιφώνου ή <<τῆς εἰσόδου τῆς θ΄>> την οποία εύχονται οι ιερείς, καθώς αυτή δεν οργανώθηκε σε μικρή συναπτή. β) Ίσως σημαίνει ότι περιμένουν να δοξάσουν οι έξω του βήματος, για να ανέβουν στο σύνθρονο, όταν ψάλλεται η περισσή του κεκραγαρίου. γ) Δεν αποκλείεται να ισχύουν και τα δύο.
<<Καὶ εἰρηνεύει ὁ πατριάρχης, ἀνίστανται δὲ οἱ πρεσβύτεροι καὶ εὐφημοῦσι καὶ πάλιν καθέζονται>>. Σημείο που δεν μπορώ να καταλάβω τι σημαίνει.
ΤΑγΣ: Συμφωνεί με τον Δρέσδης, όμως με πολύ λιγότερες λεπτομέρειες.


Καθαρά Δευτέρα
Τριθέκτη
Δρέσδης: <<Εἰς δὲ τὸ ἔσχατον ἀνέρχεται εἰς τὴν ἄνω καθέδραν καὶ σφραγίζει ὁ πατριάρχης γ΄ καὶ λέγει προκείμενον>>. Το καινούριο εδώ είναι ότι σφραγίζει. Θα εννοήσουμε εδώ το “Εἰρήνη πᾶσι”;
Για τα υπόλοιπα, βλ. Τετάρτη της Τυρινής, Τριθέκτη και Προηγιασμένη από Δρέσδης.

Προηγιασμένη​
Δρέσδης: <<σὺν τῇ εἰσόδῳ γίνεται ἡ ἄνω καθέδρα>>. Το γεγονός ότι την ίδια ημέρα, στην τριθέκτη έγινε πάλι άνω καθέδρα, σε τίποτα δεν εμπόδισε να γίνει άνω καθέδρα και στην προηγιασμένη.
<<Εἶτα τοῦ πατριάρχου σφραγίζοντος γ΄, ὁ ἀρχιδιάκονος ἐκφωνεῖ· Πρόσχωμεν, καὶ τοῦ πατριάρχου εἰρηνεύοντος, λέγεται προκείμενον>>. Εδώ λοιπόν γίνεται σαφές ότι άλλο το σφράγισμα “μετὰ κηρίων” και άλλο το “Εἰρήνη πᾶσι” μετά το πρόσχωμεν. Απαντάμε έτσι και στο ερώτημα που είχαμε θέσει στην τριθέκτη της ίδιας ημέρας.


Κυριακή α΄ νηστειών
Λειτουργία
Δρέσδης: Γίνεται άνω καθέδρα, χωρίς ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.


Παρασκευή ε΄ νηστειών
Παννυχίς
Δρέσδης: <<Καὶ μετὰ τὴν ἐκφώνησιν, καθεζομένου τοῦ πατριάρχου, <ἀνέρχεται ἐν τῷ ἄμβωνι προανάγνωσις>>. Δε νομίζω ότι ομιλεί για καθέδρα εντός θυσιαστηρίου αλλά σε στασίδι εντός του ναού, καθώς δεν πρέπει να προηγήθηκε είσοδος στο βήμα.


Σάββατο Λαζάρου
Όρθρος
Δρέσδης: Γίνεται άνω καθέδρα, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει κάποιο παλαιοδιαθηκικό ή αποστολικό ανάγνωσμα. Αρκεί το προκείμενο για την καθέδρα (όμως ακολουθεί ανάγνωσμα ευαγγελικό· δε συνάντησα πουθενά καθέδρα χωρίς αναγνώσματα). Σημαντικό στοιχείο, καθώς βλέπουμε ότι γίνεται άνω καθέδρα και στον όρθρο. Άλλο σημαντικό στοιχείο, ότι η ανάβαση στο σύνθρονο, δε γίνεται στην περισσή του τρισαγίου, αλλά στην περισσή του απολυτικίου.


Μεγάλη Πέμπτη
Εσπερινός-Νιπτήρ-Λειτουργία
Δρέσδης: <<Καθέζεται δὲ ὁ πατριάρχης εἰς τὸ σελλίον αὐτοῦ, καὶ εἰς τὸ πλήρομα τοῦ προκειμένου ἐγείρεται, καὶ ἐκφωνοῦντος τοῦ ἀρχιδιακόνου· Σοφία ὀρθοί, ἀκούσομεν, εἰρηνεύει πατριάρχης καὶ ἐκβάλλει τὸ ὠμοφόριον>>. Η συγκεκριμένη ακολουθία του νιπτήρος τελείται σε νάρθηκα, άρα εδώ θα εννοήσουμε ως “σελλίον” ένα στασίδι;

ΤΑγΣ: Μιλάμε για τη λειτουργία και γίνεται άνω καθέδρα. Η μόνη ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια (που έχει σημασία όπως θα δούμε παρακάτω) είναι ότι δεν γίνεται ευχή του τρισαγίου ούτε ψάλλεται τρισάγιο, αλλά τα παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα ακολουθούνται από τα καινοδιαθηκικά.

Τ: <<Τῇ ἡμέρᾳ δὲ ταύτῃ οὔτε Φῶς Χριστοῦ φαίνει, οὔτε Κατευθυνθήτω, οὔτε ἀντίφωνα, οὔτε Τρισάγιον λέγεται, οὔτε ἡ μεγάλη καθέδρα τῶν ἱερέων γίνεται, ἀλλὰ εὐθὺς μετὰ τὰ ἀναγνώσματα ἀνίστανται καὶ κάθηνται οἱ ἱερεῖς, καὶ ψάλλεται τὸ προκείμενον τοῦ ἀποστόλου>>. Φαίνεται ότι συμφωνεί η πηγή με το ΤΑγΣ στη διάταξη ότι τρισάγιο δεν παρεμβάλλεται μεταξύ παλαιάς και καινής. “εὐθὺς μετὰ τὰ ἀναγνώσματα” θα εννοήσουμε τα παλαιοδιαθηκικά. Όμως, τι σημαίνει “ἀνίστανται καὶ κάθηνται”;


Μεγάλη Παρασκευή
Τριθέκτη
Δρέσδης: Γίνεται άνω καθέδρα, χωρίς ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.

Προηγιασμένη
Δρέσδης: Γίνεται άνω καθέδρα, χωρίς ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.


Μέγα Σάββατο
Όρθρος
Δρέσδης: Η ανάβαση στο σύνθρονο, δε γίνεται στην περισσή του τρισαγίου, αλλά στην περισσή του απολυτικίου, όμοια με τον όρθρο το Σάββατο του Λαζάρου.
ΤΑγΣ: Η υποσημείωση συμφωνεί με τον Δρέσδης. Το κυρίως κείμενο δίνει λιγότερες λεπτομέρειες.
Τ: Όμοια με τον Δρέσδης, με διαφορετικό απολυτίκιο.
<<εἶτα ὁ διάκονος· Πρόσχωμεν, ὁ ἱερεύς, εἰρήνην δούς, καθέζεται, ποιῶν τὴν ἄνω καθέδραν, εἶτα ὁ διάκονος· Σοφία, ψαλμὸς τῷ Δαυίδ, προκείμενον>>. Φαίνεται πολύ ωραία η αλληλοδιαδοχή των διακονικών και η ακριβής σειρά, πότε πρέπει να καθίσει ο ιερέας, ο οποίος έχει ανέβει στο σύνθρονο ήδη από την περισσή του απολυτικίου, και περιμένει όρθιος να ολοκληρωθεί.

Εσπερινός-Λειτουργία
Δρέσδης: Γίνεται άνω καθέδρα, χωρίς ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.
ΤΑγΣ: <<εἶτα δόξα καὶ νῦν ἦχος πλ. α΄. Σὲ τὸν ἀναβάλλομεν τὸ φῶς). Εἶτα εἰσοδεύει μετὰ τοῦ μεγαλείου καὶ μετὰ τὸ δοξάσαι ἀνέρχεται ὁ πατριάρχης ἐν τῷ συνθρόνῳ καὶ εἰρηνεύει καὶ εὐθέως λέγεται προκείμενον>>. Εδώ επιβεβαιώνεται η β) υπόθεση που έκανα στην προηγιασμένη της Τετάρτης της Τυρινής. Βέβαια εδώ δεν έχουμε περισσή, αλλά ιδιόμελο (μάλλον δάνειο από το μοναχικό τυπικό). Αυτό που έχει σημασία είναι ότι είναι το τελευταίο. Τέλος, αξιοσημείωτο είναι γίνεται άνω καθέδρα ήδη από την ανάγνωση της Παλαιάς (θα χρειαστεί να το ανακαλέσουμε αυτό).
<<Εἰς τὸ δεύτερον ἀνάγνωσμα τό· Φωτίζου φωτίζου, κατέρχεται τοῦ συνθρόνου ὁ πατριάρχης καὶ ἀπέρχεται εἰς τὸ μέγα βαπτιστήριον καὶ ποιεῖ ἐκεῖ τὰ βαπτίσματα. Ἐν δὲ τῷ συνθρόνῳ εἰς τὴν καθέδραν αὐτοῦ τίθεται τὸ ἅγιον εὐαγγέλιον ἕως οὗ μέλλει γίνεσθαι ἡ β΄. εἴσοδος>>. Σημαντική πληροφορία. Φεύγει ο πατριάρχης για να τελέσει τα βαπτίσματα (όπως απαιτεί η τάξη, ο ανώτερος τη τάξει αρχιερέας, αυτός να τελεί την ευχή του μεγάλου αγιασμού και τις λοιπές, δεδομένου του φρικτού του μυστηρίου, καθώς είναι το μόνο από τα μυστήρια της Εκκλησίας που έχει εξιλαστική ευχή όπως και η λειτουργία) και στο θρόνο (στη θέση του ελλείποντος αρχιερέα) τίθεται το άγιο ευαγγέλιο για να αντικαταστήσει τη φυσική παρουσία αυτού(;) Ίσως έχει και βαθειά θεολογική ερμηνεία την οποία δεν θα επιχειρήσω.
<<Τοῦτο δὲ ψάλλοντες κατέρχονται οἱ ἱερεῖς ἐκ τοῦ συνθρόνου, καὶ ἀλλάσσουσι στιχάρια ἄσπρα>>. Από αυτήν τη διατύπωση βεβαιωνόμαστε ότι όντως είχε γίνει άνω καθέδρα ήδη από το προκείμενο και τα παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα.
<<Εἶτα ἔρχεται ὁ πατριάρχης μετὰ τῶν ἀρχιερέων καὶ ἱερέων μετὰ καὶ τῶν βαπτισάντων διακόνων λευχειμονούντων, καὶ γίνεται ἡ β΄. εἴσοδος ἡσυχῇ>>. Και όχι πάλι με Ευαγγέλιο, αλλιώς θα έγραφε “μετὰ τοῦ μεγαλείου”.
<<Μετὰ δὲ τὴν εἴσοδον εὐθὺς ἀντὶ τοῦ Τρισαγίου Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε. Συναπτὴ δὲ οὐ λέγεται, οὔτε εὐχὴ, ἀλλ᾿ εὐθέως ἡ ἄνω καθέδρα καὶ ὁ ἁπόστολος, προκείμενον δὲ οὐχί>>. Αξιοσημείωτο είναι ότι γίνεται πάλι άνω καθέδρα, στην ίδια ακολουθία. Συμφωνία υπάρχει επίσης με τη λειτουργία της Μεγάλης Πέμπτης, στο ότι δεν γίνεται ευχή του τρισαγίου.
<<Καὶ τούτου ψαλλομένου οἱ ἱερεῖς κάθονται ἐν τῷ συνθρόνῳ>>. Του αντί προκειμένου του Ευαγγελίου όπως σημειώνεται στο κείμενο (Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν).
ΤΑγΣσ: Δεν φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με την “Βαθυτέρα ἐρμηνεία περὶ τῶν ἀναγνωσμάτων”, καθώς δεν προηγήθηκε μεσημβρινή (μεταξύ τρίτης και έκτης ώρας) λειτουργία.
ΤΕ: <<Εἴσοδος εἰς τὸ Φῶς ἱλαρὸν μετὰ μεγαλείου, καὶ ἡ κάτω καθέδρα, καὶ εὐθὺς προκείμενον τῆς ἡμέρας>>. Είναι σαφές ότι πραγματοποιείται είσοδος στο βήμα μετά Ευαγγελίου, και η κάτω καθέδρα είναι εντός του βήματος. Γίνεται δε κατά την ψαλμωδία του προκειμένου και την ανάγνωση των παλαιοδιαθηκικών αναγνωσμάτων και την ψαλμωδία των ωδών.
<<Εἶτα γίνεται συναπτὴ τοῦ Τρισαγίου, καὶ ψάλλομεν...>>. Εδώ έχουμε την πρώτη διαφοροποίηση, σε σχέση με τα άλλα τυπικά (Μεγάλη Πέμπτη και Μέγα Σάββατο, λειτουργίες). Γίνεται συναπτή για την ευχή του τρισαγίου.
<<εἰς τὸ Ἀνάστα ὁ Θεός, ἐπἂν ψάλλεται παρὰ τοῦ ψάλτου καὶ πρῶτον καὶ ἔσχατον, ἀνίστανται οἱ ἱερεῖς, εἰς δὲ τοὺς στίχους καθέζονται>>. Εδώ βλέπουμε μία (ιδιόρρυμη;) διαφοροποίηση σε σχέση με την απλή τυπική διάταξη του ΤΑγΣ “ Καὶ τούτου ψαλλομένου οἱ ἱερεῖς κάθονται ἐν τῷ συνθρόνῳ”, που ίσως σχετίζεται με τον αναστάσιμο χαρακτήρα του τροπαρίου.
Τ: <<εἴσοδος ὑπὸ ἑνὸς ἱερέως καὶ διακόνου μετὰ μανουαλίων καὶ θυμιάματος μόνου, τὴν οὖν συνήθην εἰρήνην ὁ ἱερεὺς δοὺς τῷ λαῷ καθέζεται τὴν κάτω καθέδραν, ὁ δὲ λαὸς ἅπας ἵσταται, καὶ εὐθὺς προκείμενον>>. Εδώ πάλι επιβεβαιώνεται ότι η κάτω καθέδρα είναι εντός του βήματος (καθώς ο εισοδεύσας ιερεύς αυτός “καθέζεται τὴν κάτω καθέδραν”). Επίσης, φαίνεται ότι ο λαός στέκεται κατά την ψαλμωδία των προκειμένων (σε αντίθεση με τους ιερείς).
<<εἶτα τὰ ἀναγνώσματα, τοῦ λαοῦ ἐνταῦθα καθεζομένου>>. Φαίνεται ότι ο λαός κάθεται κατά την ανάγνωση των παλαιοδιαθηκικών αναγνωσμάτων.
<<Καὶ ἀνίσταται ὁ λαὸς ἅπας, ὁ ἱερεύς· Εἰρήνη, ὁ διάκονος· Σοφία, καὶ ὁ ψάλτης ἄρχεται πλ. α΄. ᾌσωμεν τῷ Κυρίῳ>>. Ο λαός σηκώνεται όρθιος κατά την ειρήνευση και τις παρεμβαλλόμενες ανάμεσα στα αναγνώσματα ωδές.
<<πᾶς ὁ κλῆρος εἰσέρχεται ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ>>...<<εὐθὺς ὁ διάκονος συναπτὴν μεγάλην, ὁ ἱερεὺς τὴν εὐχὴν τοῦ Τρισαγίου>>...<<Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, καὶ γίνεται ἡ ἄνω καθέδρα, εἶτα ὁ διάκονος· Πρόσχωμεν, ὁ ἱερεύς· Εἰρήνη σοι, Ὁ λαός· Καὶ τῷ πνεύματί σου, ὁ διάκονος· Σοφία, καὶ εὐθὺς ὁ ἀπόστολος>>. Και εδώ γίνεται συναπτή (και μάλιστα μεγάλη, βλ. και L' Eucologio Cryptense, ΑΒ36, σσ. 68, 158) και η ευχή του τρισαγίου. Υπάρχει βέβαια διαφοροποίηση στα διακονικά της καθέδρας (“σοι” αντί για “πᾶσι”), αλλά το σημαντικό είναι ότι για πρώτη φορά μέχρι τώρα, βλέπουμε απάντηση στην ειρήνευση “Καὶ τῷ πνεύματί σου”. Ίσως υπό αυτή την έννοια μπορεί να ερμηνευτεί και το εξής “Καὶ εἰρηνεύει ὁ πατριάρχης, ἀνίστανται δὲ οἱ πρεσβύτεροι καὶ εὐφημοῦσι καὶ πάλιν καθέζονται” που είδαμε στην προηγιασμένη της Τετάρτης της Τυρινής.
<<Καὶ μετὰ τὸν ἀπόστολον, ἀνισταμένων πάντων τῶν ἱερέων>>. Ίσως μετεξέλιξη της αντίστοιχης διάταξης του ΤΕ. Από τελείως καθιστική θέση στο ΤΑγΣ καταλήξαμε σε τελείως όρθια θέση, ίσως και λόγω ψαλμωδίας του “Ἀνάστα ὁ Θεὸς” από ιερέα (όπως μαρτυρεί η υποσημείωση 1 στη σελ. 884).


Πάσχα
Λειτουργία
Δρέσδης: Το Ευαγγέλιο το διαβάζει ο Πατριάρχης από το σύνθρονο (έχει ήδη γίνει η άνω καθέδρα). Και η κάθοδος ως συνήθως με το Σοφία ὀρθοί.

Εσπερινός​
Δρέσδης: <<καὶ ἅμα τῷ εἰσελθεῖν ἐν θυσιαστηρίῳ δίδοται καιρὸς τοῖς ἀναγνώσταις, καὶ δοξάζουσι, εἶτα προκείμενον>>. Bλ. και β) υπόθεση στην προηγιασμένη της Τετάρτης της Τυρινής.
<<εἰρηνεύει, βλέπων πρὸς ἀνατολάς>>. Δεν πρέπει να βρίσκεται εντός του βήματος, γιατί θα ειρήνευε προς δυσμάς, άρα δε μιλάμε για καθέδρα του θυσιαστηρίου.


Πεντηκοστή
Εσπερινός
Τ: Γίνεται άνω καθέδρα. Υπάρχουν και τα διακονικά των αναγνωσμάτων ως συνήθως.


1 Σεπτεμβρίου
Λιτή
ΤΑγΣσ: <<κάθηται ἐν τῷ θρόνῳ>>. Πάλι δε νομίζω ότι είναι καθέδρα του θυσιαστηρίου.

Λειτουργία​
Δρέσδης: Γίνεται άνω καθέδρα, χωρίς ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.


8 Σεπτεμβρίου
Λειτουργία
Δρέσδης: Γίνεται άνω καθέδρα, χωρίς ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.


14 Σεπτεμβρίου
Λειτουργία
Δρέσδης: Γίνεται άνω καθέδρα, χωρίς ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.


22 Δεκεμβρίου
Λειτουργία
Δρέσδης: Γίνεται άνω καθέδρα, χωρίς ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.


24 Δεκεμβρίου
Εσπερινός-Λειτουργία
Δρέσδης: Για την εσπερινή λειτουργία διατάσσεται άνω καθέδρα. Για τον εσπερινό όμως του Σαββάτου και της Κυριακής, έχουμε την παρακάτω πολύ σημαντική σημείωση.
<<εὐθὺς γινομένης τῆς ἄνω καθέδρας, ὁ μὲν πατριάρχης οὐ καθέζεται ἐν τῷ συνθρόνῳ, ἀλλ᾿ ἐν τῷ δεξιῷ αὐτοῦ μέρει. Δεῖ δὲ γινώσκειν, ὅτι εὐαγγέλιον ἐν τῷ συνθρόνῳ οὐ τίθεται, εἰ μὴ τῷ μεγάλῳ Σαββάτῳ, ὡσαύτως καὶ οἱ πρεσβύτεροι ἐν τῷ κατωτέρῳ βαθμῷ>>. Από εδώ αντλούμε πληροφορίες για τη δομή του συνθρόνου και των λοιπών καθισμάτων των πρεσβυτέρων. Τα σύνθρονα (ή καλύτερα ο ημικυκλικός χώρος με τις κερκίδες που περιβάλλει την αγία τράπεζα) μπορεί να έχουν και οκτώ βαθμίδες (μέχρι τόσες βρήκα σε μία πρόχειρη αναζήτηση στο διαδίκτυο http://el.wikipedia.org/wiki/Παναγία_η_Εκατονταπυλιανή). Άνω καθέδρα εδώ θα εννοήσουμε την ανάβαση στην τελευταία βαθμίδα αυτής της κατασκευής, χωρίς απαραίτητα να σημαίνει και καθέδρα στο θρόνο (και έτσι πρέπει να εννοηθεί και για όσες άλλες περιπτώσεις συναντήσαμε στον Δρέσδης ως “ἄνω καθέδρα”, όχι δηλαδή απαραίτητα καθέδρα στο θρονο), καθώς κάθεται “ἐν τῷ δεξιῷ αὐτοῦ μέρει”. Οι πρεσβύτεροι κάθονται σε μία βαθμίδα παρακάτω, καθώς ο επίσκοπος δεν κάθεται στο θρόνο (ίσως χρειαστεί να το ανακαλέσουμε αυτό). Χαρακτηριστικό είναι ότι Ευαγγέλιο δεν τοποθετείται στο θρόνο, παρά μόνο το Μέγα Σάββατον, και ίσως αυτό σχετίζεται με την παρουσία του πατριάρχη στο βήμα (καθώς δε φαίνεται να φεύγει για να επιτελέσει βαπτίσματα, αφού δεν θα επακολουθήσει λειτουργία, όπως βλέπουμε ότι γίνεται στο ΤΑγΣ το Μέγα Σάββατον).
<<Καὶ τοῦ πατριάρχου εἰρηνεύοντος ἀναγινώσκεται ἀνάγνωσμα η΄· Προσέθετο Κύριος λαλήσαι τῷ Ἄχαζ. Εἶτα τὸ προκείμενον, ὁ ἀπόστολος, τὸ Ἀλληλούια καὶ τὸ εὐαγγέλιον, καὶ ἡ ἐκτενή, καὶ ἡ ἀπόλυσις>>. Βλέπουμε δηλαδή ότι το Σαββατοκύριακο παραλείπει και τα 7 αναγνώσματα και τα αντί προκειμένων τροπάρια (το οποίο καλώς γίνεται κατά τη γνώμη μου γιατί εξυπηρετούν τις βαπτισματικές ακολουθίες που δε γίνονται όταν δεν ακολουθεί λειτουργία· βέβαια εδώ δεν φαίνονται να γίνονται ούτε όταν είναι νηστεία) και διατάσσει μόνο το η΄ ανάγνωσμα (τελευταίο) και τα καινοδιαθηκικά αναγνώσματα με τα προκείμενά τους συναπτά χωρίς ευχή τρισαγίου και / ή “Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε”. Επομένως, έχουμε μία καθέδρα, άνω όπως γράφει και το κείμενο, αλλά όχι του συνθρόνου.
ΤΑγΣ: <<Καὶ μετὰ τὸ εἰσοδεῦσαι τὸν πατριάρχην, ὁ ψάλτης λέγει προκείμενον>>...<<Καὶ οἱ διάκονοι στέκουσιν ἐν τῇ σωλέᾳ ἕως ἄρξονται τὰ ἀντίφωνα τῆς λειτουργίας>>...<<γίνονται τὰ τρία ἀντίφωνα τὰ μικρὰ>>...<<Καὶ μετὰ τοῦτο γίνεται εὐχὴ συναπτὴ μετὰ τῶν αἰτήσεων καὶ δίδοται· Σοφία καὶ γίνεται καθέδρα, καὶ οὕτως ἀναγνώσματα ζ΄>>...<<καὶ εὐθέως γίνεται συναπτὴ καὶ ἀντίφωνα τρία>>...<<καὶ λοιπὸν γίνεται εὐχὴ τοῦ Τρισαγίου καὶ εὐθὺς τό· Τρισάγιον. Καὶ εἰσέρχονται οἱ διάκονοι ἐν τῇ σωλέᾳ εἰς τὸ ἱερατεῖον, καὶ γίνεται ἡ καθέδρα τοῦ συνθρόνου>>. Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι ο μεν Πατριάρχης έχει εισοδεύσει στο βήμα (αφού για την καθέδρα του συνθρόνου εισέρχονται μόνο οι διάκονοι στο ιερατείο), και έχει γίνει “καθέδρα” ήδη από τα παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα. Δεν δίνει περισσότερες λεπτομέρειες για τον τύπο της καθέδρας, αλλά αφού αργότερα γράφει για “καθέδρα τοῦ συνθρόνου” διαφοροποιεί την πρώτη από τη δεύτερη. Επίσης, εδώ βλέπουμε και ότι κατά τη διάρκεια της πρώτης καθέδρας οι διάκονοι στέκονται στη σωλέα, και για να γίνει η καθέδρα του συνθρόνου εισέρχονται και αυτοί (θα καθίσουν και οι διάκονοι στο σύνθρονο; ίσως σε πιο χαμηλή βαθμίδα;). Τέλος, υπάρχει μία ιδιορρυθμία: η λειτουργία δεν είναι ακριβώς συναπτή στον εσπερινό (καθώς μετά τα τρία μικρά αντίφωνα του εσπερινού, “γίνεται εὐχὴ συναπτὴ μετὰ τῶν αἰτήσεων”).
<<Δέον δὲ γινώσκειν ὅτι ἐὰν οὐκ ἔστι νηστεία, ἀνέρχεται Εὐαγγέλιον ἐν τῷ συνθρόνῳ, καὶ κάθεται ὁ πατριάρχης ἐν τῷ εὐωνύμῳ μέρει>>...<<Τοῦτο δὲ ἔστω γινώσκων πᾶς ἱεράρχης, ὅτι ἐὰν οὔκ ἐστι νηστεία οὐκ ἔξεστι καθέζεσθαι ἐν τῷ συνθρόνῳ, ἀλλὰ πλαγίως εἰς ἕτερον σκάμνον, εἰ δὲ ἐστὶ νηστεία γίνεται ἡ καθέδρα ἐν τῷ συνθρόνῳ>>. Σημείωση η οποία υπερτονίζεται με την επανάληψη, η οποία όμως διαφωνεί με την πρώτη παράθεση του Δρέσδης (πάλι 24 Δεκεμβρίου), καθώς ο Πατριάρχης κάθεται στο αριστερό μέρος και όχι στο δεξί (ίσως δεν είναι πραγματική διαφορά καθώς είναι και θέμα οπτικής γωνίας). Επίσης, βλέπουμε ότι τίθεται Ευαγγέλιο στο σύνθρονο, ενώ ο Δρέσδης τονίζει ότι αυτό γίνεται μόνο το Μ. Σάββατο. Σκάμνο εδώ θα εννοήσουμε κάθισμα στην αμφιθεατρική κατασκευή του συνθρόνου κοινό δηλαδή που δεν είναι κομμάτι του συνθρόνου(;) Άλλη εκδοχή: ξεχωριστό κάθισμα εκτός αμφιθεατρικής κατασκευής (μου φαίνεται πιο απίθανη).
ΤΑγΣσ: Η βαθυτέρα ερμηνεία περί των αναγνωσμάτων συμφωνεί με το ΤΑγΣ (εκτός από το “κάθεται ὁ πατριάρχης ἐν τῷ εὐωνύμῳ μέρει”· το ΤΑγΣ γράφει “καθέζεται εἰς τὸ δεξιὸν πλάγιον τοῦ συνθρόνου”).
<<εἰς τὸ Κύριε ἐκέκραξα λέγεται τροπάριον· Θεὸν ἐκ σοῦ σαρκωθέντα ἔγνωμεν. Καὶ ἔρχεται ὁ ἀρχιεπίσκοπος μετὰ τῶν ἱερέων καὶ διακόνων εἰς τὴν εἴσοδον μετὰ τοῦ εὐαγγελίου καὶ προσινεχθείσης ἀστῆρος μετὰ μανουαλίου, καὶ γίνεται ἡ καθέδρα κάτω, ἱσταμένων διακόνων ἐν τῇ σολαίᾳ, καὶ εὐθέως προκείμενον>>. Πρώτη φορά που στο τυπικό της Αγίας Σοφίας, συναντάμε τον όρο κάτω καθέδρα, και αφορά στην πρώτη κατά σειρά καθέδρα. Βλέπουμε ότι στέκονται διάκονοι στη σωλέα (όπως και στο ΤΑγΣ), όμως δεν φαίνεται να εννοεί εδώ το ίδιο πράγμα ή τουλάχιστον είναι διφορούμενο: Η είσοδος του αρχιεπισκόπου και των ιερέων στο βήμα πραγματοποιείται, ή απλά κάθονται μπροστά στην Ωραία Πύλη κατά ανατολάς (οι διάκονοι στέκονται); Αν πραγματοποιείται η είσοδος των ιερέων και του αρχιεπισκόπου, τι εννοεί κάτω καθέδρα (μήπως την καθέδρα στη χαμηλότερη βαθμίδα της αμφιθεατρικής κατασκευής ή αυτό που εννοήσαμε στο Δρέσδης ως άνω καθέδρα χωρίς ανάβαση στο σύνθρονο οπότε οι ιερείς κάθονται μία βαθμίδα χαμηλότερα-κάτω από τον αρχιεπίσκοπο);
ΤΕ: Κάτω καθέδρα μετά την είσοδο και άνω καθέδρα μετά το τρισάγιο. Σταθερή διάταξη στο ΤΕ, απλή, χωρίς καμμία αναφορά σε εξαιρέσεις. Το ίδιο και στις 5 Ιανουαρίου.


5 Ιανουαρίου
Εσπερινός-Λειτουργία
ΤΑγΣ: <<λέγονται ἀντίφωνα γ΄>>...<<Προκείμενο ἦχος γ΄· Κύριος φωτισμός μου, στίχος· Κύριος ὑπερασπιστὴς τῆς ζωῆς μου, καὶ γίνεται ἡ καθέδρα τῶν ἱερέων>>. Τα αντίφωνα που λέγονται είναι τα της λειτουργίας, αφού έγιναν και τα γ΄ μικρά αντίφωνα του εσπερινού (υπενθύμηση: το γ΄ μικρόν είναι το τρισάγιο), τα πληρωτικά του εσπερινού και τα παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα. Χαρακτηριστικό είναι ότι δε γίνεται ευχή του τρισαγίου της λειτουργίας, ούτε ψάλλεται “Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε” έστω χωρίς συναπτή (διακαιολογείται βέβαια καθώς τρισάγιο εψάλη στον εσπερινό και βαπτίσματα δεν φαίνεται να έγιναν). Ως καθέδρα των ιερέων πιστεύω ότι μπορούμε χωρίς φόβο πλάνης να εννοήσουμε την άνω καθέδρα (του συνθρόνου για τον αρχιερέα) κυρίως λόγω της θέσης της καθέδρας στην ακολουθία, αλλά και επειδή είναι νηστεία.
<<Εἰ δὲ φθάσῃ ἐν σαββάτῳ ἢ κυριακῇ ἡ παραμονή, εἰσέρχονται δύο εὐαγγέλια, καὶ τὸ ἓν τίθεται ἐν τῇ ἁγίᾳ τραπέζῃ καὶ τὸ ἄλλο τίθη(σιν) ὁ ἀρχιερεὺς εἰς τὸ σύνθρονον, καὶ οὕτως γίνεται πᾶσα ἡ ἀκολουθία, ὡς προεγράφη. Ἀπὸ δὲ τοῦ Τρισαγίου λέγεται προφητεία Ἠσαΐου· Τάδε λέγει Κύριος, καιρῷ δεκτῷ, καὶ οὕτως τὸ προκείμενον ἦχος γ΄· Κύριος φωτισμός μου, στίχος· Κύριος ὑπερασπιστὴς τῆς ζωῆς μου. Ὁ ἀπόστολος καὶ τό· Ἀλληλούια, τὸ εὐαγγέλιον καὶ ἡ ἐκτενής, καὶ οὕτως πᾶσα ἡ ἀκολουθία τοῦ ἁγιασμοῦ, καθὼς προεγράφη>>. Πρώτη φορά που γίνεται αναφορά σε είσοδο με δύο ευαγγέλια (διάταξη που σήμερα αν γινόταν θα ξένιζε αρκετά). Το ένα ευαγγέλιο, ο ίδιος αρχιερέας το τοποθετεί στο σύνθρονο (προφανώς για να μη γίνει καθέδρα του συνθρόνου). Τα αναγνώσματα με τα αντί προκειμένων τροπάρια παραλείπονται, και λέγεται (μετά το τρισάγιο-γ΄ μικρό αντίφωνο του εσπερινού) μόνο το τελευταίο ανάγνωσμα (προφητεία Ησαΐου) και συναπτά τα καινοδιαθηκικά με τα προκείμενά τους (όπως είδαμε και στον Δρέσδης, 24 Δεκεμβρίου). Επομένως, πάλι έχουμε μία καθέδρα, άνω, αλλά όχι του συνθρόνου.
ΤΑγΣσ: Η βαθυτέρα ερμηνεία περί των αναγνωσμάτων δεν φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με το ΤΑγΣ.
ΤΕ: <<γινομένης εἰσόδου, εἰς τὸ Φῶς ἱλαρόν, μετὰ τοῦ εὐαγγελίου καὶ τῶν μανουαλίων τῆς εἰσόδου, πάντων τῶν ἱερέων καὶ διακόνων εἰσοδευόντων, γίνεται ἡ κάτω καθέδρα, καὶ ψάλλομεν προκείμενον τῆς ἡμέρας, ἔπειτα τὰ ἀναγνώσματα>>...<<γίνεται συναπτὴ τοῦ Τρισαγίου, εἶτα τὸ Τρισάγιον, καὶ γίνεται ἡ ἄνω καθέδρα, καὶ εὐθὺς τὸ προκείμενον τοῦ ἀποστόλου>>. Πάλι τα ίδια, όπως και στις 24 Δεκεμβρίου.


25 Μαρτίου
Εσπερινός-Λειτουργία
Δρέσδης: <<τὸ Τρισάγιον ἄνευ συναπτῆς, καὶ ἡ ἄνω καθέδρα, καὶ λέγεται ἄνευ προκειμένου ἀνάγνωσμα τῆς Ἐξόδου>>. Εδώ γίνεται μία καθέδρα μετά την είσοδο και το άνευ συναπτής τρισάγιο, η άνω καθέδρα. Ακολουθούν συναπτά όλα τα αναγνώσματα, Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Αντί προκειμένου του αποστόλου, διατάσσεται το “Κατευθυνθήτω” δίστιχο (όχι τρίστιχο όπως γίνεται στις νηστείες κατά τον Δρέσδης). Η κάθοδος από το σύνθρονο δεν γίνεται πριν το “Κατευθυνθήτω” ως συνήθως, αλλά ψάλλεται αυτό “καθεζομένου τοῦ πατριάρχου καὶ τῶν λοιπῶν ἱερέων, μετὰ δὲ τοῦτο ὁ ἀπόστολος”.
ΤΑγΣ: <<καὶ εὐθὺς ἀνέρχεται ὁ πατριάρχης ἐν τῷ συνθρόνῳ>>. Ακολουθούν συναπτά όλα τα αναγνώσματα, Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, όπως στον Δρέσδης. Πάλι αντί προκειμένου του αποστόλου ψάλλεται το “Κατευθυνθήτω”. “Τοῦτο δὲ ψάλλεται καθεζομένων τῶν ἱερέων>>.


25 Μαρτίου-Μεγάλη Πέμπτη
Εσπερινός-Λειτουργία
ΤΕ: Όπως και στις 24 Δεκεμβρίου και στις 5 Ιανουαρίου, έτσι και εδώ “Εἴσοδος εἰς τὸ Φῶς ἱλαρὸν μετὰ τοῦ εὐαγγελίου, καὶ ἡ κάτω καθέδρα”. Ακολουθούν τα παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα, “γίνεται ὑπὸ τοῦ διακόνου συναπτή. Ὁ Τρισάγιος, εἶτα προκείμενον τῆς ἡμέρας. Ἀπόστολος”. Και μετά το τρισάγιο, πιστεύω άφοβα μπορούμε να υποθέσουμε άνω καθέδρα, λόγω της σταθερότητας που εμφανίζει το ΤΕ στο θέμα της καθέδρας (είσοδος, κάτω καθέδρα στα παλαιοδιαθηκικά, συναπτή-τρισάγιο, άνω καθέδρα στα καινοδιαθηκικά).

Έπεται ο δικός σας σχολιασμός και η εξαγωγή συμπερασμάτων...
 

Attachments

  • kathedra.zip
    3.1 MB · Views: 22
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
...στην κάτω καθέδρα, ο επίσκοπος δεν κάθεται στο θρόνο, αλλά σε διπλανό στασίδι του θρόνου (πάλι στο σύνθρονο). Ο θρόνος μένει κενός. Αν υπάρχει Ευαγγελικό ανάγνωσμα, γίνεται είσοδος με δύο Ευαγγέλια, το ένα τίθεται επί της αγίας τραπέζης και το άλλο στο θρόνο. Στην κάτω καθέδρα, δε διαβάζεται ευχή.
Ὄχι, ὄχι. Ἄν καί εἴμαστε ἐκτός θέματος (καί δέν χρειάζεται νά γίνει θέμα) ἡ κάτω καθέδρα εἶναι ἐκτός τοῦ βήματος στό σολέα ἤ καί παρακάτω, στραμμένος πρός ἀνατολάς, πρό εἰσόδου.
Αὐτό μέ τά δύο εὐαγγέλια εἶναι ἄλλο θέμα, πού δέν χρειάζεται νά τό ἀναλύσουμε ἐδῶ.

 

Attachments

  • 0-ibiron2_thumb_medium380_0.jpg
    48.3 KB · Views: 29
  • 0-batop4_thumb_medium380_0.jpg
    42.2 KB · Views: 20
  • 0-batop2_thumb_medium380_0.jpg
    47.8 KB · Views: 18
  • 0-batop_thumb_medium380_0.jpg
    41 KB · Views: 18
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Μετά ἀπό τούς προβληματισμούς πού ἀναπτύχθηκαν στά 5 πρῶτα μηνύματα καί ἐν ὄψει τῆς αὐριανῆς μνήμης τῶν ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων κατά τήν Τετάρτην τῆς Α΄ ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν (9/3/2011) καί γιά τόν ἐπιπλέον λόγο ὅτι τό προκείμενον τοῦ ἀναγνώσματος τῆς Γενέσεως συμπίπτει μέ αὐτό τοῦ ἀποστολικοῦ ἀναγνώσματος τῆς μνήμης τῶν ἁγίων, σκέπτομαι α) ἤ μετά τό ἀνάγνωσμα τῶν Παροιμιῶν εὐθύς νά ἀπαγγελθεῖ ἡ ἐπιγραφή τοῦ ἀποστολικοῦ ἀναγνώσματος (κατά τόν τύπον τῶν Μ. Ὡρῶν Μ. Παρασκευῆς, παραμονῶν Χριστουγέννων καί Θεοφανείων) καί τό Κατευθυνθήτω νά τεθεῖ ἀντί ἀλληλουιαρίου ἤ β) μετά τό Κατευθυνθήτω εὐθύς νά ἀπαγγελθεῖ ἡ ἐπιγραφή τοῦ ἀποστολικοῦ ἀναγνώσματος καί νά ψαλεῖ ἀλληλουιάριον (μετά δευτέρου θυμιάματος). Θά δῶ...

ΥΓ. Τό μήνυμα ἀπευθύνεται πρός Μανουήλ περισσότερο καί σέ καμμία περίπτωση δέν εἶναι προτροπή γιά κανέναν.


 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Τὸ «Κατευθυνθήτω...» μαρτυρεῖται στὸν ἑσπερινὸ τοῦ Σαββάτου ἑσπέρας στὴ Διήγηση ὁσίου Νείλου Σιναΐτου μεταξὺ τῶν ἐτῶν 584-594 ἔκδ. Δ. Τσάμη Τὸ γεροντικὸν τοῦ Σινὰ 1991 σ. 292 καὶ στὸν ἑσπερινὸ τῆς 26/3 στὰ Dmitrievskij τ. 1 σ. 57, J. Mateos Le Typicon de la Grande Eglise τ. 1 σ. 254, χφφ. Δρέσδης Α 104 πραξαπόστολος-τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας πρὸ τοῦ ἔτους 1080 ἔκδ. К.К. Акентьев Типикон Великой Церкви Cod. Dresde A 104 2009 σ. 120, Σινὰ 1096 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 95r, Μ. Λαύρας Γ-5 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 74r, τυπικὰ Εὐεργέτιδος σσ. 431, 436, Μεσσήνης σ. 132, Κασούλων σ. 196.

Εἶναι προκείμενο Ἀποστόλου ἤ καὶ Εὐαγγελίου Τετάρτης ἤ Παρασκευῆς ἐκτὸς ἤ ἐντὸς μεγάλης τεσσαρακοστῆς

(χφφ. Σινὰ 210 Εὐαγγελιάριο τοῦ ἔτους 861/862 φ. 64r, Paris. Coisl. gr. 303 βίος Στεφάνου Σαβαΐτου ι’ αἰ. φ. 95r, Sinai ar. 116 Ἑλληνοαραβικὸ Εὐαγγελιάριο τοῦ ἔτους 995-996 φφ. 129v-131r, Σινὰ 223 Εὐαγγελιάριο τοῦ ἔτους 1038/1039 φ. 205r-v, Μ. Λαύρας Γ-63 πραξαπόστολος ια’ αἰ. φφ. 6v, 16r, 37v, 42v, 55v-56r, 69v-70v, 89v-90r, Π. Τρεμπέλα Μικρὸν Εὐχολόγιον ἔκδ. β’ 1998 τ. 2 σ. 273).
 
Last edited:

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Τὸ «Κατευθυνθήτω...» μαρτυρεῖται στὸν ἑσπερινὸ τοῦ Σαββάτου ἑσπέρας στὴ Διήγηση ὁσίου Νείλου Σιναΐτου μεταξὺ τῶν ἐτῶν 584-594 ἔκδ. Δ. Τσάμη Τὸ γεροντικὸν τοῦ Σινὰ 1991 σ. 292 καὶ στὸν ἑσπερινὸ τῆς 26/3 στὰ Dmitrievskij τ. 1 σ. 57, J. Mateos Le Typicon de la Grande Eglise τ. 1 σ. 254, χφφ. Δρέσδης Α 104 πραξαπόστολος-τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας πρὸ τοῦ ἔτους 1080 ἔκδ. К.К. Акентьев Типикон Великой Церкви Cod. Dresde A 104 2009 σ. 120, Σινὰ 1096 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 95r, Μ. Λαύρας Γ-5 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 74r, τυπικὰ Εὐεργέτιδος σσ. 431, 436, Μεσσήνης σ. 132, Κασούλων σ. 196.

Ἀρχικὰ ὁ ἑσπερινὸς ἄρχιζε μὲ τὴν ἐπιλύχνιο εὐχαριστία «ἐλθόντες» (ἐπὶ τὴν ἡλίου δύσιν), ἐξ οὗ καὶ ἡ πρὸ αὐτοῦ εἴσοδος. Προηγεῖτο ἡ προσφορὰ τῶν φώτων ἐπὶ τοὺς λύχνους, γιὰ τὴν ὁρατότητα, καὶ ἀμέσως ἀκολουθοῦσε ἡ προσφορὰ τοῦ θυμιάματος-λυχνικὸ-«κατευθυνθήτω...θυσία ἑσπερινή». Ὁ μόνος ψαλμὸς τοῦ λυχνικοῦ ὁλόκληρος ἦταν προκείμενο μὲ ἐφύμνιο τὸ «Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν σου, ἔπαρσις τῶν χειρῶν μου θυσία ἑσπερινή» τῆς σημερινῆς προηγιασμένης. Ἀκολουθοῦσαν ἀναγνώσματα. Ἡ ὑμνογραφία δὲν εἶχε ἀναπτυχθεῖ. Μὲ τὸν βιβλικὸ λόγο οἱ πιστοὶ περίμεναν τὴν ἀκρόαση τοῦ Θεοῦ νὰ μιλάει καὶ κατόπιν τολμοῦσαν νὰ προσευχηθοῦν (δεήσεις πιστῶν, κατηχουμένων, φωτιζομένων). Τέλος ὁ τελετάρχης διάκονος σήμαινε τὴ λήξη μὲ τὸ «Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν».
 
Top