Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
Έχει συζητηθεί πολλάκις το θέμα του μουσικού χωρισμού σε σχέση με το νόημα. Προσωπικά έχω υποστηρίξει τη θέση για πολύ περιορισμένη (και με συγκεκριμένα, αντικειμενικά κριτήρια) διόρθωση, που θα βάζει σε μία ζυγαριά από το ένα μέρος το πόσο σημαντική είναι η αλλοίωση του νοήματος, και από το άλλο το πόσο μεγάλη η ρυθμοτονική αλλά και βιωματική παγίωση του ψαλλομένου, βλέποντας τι από τα δύο βαραίνει περισσότερο.
Αυτά όμως αναφέρονται στη μέσω του μέλους θεραπεία (ή μη) της γραμμικότητας. (Για το πρόβλημα της γραμμικότητας δείτε και εδώ).
Υπάρχει όμως και η σπάνια περίπτωση όπου καμία μελοποιητική επίνοια δεν μπορεί να θεραπεύσει τη γραμμικότητα του κειμένου, αν δεν αλλάξει το ίδιο το κείμενο.
Ειδικά στο παράδειγμα του χθεσινού καθίσματος της εορτής των αγίων Πατέρων, με την ισχύουσα γραμμικότητα το νοηματικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι και βλάσφημο. Παραθέτω τον ύμνο:
Ένας τέτοιος ύμνος ίσως γινόταν περισσότερο κατανοητός την παλαιά εποχή, κατά την οποία (πιστεύω ότι) εξαιτίας της γνώσης της γλώσσας το ρυθμοτονικό σχέδιο ήταν λιγότερο καθοριστικό από ό,τι σήμερα στον ορισμό νοηματικών ενοτήτων.
Και πάλι όμως:
α) υπάρχει μια εκζήτηση (που δεν χρειάζεται σώνει και καλά να την αθωώσουμε) της πάση θυσία εύρεσης του κατάλληλου σχήματος των συλλαβών, παρακάμπτοντας τη νοηματική φυσικότητα σε ένα πολύ λεπτό νοηματικά σημείο
β) ο λόγος που δεν θεραπεύεται η γραμμικότητα είναι ότι εδώ έχουμε αναφορά (με χρήση αναφορικής αντωνυμίας) και η αναφορά (σε περίπτωση που η συμφωνία γένους, αριθμού κ.λπ. αφήνει αμφισημία) λειτουργεί με όρους εγγύτητας. Εδώ το σχήμα είναι περίπου αυτό:
Η πιο φυσική ερμηνεία του ακροατή είναι ότι το αναφορικό (τον οποίο) αναφέρεται στον Β.
Θα δεχόμουν τον αντίλογο ότι το καθελόντες εννοεί εξ ορισμού αφαίρεση κάποιου αξιώματος, άρα δεν μπορεί παρά να παραπέμπει στον Άρειο. Παρ’ ὀλα αυτά, δεν βλέπω γιατί δεν θα μπορούσε (μέσω θεσμικής οδού βεβαίως) να διορθωθεί το κείμενο ως εντελώς ιδιάζουσα περίπτωση (ίσως βάζοντας στη θέση του καθελόντες το προσειπόντες, ή άλλη παρόμοια μετοχή, που θα σήμαινε: «αφού τον ονόμασαν Υιό και Λόγο του Θεού, την πίστη εκράτυναν»).
Αυτά όμως αναφέρονται στη μέσω του μέλους θεραπεία (ή μη) της γραμμικότητας. (Για το πρόβλημα της γραμμικότητας δείτε και εδώ).
Υπάρχει όμως και η σπάνια περίπτωση όπου καμία μελοποιητική επίνοια δεν μπορεί να θεραπεύσει τη γραμμικότητα του κειμένου, αν δεν αλλάξει το ίδιο το κείμενο.
Ειδικά στο παράδειγμα του χθεσινού καθίσματος της εορτής των αγίων Πατέρων, με την ισχύουσα γραμμικότητα το νοηματικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι και βλάσφημο. Παραθέτω τον ύμνο:
Τῶν Νικαέων ἡ λαμπρὰ πόλις σήμερον, ἐκ πάσης γῆς πρὸς ἑαυτὴν συνεκάλεσε, τριακοσίους δέκα καὶ ὀκτὼ Ἀρχιερεῖς,
κατὰ τοῦ λαλήσαντος, βλασφημίαν Ἀρείου, καὶ κατασμικρύναντος τῆς Τριάδος τὸν ἕνα, Υἱὸν καὶ Λόγον ὄντα τοῦ Θεοῦ,
ὃν καθελόντες τὴν Πίστιν ἐκράτυναν.
κατὰ τοῦ λαλήσαντος, βλασφημίαν Ἀρείου, καὶ κατασμικρύναντος τῆς Τριάδος τὸν ἕνα, Υἱὸν καὶ Λόγον ὄντα τοῦ Θεοῦ,
ὃν καθελόντες τὴν Πίστιν ἐκράτυναν.
Ένας τέτοιος ύμνος ίσως γινόταν περισσότερο κατανοητός την παλαιά εποχή, κατά την οποία (πιστεύω ότι) εξαιτίας της γνώσης της γλώσσας το ρυθμοτονικό σχέδιο ήταν λιγότερο καθοριστικό από ό,τι σήμερα στον ορισμό νοηματικών ενοτήτων.
Και πάλι όμως:
α) υπάρχει μια εκζήτηση (που δεν χρειάζεται σώνει και καλά να την αθωώσουμε) της πάση θυσία εύρεσης του κατάλληλου σχήματος των συλλαβών, παρακάμπτοντας τη νοηματική φυσικότητα σε ένα πολύ λεπτό νοηματικά σημείο
β) ο λόγος που δεν θεραπεύεται η γραμμικότητα είναι ότι εδώ έχουμε αναφορά (με χρήση αναφορικής αντωνυμίας) και η αναφορά (σε περίπτωση που η συμφωνία γένους, αριθμού κ.λπ. αφήνει αμφισημία) λειτουργεί με όρους εγγύτητας. Εδώ το σχήμα είναι περίπου αυτό:
έγινε σύναξη κατά του Α, που σμίκρυνε τον Β,
τον οποίο καθαίρεσαν και την πίστη εκράτυναν.
τον οποίο καθαίρεσαν και την πίστη εκράτυναν.
Θα δεχόμουν τον αντίλογο ότι το καθελόντες εννοεί εξ ορισμού αφαίρεση κάποιου αξιώματος, άρα δεν μπορεί παρά να παραπέμπει στον Άρειο. Παρ’ ὀλα αυτά, δεν βλέπω γιατί δεν θα μπορούσε (μέσω θεσμικής οδού βεβαίως) να διορθωθεί το κείμενο ως εντελώς ιδιάζουσα περίπτωση (ίσως βάζοντας στη θέση του καθελόντες το προσειπόντες, ή άλλη παρόμοια μετοχή, που θα σήμαινε: «αφού τον ονόμασαν Υιό και Λόγο του Θεού, την πίστη εκράτυναν»).