Α΄ Εωθινό "Εις το όρος" - Ιωάννη Θ. Σακελλαρίδη
- Thread starter π. Μάξιμος
- Start date
Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
1. Εντελώς τυχαία, το Σάββατο πριν γίνει η ανάρτηση, άκουγα ηχογραφήσεις μελών του Σακελλαρίδη από τον Κωνσταντίνο Βαγενά. Μετά ήλθε η ανάρτηση και επιβεβαίωσε ορισμένες σκέψεις που έκανα και θα ήθελα να μοιραστώ.
Γνωρίζοντας ότι ο Βαγενάς μελετάει την παράδοση του Σακελλαρίδη στη συνέχειά της (πχ Καψάσκη, Μπετίνη κ.ά.) θα περίμενε κανείς ένα περισσότερο οπερατικό ύφος στο ψάλσιμό του, ειδικά στο ψάλσιμο μελών του ίδιου του Σακελλαρίδη. Αντ’ αυτού ο Βαγενάς αποδίδει τον Σακελλαρίδη με έναν τρόπο που μπορεί να ακούγεται εντελώς οικείος σε κάποιον που ακολουθεί ψαλτικώς την πατριαρχική παράδοση.
Αν εντελώς συμβατικά δεχτούμε ένα συνεχές με δύο πόλους, όπου ο ένας πόλος είναι η πατριαρχική παράδοση, ενώ ο άλλος η (ας πούμε) οπερατική εκδοχή της ψαλτικής, ο Βαγενάς αποκλίνει σαφέστατα από το δεύτερο προς χάριν του πρώτου στα ακόλουθα.
• χωρισμός (διάρκειες) και τονισμός του χρόνου
• ευκρίνεια στην αντίληψη της συλλαβής
• (κάπως) μεγαλοπρεπείς είσοδοι στις συλλαβές
• απόλυτη φυσικότητα στην άρθρωση των φωνηέντων
• σοβαρότητα και πάντως απλότητα στην ερμηνεία με αποφυγή κάθε περιττής ή εξεζητημένης έκφρασης (χαρακτηριστικό παράδειγμα η λέξη «ανάστασιν»).
Με άλλα λόγια, ενώ σε ειδικότερα στοιχεία έκφρασης, τονισμού, αναλύσεων πιθανόν ο Βαγενάς συνειδητά δεν ταυτίζεται με αυτό που θεωρεί κανείς πατριαρχική παράδοση, όμως έχει στοιχεία ήθους που τον συνδέουν κατ’ ευθείαν με αυτήν. Απεναντίας, ένας ψαλτικός χώρος/ύφος με τον οποίο θα περιμέναμε εξ ορισμού ο Βαγενάς να συγγενεύει περισσότερο, το αθηναϊκό (λεγόμενο) ύφος, παρουσιάζει αντίθετα χαρακτηριστικά, τουλάχιστον στα ακόλουθα σημεία ήθους.
• απρόβλεπτα ασυνεχείς και άνισοι χρόνοι, που διατείνονται ότι παρακολουθούν περισσότερο τη στίξη και το νόημα του κειμένου, παρά το ίδιο το μέλος
• μειωμένη φυσικότητα στην τοποθέτηση των φωνηέντων και στην άρθρωση των συμφώνων προς όφελος της μέγιστης ορθοφωνικής επίδοσης
• έμφαση στη ροή του μέλους και όχι στον τονισμό των επιμέρους τεμαχίων, πράγμα που μειώνει σε μεγάλο βαθμό τη μεγαλοπρέπεια
2. Γιατί ο Βαγενάς έχει ήθος ψαλτικής που παραπέμπει στην πατριαχική παράδοση, ενώ ένας (μέσος) ψάλτης του αθηναϊκού (λεγόμενου) ύφους πιθανόν όχι; Η δική μου ερμηνεία (που κατά 50% βασίζεται σε ό,τι ξέρω γι’ αυτόν, ενώ κατά το άλλο 50% σε καθαρή εικασία) είναι διπλή.
α) έχει καλή εποπτεία της παραδόσεως, επειδή την έχει μελετήσει από διάφορες οπτικές (μία από αυτές η γόνιμη -και εν τέλει ίσως και κριτική;- μαθητεία του στον μακαριστό Λ. Αγγελόπουλο).
β) ερμηνεύει τον Σακελλαρίδη έχοντας μελετήσει τις ίδιες τις τυχόν ελάχιστες υπάρχουσες ηχογραφήσεις του, ή τέλος πάντων ηχογραφήσεις του ψαλτικού κλίματος της εποχής (π.χ. Μανέα). Έτσι προσπαθεί να συνδεθεί ερμηνευτικά (όχι προφανώς μιμούμενος φωνητικά) με το ίδιο υπόγειο ρεύμα που συνέδεε τον Σακελλαρίδη, τον Μανέα, τον Ψάχο κ.ά. με την πατριαρχική παράδοση, και σίγουρα πάντως με την παλιά ψαλτική, η οποία επιζητούσε τη λαμπρότητα και σοβαρότητα στην έκφραση.
3. Το τελικό μου συμπέρασμα από όλα αυτά -και εκεί ήθελα να καταλήξω, διότι δεν θα έγραφα αυτά μόνο για να του πλέξω εγκώμιο, που δεν το χρειάζεται τουλάχιστον από μένα- είναι ότι αν έχεις πολύ δυνατή εποπτεία της παράδοσης, τότε το να στέκεσαι σε κάποιον συγκεκριμένο ψαλτικό χώρο ή ύφος και να μαθητεύεις σε αυτόν (πχ. Σακελλαρίδη, σχολή Καρά, σμυρνέικο, αθηναϊκό κ.λπ.) δεν σου απαγορεύει να συνδέεσαι με το ήθος της, αντίθετα σου επιτρέπει να διαλέγεσαι πολύ γόνιμα μαζί της.
Αν, απεναντίας, ακολουθήσεις απλώς πιστά όσα παρέλαβες από τη Σχολή / το ύφος που ακολουθείς και όσους σου το δίδαξαν, αλλά χωρίς ανάλογη σπουδή στην παράδοση, τότε είναι πολύ πιθανό να αποκλίνεις σε βασικά σημεία του ήθους της. Και τότε η θητεία ή μαθητεία σου σε ένα συγκεκριμένο ύφος αποβαίνει ελάχιστα γόνιμη για σένα και όσους σε ακούν.
Γνωρίζοντας ότι ο Βαγενάς μελετάει την παράδοση του Σακελλαρίδη στη συνέχειά της (πχ Καψάσκη, Μπετίνη κ.ά.) θα περίμενε κανείς ένα περισσότερο οπερατικό ύφος στο ψάλσιμό του, ειδικά στο ψάλσιμο μελών του ίδιου του Σακελλαρίδη. Αντ’ αυτού ο Βαγενάς αποδίδει τον Σακελλαρίδη με έναν τρόπο που μπορεί να ακούγεται εντελώς οικείος σε κάποιον που ακολουθεί ψαλτικώς την πατριαρχική παράδοση.
Αν εντελώς συμβατικά δεχτούμε ένα συνεχές με δύο πόλους, όπου ο ένας πόλος είναι η πατριαρχική παράδοση, ενώ ο άλλος η (ας πούμε) οπερατική εκδοχή της ψαλτικής, ο Βαγενάς αποκλίνει σαφέστατα από το δεύτερο προς χάριν του πρώτου στα ακόλουθα.
• χωρισμός (διάρκειες) και τονισμός του χρόνου
• ευκρίνεια στην αντίληψη της συλλαβής
• (κάπως) μεγαλοπρεπείς είσοδοι στις συλλαβές
• απόλυτη φυσικότητα στην άρθρωση των φωνηέντων
• σοβαρότητα και πάντως απλότητα στην ερμηνεία με αποφυγή κάθε περιττής ή εξεζητημένης έκφρασης (χαρακτηριστικό παράδειγμα η λέξη «ανάστασιν»).
Με άλλα λόγια, ενώ σε ειδικότερα στοιχεία έκφρασης, τονισμού, αναλύσεων πιθανόν ο Βαγενάς συνειδητά δεν ταυτίζεται με αυτό που θεωρεί κανείς πατριαρχική παράδοση, όμως έχει στοιχεία ήθους που τον συνδέουν κατ’ ευθείαν με αυτήν. Απεναντίας, ένας ψαλτικός χώρος/ύφος με τον οποίο θα περιμέναμε εξ ορισμού ο Βαγενάς να συγγενεύει περισσότερο, το αθηναϊκό (λεγόμενο) ύφος, παρουσιάζει αντίθετα χαρακτηριστικά, τουλάχιστον στα ακόλουθα σημεία ήθους.
• απρόβλεπτα ασυνεχείς και άνισοι χρόνοι, που διατείνονται ότι παρακολουθούν περισσότερο τη στίξη και το νόημα του κειμένου, παρά το ίδιο το μέλος
• μειωμένη φυσικότητα στην τοποθέτηση των φωνηέντων και στην άρθρωση των συμφώνων προς όφελος της μέγιστης ορθοφωνικής επίδοσης
• έμφαση στη ροή του μέλους και όχι στον τονισμό των επιμέρους τεμαχίων, πράγμα που μειώνει σε μεγάλο βαθμό τη μεγαλοπρέπεια
2. Γιατί ο Βαγενάς έχει ήθος ψαλτικής που παραπέμπει στην πατριαχική παράδοση, ενώ ένας (μέσος) ψάλτης του αθηναϊκού (λεγόμενου) ύφους πιθανόν όχι; Η δική μου ερμηνεία (που κατά 50% βασίζεται σε ό,τι ξέρω γι’ αυτόν, ενώ κατά το άλλο 50% σε καθαρή εικασία) είναι διπλή.
α) έχει καλή εποπτεία της παραδόσεως, επειδή την έχει μελετήσει από διάφορες οπτικές (μία από αυτές η γόνιμη -και εν τέλει ίσως και κριτική;- μαθητεία του στον μακαριστό Λ. Αγγελόπουλο).
β) ερμηνεύει τον Σακελλαρίδη έχοντας μελετήσει τις ίδιες τις τυχόν ελάχιστες υπάρχουσες ηχογραφήσεις του, ή τέλος πάντων ηχογραφήσεις του ψαλτικού κλίματος της εποχής (π.χ. Μανέα). Έτσι προσπαθεί να συνδεθεί ερμηνευτικά (όχι προφανώς μιμούμενος φωνητικά) με το ίδιο υπόγειο ρεύμα που συνέδεε τον Σακελλαρίδη, τον Μανέα, τον Ψάχο κ.ά. με την πατριαρχική παράδοση, και σίγουρα πάντως με την παλιά ψαλτική, η οποία επιζητούσε τη λαμπρότητα και σοβαρότητα στην έκφραση.
3. Το τελικό μου συμπέρασμα από όλα αυτά -και εκεί ήθελα να καταλήξω, διότι δεν θα έγραφα αυτά μόνο για να του πλέξω εγκώμιο, που δεν το χρειάζεται τουλάχιστον από μένα- είναι ότι αν έχεις πολύ δυνατή εποπτεία της παράδοσης, τότε το να στέκεσαι σε κάποιον συγκεκριμένο ψαλτικό χώρο ή ύφος και να μαθητεύεις σε αυτόν (πχ. Σακελλαρίδη, σχολή Καρά, σμυρνέικο, αθηναϊκό κ.λπ.) δεν σου απαγορεύει να συνδέεσαι με το ήθος της, αντίθετα σου επιτρέπει να διαλέγεσαι πολύ γόνιμα μαζί της.
Αν, απεναντίας, ακολουθήσεις απλώς πιστά όσα παρέλαβες από τη Σχολή / το ύφος που ακολουθείς και όσους σου το δίδαξαν, αλλά χωρίς ανάλογη σπουδή στην παράδοση, τότε είναι πολύ πιθανό να αποκλίνεις σε βασικά σημεία του ήθους της. Και τότε η θητεία ή μαθητεία σου σε ένα συγκεκριμένο ύφος αποβαίνει ελάχιστα γόνιμη για σένα και όσους σε ακούν.
Κων/νος Βαγενάς
Κωνσταντίνος
Γιώργο, σ' ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σου και την αγάπη σου που απ' την πρώτη μέρα συμμετοχής μου στο φόρουμ απολαμβάνω.
Για να απαντήσω σύντομα σε όλα αυτά που αναφέρεις, θα έλεγα, με μία δόση διαφοροποίησης σε σχέση με τα λεγόμενά σου, ότι καταρχήν ο Σακελλαρίδης κακώς ταυτίστηκε για πολλές δεκαετίες τώρα με αυτό που αναφέρεις ως οπερατικό ύφος. Ακόμα, κακώς ταυτίστηκε και ταυτίζεται με το αθηναϊκό ύφος. Ο κ. Χατζηθεοδώρου, ο οποίος έχει μελετήσει και έχει συλλέξει ηχητικά παραδείγματα των διαφόρων μουσικών σχολών, θεωρεί αθηναϊκό ύφος τον Περιστέρη και τους μαθητές του, και πολύ ορθώς, κατά τη γνώμη μου. Ο Σακελλαρίδης δεν ανήκει ούτε στη μία ούτε στην άλλη ομάδα (άλλωστε αν ανήκε, θα ήταν και ο θεμελιωτής τους, και μόνο λόγω παλαιότητας). Η ευθύνη βέβαια αυτής της λανθασμένης ταύτισης βαραίνει και τους θιασώτες και τους πολέμιους.
Ο Σακελλαρίδης (κι αυτό προσπαθώ να δείξω με την προσπάθεια προβολής του έργου του) ως ψάλτης ήταν "πατριαρχικός". Αυτό σοκάρει λίγο τα αυτιά μας και τα μάτια μας, αλλά αν το σκεφτεί κανείς και ταυτόχρονα εμβαθύνει στο έργο του, θα καταλάβει ότι αυτό είναι και το πιο λογικό και αναμενόμενο! Ας αφήσουμε την αρμονική διάσταση του έργου του (που είναι κι αυτή τεράστια για την εποχή της) κι ας δούμε τον βυζαντινό Σακελλαρίδη. Πού γεννήθηκε, πού τελείωσε το Γυμνάσιο, ποιόν είχε δάσκαλο στη μουσική, ποιες εκδόσεις είχε στη διάθεσή του για να διαβάσει και να μελετήσει μουσική, τι άκουγε στις εκκλησίες ως νέος ψάλτης, τι άκουγε ως ώριμος, ποιοι ήταν οι μουσικοί του "ανταγωνιστές", ποιά ήταν η γνώμη του για την τετραφωνία ("έγκλημα κατά του έθνους"!), με λίγα λόγια, ποιό ήταν το μουσικό και βιωματικό του υπόβαθρο: η βυζαντινή μουσική παράδοση και μάλιστα όπως εκφραζόταν απ' τον κατεξοχήν φορέα της, το Πατριαρχείο. Σημειωτέον ότι όλα αυτά δεν είναι υποθέσεις, είναι γεγονότα που αποδεικνύονται. Το Πατριαρχείο, λοιπόν, διότι δεν υπήρχε ουσιαστικά τότε και τίποτε άλλο, εκτός απ' το Άγιον Όρος, που είναι εντελώς άλλη περίπτωση, και τη Σμύρνη η οποία όμως ήρθε μετά το '22 (ο Σακελλαρίδης ήταν τότε σχεδόν 70 χρονών...).
Άρα, το πιο λογικό για έναν ψάλτη που υποστηρίζει με πάθος την ανατολική παράδοση είναι να εκκινεί από καθαρά ψαλτικές καταβολές οι οποίες τότε εκφράζονταν, όχι μόνον με τον πιο αυθεντικό τρόπο αλλά και σχεδόν αποκλειστικά, απ' το Πατριαρχείο. Φυσικά απ' αυτό το σημείο εκκινώντας έταμε νέες οδούς και στη μονόφωνη παράδοση και στην πολύφωνη. Επικεντρωνόμενοι στη μονόφωνη, ας μην ξεχνάμε ότι ήταν απ' τους πρώτους που προσπάθησε να τονίσει και να εξάρει την εκφραστικότητα της υμνογραφίας μέσω της μουσικής, μία οδό που ήδη είχαν ξεκινήσει (Κωνσταντίνος Πρωτοψάλτης) και στη συνέχεια ακολούθησαν, με έμφαση πια και στη συντομία, και οι Πατριαρχικοί ψάλτες (Ναυπλιώτης, Πρίγγος κ.λπ. μέχρι και τον Αστέρη).
Συμπερασματικά (και συγχωρείστε μου την πολυλογία), αυτά που αναφέρεις, Γιώργο, ως μία ερμηνευτική προσέγγιση μη αναμενόμενη, για μένα είναι η πλέον αναμενόμενη! Αν και το έργο του Σακελλαρίδη έχει πολλές πτυχές, η κάθε μία απ' τις οποίες απαιτεί ξεχωριστή μελέτη για την κατανόηση και την μουσική πραγμάτωσή της, το μέρος αυτό που αφορά τα μονόφωνα σολιστικά τροπάρια (ιδιόμελα - δοξαστικά και κάποια ακόμα της Λειτουργίας) μπορεί να ιδωθεί μόνο μέσα απ' το πρίσμα της πατριαρχικής παράδοσης.
ΥΓ. Αντιγράφω από παλαιότερη ανάρτηση του "Μυσταγωγῶν σου, Κύριε" https://www.youtube.com/watch?v=24kXGF_miZ8:
Για να απαντήσω σύντομα σε όλα αυτά που αναφέρεις, θα έλεγα, με μία δόση διαφοροποίησης σε σχέση με τα λεγόμενά σου, ότι καταρχήν ο Σακελλαρίδης κακώς ταυτίστηκε για πολλές δεκαετίες τώρα με αυτό που αναφέρεις ως οπερατικό ύφος. Ακόμα, κακώς ταυτίστηκε και ταυτίζεται με το αθηναϊκό ύφος. Ο κ. Χατζηθεοδώρου, ο οποίος έχει μελετήσει και έχει συλλέξει ηχητικά παραδείγματα των διαφόρων μουσικών σχολών, θεωρεί αθηναϊκό ύφος τον Περιστέρη και τους μαθητές του, και πολύ ορθώς, κατά τη γνώμη μου. Ο Σακελλαρίδης δεν ανήκει ούτε στη μία ούτε στην άλλη ομάδα (άλλωστε αν ανήκε, θα ήταν και ο θεμελιωτής τους, και μόνο λόγω παλαιότητας). Η ευθύνη βέβαια αυτής της λανθασμένης ταύτισης βαραίνει και τους θιασώτες και τους πολέμιους.
Ο Σακελλαρίδης (κι αυτό προσπαθώ να δείξω με την προσπάθεια προβολής του έργου του) ως ψάλτης ήταν "πατριαρχικός". Αυτό σοκάρει λίγο τα αυτιά μας και τα μάτια μας, αλλά αν το σκεφτεί κανείς και ταυτόχρονα εμβαθύνει στο έργο του, θα καταλάβει ότι αυτό είναι και το πιο λογικό και αναμενόμενο! Ας αφήσουμε την αρμονική διάσταση του έργου του (που είναι κι αυτή τεράστια για την εποχή της) κι ας δούμε τον βυζαντινό Σακελλαρίδη. Πού γεννήθηκε, πού τελείωσε το Γυμνάσιο, ποιόν είχε δάσκαλο στη μουσική, ποιες εκδόσεις είχε στη διάθεσή του για να διαβάσει και να μελετήσει μουσική, τι άκουγε στις εκκλησίες ως νέος ψάλτης, τι άκουγε ως ώριμος, ποιοι ήταν οι μουσικοί του "ανταγωνιστές", ποιά ήταν η γνώμη του για την τετραφωνία ("έγκλημα κατά του έθνους"!), με λίγα λόγια, ποιό ήταν το μουσικό και βιωματικό του υπόβαθρο: η βυζαντινή μουσική παράδοση και μάλιστα όπως εκφραζόταν απ' τον κατεξοχήν φορέα της, το Πατριαρχείο. Σημειωτέον ότι όλα αυτά δεν είναι υποθέσεις, είναι γεγονότα που αποδεικνύονται. Το Πατριαρχείο, λοιπόν, διότι δεν υπήρχε ουσιαστικά τότε και τίποτε άλλο, εκτός απ' το Άγιον Όρος, που είναι εντελώς άλλη περίπτωση, και τη Σμύρνη η οποία όμως ήρθε μετά το '22 (ο Σακελλαρίδης ήταν τότε σχεδόν 70 χρονών...).
Άρα, το πιο λογικό για έναν ψάλτη που υποστηρίζει με πάθος την ανατολική παράδοση είναι να εκκινεί από καθαρά ψαλτικές καταβολές οι οποίες τότε εκφράζονταν, όχι μόνον με τον πιο αυθεντικό τρόπο αλλά και σχεδόν αποκλειστικά, απ' το Πατριαρχείο. Φυσικά απ' αυτό το σημείο εκκινώντας έταμε νέες οδούς και στη μονόφωνη παράδοση και στην πολύφωνη. Επικεντρωνόμενοι στη μονόφωνη, ας μην ξεχνάμε ότι ήταν απ' τους πρώτους που προσπάθησε να τονίσει και να εξάρει την εκφραστικότητα της υμνογραφίας μέσω της μουσικής, μία οδό που ήδη είχαν ξεκινήσει (Κωνσταντίνος Πρωτοψάλτης) και στη συνέχεια ακολούθησαν, με έμφαση πια και στη συντομία, και οι Πατριαρχικοί ψάλτες (Ναυπλιώτης, Πρίγγος κ.λπ. μέχρι και τον Αστέρη).
Συμπερασματικά (και συγχωρείστε μου την πολυλογία), αυτά που αναφέρεις, Γιώργο, ως μία ερμηνευτική προσέγγιση μη αναμενόμενη, για μένα είναι η πλέον αναμενόμενη! Αν και το έργο του Σακελλαρίδη έχει πολλές πτυχές, η κάθε μία απ' τις οποίες απαιτεί ξεχωριστή μελέτη για την κατανόηση και την μουσική πραγμάτωσή της, το μέρος αυτό που αφορά τα μονόφωνα σολιστικά τροπάρια (ιδιόμελα - δοξαστικά και κάποια ακόμα της Λειτουργίας) μπορεί να ιδωθεί μόνο μέσα απ' το πρίσμα της πατριαρχικής παράδοσης.
ΥΓ. Αντιγράφω από παλαιότερη ανάρτηση του "Μυσταγωγῶν σου, Κύριε" https://www.youtube.com/watch?v=24kXGF_miZ8:
apostoloskalpakidis
.......
Εχω γράψει στο παρελθόν πολλές φορες για τον Κωνσταντινο .
Τον γνώρισα απο το ψαλτολογιο ,είχαμε την ευκαιρία να γνωριστούμε και απο κοντά και τον παρακολουθώ ολα αυτά τα χρόνια .
Την εξέλιξη του ,την ανέλιξη του ,τις αναζητήσεις ,τις σπουδές ,την ραγδαία πρόοδο που εχει κανει σε όλους τους τομείς ,φωνητικά ,συγγραφικά ...
Ο Κωνσταντινος ειναι ότι πιο ελπιδοφόρο εχει να επίδειξη η νεα γενιά στον χώρο της ψαλτικής τέχνης .
Εχει τα φυσικά προσόντα αλλα και το ήθος .
Ευελπιστώ να τον δω ακόμα πιο ψηλά σε κεντρικό ναό των Αθηνών ,μιας που ειναι φορέας του Αθηναϊκού ύφους και λάτρης του Σακελαρίδη .
Εύγε και απο μενα Κωνσταντινε !
Τον γνώρισα απο το ψαλτολογιο ,είχαμε την ευκαιρία να γνωριστούμε και απο κοντά και τον παρακολουθώ ολα αυτά τα χρόνια .
Την εξέλιξη του ,την ανέλιξη του ,τις αναζητήσεις ,τις σπουδές ,την ραγδαία πρόοδο που εχει κανει σε όλους τους τομείς ,φωνητικά ,συγγραφικά ...
Ο Κωνσταντινος ειναι ότι πιο ελπιδοφόρο εχει να επίδειξη η νεα γενιά στον χώρο της ψαλτικής τέχνης .
Εχει τα φυσικά προσόντα αλλα και το ήθος .
Ευελπιστώ να τον δω ακόμα πιο ψηλά σε κεντρικό ναό των Αθηνών ,μιας που ειναι φορέας του Αθηναϊκού ύφους και λάτρης του Σακελαρίδη .
Εύγε και απο μενα Κωνσταντινε !